ماه محرم و تکالیف عزاداران

در محرم سر خاصی نهفته استکه دستیابی بدان مجاهدت نفس می خواهد. عبارات تکان دهنده تقویم محرم از این قرارند: حرکت کاروان - بسته شدن آب برروی اصحاب ابا عبدالله - معرکه جنگ - تشنگی و ندای العطش کودکان - تیر و نیزه و....
محرم فرصت وبهانه ای است برای وصل شدن، حسینی شدن و عاشورایی شدن. مگر نه این است که «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگاه داشته است وما هرچه داریم از محرم است».
(امام خمینی ره)
معمولاً هر سال در اواخر ماه شریف ذیحجه ، شیفتگان و عاشقان آستان اباعبدالله الحسین (ع) خود را مهیای عزاداری سرور و سالار شهیدان می کنند. نصب انواع پرچم و پارچه، برپایی تکیه، آماده سازی حسینه ها و مساجد، سیاهپوش کردن در و دیوار و خلاصه فراهم سازی فضای عشق و ارادت وسوگواری، از جمله کارهایی است که در این ایام با شور و حرارت خاصی انجام می شوند. اما در این میان یکسری نکات، ظرایف و تکالیف وجود دارند که چنانچه رعایت شوند، عزاداری های ما دارای خلوص و صفای بیشتری بوده و درنتیجه موجبات رضایت خاطر حضرتشان در حد امکان فراهم خواهد شد. اهم این نکات این چنین اند:
●برپایی تکیه و چادرهای عزاداری :
مشکل امام حسین (ع) و مکتب عاشورا تعدد و یا کمیت هیأتها نیست. مشکل این است که نباید به ظواهر کار پرداخت معرفت واقعی و لازم و شناخت مطلوب ائمه طاهرین (ع) چیزی است که باید مورد توجه قرار گیردو چه بسا گاه حرکات و اعمال برخی همچون سعد معبر کردن با تکیه ها برای عابران موجب ناراحتی اهل بیت عصمت وطهارت شود.
●تزیینات:
لازم است تکیه ها، حسینیه ها و چادرهای عزاداری با پارچه ها، نوشته ها و مضامین آموزنده و منطبق با واقعیات ماجرای کربلا تزیین شوند و از نصب هرگونه عکس تحت عنوان تمثال حضرت عباس(ع) ، چهره امام حسین (ع) و... جداً خودداری شود.
متأسفانه در سالهای اخیر، برخی افراد سودجو از اعتقادات مردم سوء استفاده کرده و اقدام به کشیدن تصویر حضرت ابوالفضل عباس(ع) درحالتهای مختلف می کنند. در حالی که اگر از کسی عکس وجود داشته باشد باید با بقیه عکسها و نسخه های آن هم یکی باشد، پس چرا در این تصاویر، چشمها، ابروها، ریش ، حالات صورت ، پیشانی و... با هم تفاوت دارند؟ آیا این بی احترامی نیست؟ آیا این سودجویی نیست؟ آیا این خدشه دار کردن حرمت ائمه نیست؟ یکی از پیام های عاشورا حجاب و داشتن ظاهری موقر است.
دیده شده اند افرادی که به اتفاق خانواده با ظاهری نامناسب کنار داربست مثلاً عکس حضرت عباس(ع) ایستاده اند و دارند عکس یادگاری می اندازند.
باید درون هیأتها از هرگونه زرق و برق و اسراف کاری خالی باشد. داخل تکیه ها بایستی ساده و بی آلایش باشد. تزیینات به گونه ای باشد که شور وحال حسینی و عزاداری به انسان دست بدهد، حال خوش کربلایی شدن را به آدمی القا نماید، نه اینکه وقتی وارد هیأت می شویم انواع لامپهای چشمک زن و پارچه های شلوغ و رنگارنگ و عکسهای متنوع ما را از فضای اصلی کار دور کند.
در تکیه ها می بایست موضوعاتی از قبیل: نور - آب خوری - دستشویی - صدا - تهویه - سرمایش و گرمایش - نکات ایمنی و... به دقت مورد عنایت قرار گرفته و به آسایش و آرامش خانواده ها توجه ویژه شود.
بهتر است برای تزیین دیوارها، قطعاتی از زیارت عاشورا همراه با معنی نصب شود. زندگی نامه امام حسین به صورت خیلی خلاصه در جاهای مختلف درج شود.
