سیطره مردان برصداها و تصویرها

رسانه‌ها دروازه‌بان بخش اعظم آنچه در حوزه عمومی مطرح می‌شود، هستند و گزارش‌های روزنامه‌نگاران به تداوم کلیشه‌ها یا تغییر آنها کمک می‌کند.
بنابراین کسب اطلاعات درباره اینکه چه کسی در آشپزخانه رسانه‌ها مطلب تهیه می‌کند، می‌تواند بسیار آگاه‌کننده باشد. برخلاف تصور همگان، به‌طور کلی حضور زنان در رسانه‌ها به مانند دیگر حوزه‌ها در جهان پایین است و محیط‌های خبری همچنان در تسلط مردان است.
به گزارش آی پی اس، نتیجه‌گیری جهان‌شمول درباره نقش زنان در رسانه‌ها آسان نیست، زیرا بیشتر مطالعات صورت‌گرفته عمدتاٌ بر کشورهای مشخصی متمرکز بوده است و عمدتاٌ درباره زنان غربی یا چگونگی تصویر شدن در گزارش‌هاست.
اخیراً گزارشی به نام جنسیت روزنامه‌نگاری به قلم خانم مونیکا دیرف-پیر منتشر شده است که سعی می‌کند تصویر یکپارچه‌ای از فعالیت زنان در عرصه رسانه‌ها در کشورهای مختلف به دست دهد.
این گزارش نشان می‌دهد حتی در کشوری مانند سوئد که براساس گزارش شاخص اختلاف جنسیتی در جهان در رتبه اول قرار دارد، روزنامه‌نگاری همچنان حیطه‌ای در تسلط مردان است.
در خلال ۲۵ سال گذشته، تعداد زیادی از زنان وارد این قلمرو شدند و اکنون حدود نیمی از روزنامه‌نگاران سوئدی زن هستند. اما سه چهارم مدیران رسانه‌ها مرد هستند. تنها در بخش رادیو و تلویزیون‌های دولتی و مجلات است که زنان ۴۰ درصد مناصب مدیریتی را به‌خود اختصاص می‌دهند.
دیرف-پیر توضیح می‌دهد: نوعی الگوی کلی بر طرز نگارش زنان و مردان حاکم است که آن را منطق جنسیتی می‌نامند. بر این اساس، مردان حوزه‌های عمومی سیاست، اقتصاد و قدرت را پوشش می‌دهند، با منابع مرد صحبت می‌کنند و بیرق بی‌طرفی را به دوش می‌کشند، در حالی که زنان به حوزه خصوصی می‌پردازند، با منابع زن صحبت می‌کنند و سبک نگارش صمیمانه‌تری دارند.
یافته اصلی این گزارش این است که جایگاه، اعتبار و قدرت با مفاهیم مردانه عجین شده و این مفاهیم به نوبه خود به باورهایی گره خورده است که در این حوزه یعنی وجهه رسالت روزنامه‌نگاری حکمفرماست.
در این گزارش به نتایج یک نظرسنجی اشاره شده است که در سال ۲۰۰۵ انجام شد.
براساس این نظرسنجی، بسیاری از روزنامه‌نگاران زن احساس می‌کنند که به هنگام حواله‌کردن موضوع‌های خبری، زنان مورد تبعیض قرار می‌گیرند، اما آنان می‌گویند جنسیت اهمیتی در چگونگی عملکرد مسئول هر گروه خبری در نشریه ندارد.
بنیاد بین‌المللی رسانه‌های زنان در گزارش سال ۲۰۰۷-۲۰۰۶ خود اعلام کرد: زنان به سقف نامرئی رشد در رسانه‌ها رسیده‌اند. انجمن سردبیران نشریات آمریکا در سال ۲۰۰۶ در گزارشی اعلام کرد: شمار زنان مدیر در این حوزه ثابت مانده است.
در این گزارش قید شد که نسبت زنان در تحریریه روزنامه‌ها با اندکی افزایش به ۷/۳۷ درصد رسید و ۵/۶۴ درصد افراد ارشد مرد هستند. براساس همین گزارش، مردان ۵/۵۸ درصد دبیران، ۳/۶۰ درصد خبرنگاران و ۶/۷۲ درصد عکاسان را تشکیل می‌دهند. گزارش یادشده یک دلیل حضور کمتر زنان را ناشی از دلسردی آنان از رشد شغلی دانست.