●نظم و انضباط:
لازم است مسؤولین دسته های عزاداری از ایجاد مزاحمت برای مردم بپرهیزند. هیأت را رأس ساعت مقرر مثلاً ۸ یا ۹ شب شروع کنند و حداکثر تا ساعت ۱۱ یا ۱۲ پایان دهند. مگر شبهای تاسوعا و عاشورا و شب یازدهم که باید بیشتر به عزاداری و کسب معرفت بپردازیم. رعایت حال مردم، سالخوردگان ، کودکان، افراد مریض محله های اطراف بسیار مهم است. آنچه مسلم است نشانه ارادت هر هیأت و دسته عزاداری به امام حسین (ع) تعداد باندهای اکو، تعداد نفرات و تعداد زنجیرها و یا پرچمهای آن نیست بلکه ارادت و خلوص دل و صفای باطن و نیت پاک و دل بی کینه است که خریدار دارد.
براستی چه فرقی است بین دسته ای که اکو، موتور برق ووسایل زیاد دارد با دسته ای که هیچ ابزاری ندارد و عزاداران آن سینه می زنند و حرکت می کنند؟ بهتر آن است زمان برگزاری هیأت صرف خواندن زیارت عاشورا، تلاوت قرآن، بیان احکام و مسائل شرعی، سخنرانی و عزاداری وسینه زنی، دعا و در پایان صرف غذا و اختتامیه هیأت شود.
●رسالت زنان و دختران:
حضرت زینب (س) و حضرت فاطمه زهرا(س) الگوهای راستین و حقیقی برای زنان جامعه بشری هستند. پس چه بهتر زنان و دختران ما بویژه در ایام محرم کاری کنند زهرایی و زینبی و به گونه ای در عزاداری ها شرکت کنند که زینبی و زهرایی باشد. نکته مهم و اساسی حفظ حجاب است. هرچقدر خانمها نسبت به این نکته حساس تر باشند قطعاً فضای معنوی بیشتری بر عزاداری ها حاکم خواهد شد.
ضمن آنکه بهتر است خانمهای عزادار و رهروان حضرت زهرا و حضرت زینب (س) در مکانهایی امن مانند مساجد حاضر شده و با خیال راحت و بدون مزاحمت نامحرمان به عزاداری بپردازند.
●مداحان و سخنرانان:
لازم است مداحان از خسته کردن افراد در هنگام سینه زنی و زنجیر زنی پرهیز کرده و از ضعیف و ناتوان و خوار جلوه دادن خاندان اهل بیت خودداری کنند. بین مظلومیت وخوار بودن تفاوت است ما باید ابعاد مظلومیت و حقانیت اهل بیت را پررنگ کنیم و ظلم و بی عدالتی دشمنان را متذکر شویم، نه اینکه اهل بیت را طوری با اشعار و روضه های بی محتوا و بعضاً ساختگی و بدون سند، ناتوان و ذلیل جلوه دهیم که موجب بی احترامی به ساحت مقدس و ملکوتی آنان شود. محبوبیت و سواد یک مداح در به گریه انداختن مردم نیست.
روضه باید روضه ای باشد برخاسته از عمق دل و جان تا لاجرم بردلها بنشیند. روضه باید ابتدا و انتها داشته باشد، مقدمه و مؤخره داشته باشد. روضه و مرثیه باید بیدار کننده باشد، هشدار دهنده باشد، روضه باید به دور از اغراض و امیال شخصی باشد، با آگاهی و مطالعه و فهم باشد. نقل شده است از مداحی که می گفت: در هنگامه شهادت امام علی (ع) ، حسنین (ع) آمدند کنار پیکر نشستند و حضرت زینب هم آمد، بچه ها دعا می کردند، گریه می کردند، حضرت زینب (س) دستان کوچک خود را به سوی آسمان بلند کرده بود و برای حال پدر دعا می کرد و...
این در حالی است که حضرت زینب در سال ۱۱ هجری قمری هنگام شهادت حضرت فاطمه (س) حدوداً ۶ ساله بودند و در سال چهلم هجری قمری که امام علی(ع) به شهادت رسیدند، ایشان حدود ۳۵ سال سن داشتند و چگونه می شود یک زن ۳۵ ساله صاحب دستانی کوچک باشد؟ دیگر آنکه مداح نباید نگاهی مادی به قضیه داشته باشد و به جای خدمت به اهل بیت در اندیشه کسب و کار باشد.
مکتب عاشورا و حماسه حسینی در میان تمام درسهای بزرگ و انسان ساز خود ۴ پیام مهم را در بر دارد: آزادگی ، امر به معروف و نهی از منکر، نماز اول وقت و رضای الهی و ایثار.