به همین نسبت مطالب نوشته شده در نشریات بیشتر به قلم مردان است. در واقع، دو سوم یادداشت‌ها در نشریات آمریکا توسط مردان نوشته می‌شود. به علاوه، نتایج تحقیقی که در سال ۲۰۰۳ در دانشگاه ایندیانا انجام شد، نشان داد میانگین دستمزد روزنامه‌نگاران زن حدود ۸۱ درصد دستمزد مردان است.
میانگین درآمد سالیانه مردان روزنامه‌نگار در آن سال ۴۶۷۵۸ دلار بود. این اختلاف با بالا رفتن سن روزنامه‌نگاران بیشتر می‌شود.
جین رانسوم مدیر اجرایی بنیاد بین‌المللی رسانه‌های زنان گفت: اعضای شبکه ما انواع یکسانی از تبعیض را از سراسر جهان گزارش می‌کنند. مانند نابرابری در پرداخت حقوق و فرصت‌های کاری نابرابر.
در اسپانیا که در جدول شاخص اختلاف جنسیتی در رتبه دهم قرار دارد، به ازای هر دانشجوی مرد، ۲۲/۱ دانشجوی زن وجود دارد. اما از نظر مدیریتی، زنان بسیار عقب‌تر قرار دارند. به نوشته روزنامه ال‌پائیس، ۴۶ درصد روزنامه‌نگاران در رسانه‌های این کشور زن هستند، اما آنان فقط ۲۴ درصد مناصب مدیریتی را در اختیار دارند.
به نوشته روزنامه‌ یادشده، این امر ناشی از وجود نوعی ایدئولوژی پدرسالارانه است. حضور زنان در میان عوامل فرهنگی بسیار اندک نمایانده می‌شود. مثلاً در مقاله‌ای که درباره زندگینامه‌نویسی به‌عنوان یک سبک ادبی منتشر شده بود، از میان ۶۰ اسم فقط دو اسم متعلق به زنان بود.
گویی در طول تاریخ فقط دو زندگینامه‌نویس زن وجود داشته است! منتقدان می‌گویند پاسخ به این سؤال هر چه باشد، نتیجه غیبت زنان در میان پدیدآورندگان فرهنگی این است که مطالبی نوشته می‌شود که به غیبت زنان مشروعیت می‌بخشد. در نتیجه مهم نیست که دانشگاه‌ها پر از دانشجویان دختر باشد.
تا زمانی که این ایدئولوژی پدرسالارانه حکمفرما باشد، نه فقط باعث مخدوش شدن تلقی ما می‌شود، بلکه بر واقعیت تأثیر می‌گذارد.
در ایتالیا به ازای هر دانشجوی مرد، ۳۵/۱ دانشجوی زن وجود دارد، اما باز هم زنان در سال ۲۰۰۶ فقط یک سوم مشاغل روزنامه‌نگاری را به‌خود اختصاص داده بودند. در روزنامه‌های ایتالیا، ۲۷ درصد روزنامه‌نگاران زن هستند و این نسبت در خبرگزاری‌ها به ۳۵ درصد می‌رسد.
سهم زنان از مشاغل روزنامه‌نگاری در تلویزیون ملی ۳۷ درصد است. با این حال، اطلاعاتی در این باره که چه تعداد از این زنان، دبیر ارشد، مدیر، صاحب نشریه یا مالک رسانه هستند، در دست نیست.
براساس گزارشی موسوم به زنان خبر می‌سازند ۲۰۰۸ که توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو منتشر شده است، پیشرفت زنان روزنامه‌نگار هنوز متأثر از موانعی مانند کلیشه‌های قدیمی و تبعیض نامحسوس است و زنان روزنامه‌نگار همچنان برای مشارکت کامل در تحریریه به‌خصوص فرصت‌های مدیریتی با مانع روبه‌رو هستند.
رانسوم خاطرنشان کرد: زنان در رسانه‌های خبری با چالش‌های ویژه‌ای روبه‌رو هستند. به نسبت زنان شاغل در دیگر بخش‌های اقتصادی، ترتیبات قانونی کمتری برای کمک به رشد روزنامه‌نگاران زن، ایجاد توازن بین زندگی خانوادگی و اشتغال و مهارت‌آموزی وجود دارد. در بسیاری مواقع زنان ناچارند بین خانه و کار، یکی را انتخاب کنند.

وحید رضا نعیمی

منبع : روزنامه همشهری