سخنرانان در گفتارهای خود باید ملاحظه نوجوانان و جوانان را بکنند. دقت کنند درمجلس وعظ و خطابه آنها چه کسانی نشسته اند و متناسب با دانش، فهم و سن و سال افراد صحبت کنند و خودشان هم مطالعه لازم و کافی داشته باشند، مطالب را به صورت کاربردی، عمیق و آموزنده همراه با ذکر مثال ، داستان و لطایف ادبی ذکر کنند. آنان باید مقتضیات زمان و مکان را در نظر گرفته برای مردم به صورت ملموس و بی پیرایه صحبت کنند. کاری کنند که مردم جذب مجالس ذکر اهل بیت شوند.
به سؤالات نوجوانان و جوانان با دقت پاسخ دهند و دین و اهل بیت و جایگاه آنها را در چنین شبهایی بهتر از گذشته و با زبانی خاص و پر جاذبه به مردم بشناسانند.
●اما سایر نکات:
- درون دسته های عزاداری، افراد از کشیدن سیگار پرهیز کنند و نوحه های پرشور و با محتوا خوانده شود. حرکت دسته ها، باعث ایجاد سد معبر نشود. دسته ها از کارهایی نظیر علامت کشی که تأثیری در معرفت بخشی ندارد بپرهیزند. اگر دقت شود موضوع علامت کشی ها عده ای را به خود مشغول می کند. چند نفر مواظب هستند آن نفری که زیر علامت است برایش مشکلی پیش نیاید، چند نفر مواظب هستند طرفین علامت از چپ و راست به جایی نخورد و خلاصه اصل عزاداری بدین ترتیب خدشه دار می شود.
- از فیلمبرداری کردن دسته ها پرهیز شود تا حواس افراد پرت نشود.
- از بکار گیری آلات موسیقی نظیر ارگ و... پرهیز شود. کربلا خودش موسیقی است، موسیقی عشق و شهادت و ایثار.
●نذری و خرج دادن:
نذری دادن، پخش و توزیع غذا و شربت و... امر نیکو و پسندیده ای است که مخصوصاً در دهه اول محرم بسیار رواج دارد و طبیعی است که معمولاً هر کس با نیت خاصی این امور را انجام می دهد. بنابراین چه بهتر که نذری طوری تهیه و توزیع شود که اولاً حتی الامکان به دست محرومان و مستمندان جامعه برسد و ثانیاً موجب اسراف کاری و هرج و مرج و به هم ریختگی مراسم و برنامه ها نشود.
همچنین لازم است، برای برآورده شدن حاجت و رفع گرفتاریهایمان طوری به درگاه الهی نذر کنیم که اولاً توان پرداخت و انجام آن را داشته باشیم، ثانیاً مدت آن را طوری ذکر کنیم که واقعاً مشکلات وسختیهای دیگر را برایمان به دنبال نداشته باشد. و سوم آنکه نوع و جنس نذری طوری باشد که با توجه به گردش ماه محرم در سالهای شمسی، آن نذری غذا واقعاً قابل استفاده به نحو مطلوب باشد.
روز عاشورا روز العطش کودکان، تشنگی خاندان و اصحاب اباعبدالله الحسین(ع) است و عده ای در مقابل این همه می خورند ومی نوشند و آذوقه جمع می کنند در صورتی که در مفاتیح الجنان داریم که بهتر است مؤمنین در این روز (عاشورا) از برای خانه چیزی ذخیره نکنند. پس چرا ما این همه ظرف و قابلمه نذری با توجیه تبرک جمع می کنیم؟ بیایید طور دیگری عزاداری کنیم به گونه ای که موجب توهین به عاشورا نشود. شایسته است که برای خودسازی، برای کسب معرفت، برای درک حال خاندان اباعبدالله (ع) در این روزها (تاسوعا و عاشورا) کمتر بخوریم و بیاشامیم و تصور کنیم که اصحاب حضرت در آن روزها چه ها کشیده اند؟ خود را درغم و اندوه و مصیبت آنان شریک بدانیم و شیعه خوبی برایشان باشیم.
- در ظهر عاشورا همه کارها را کنار گذاشته و نماز جماعت اول وقت را به جای آوریم با شور و صفای هرچه تمامتر و بعد به کارهای دیگر بپردازیم.
متأسفانه مشاهده می شود که بعدازظهر عاشورا همه خسته و کوفته به خانه هایشان می روند و به استراحت می پردازند وشهر سوت وکور می شود. در صورتی که تازه اول ماجراست و اصل عزاداری باید بعداز عاشورا باشد چرا که در حدود ۳ روز اجسادمطهر شهدای کربلا روی زمین است، اصحاب و خاندان و زن و بچه ها به اسارت درآمده اند و مورد اهانت قرار گرفته و سختی های خاص خود را می کشند و جرم ها و جفاها در حق آنان اعمال می شود، بعد ما می رویم، می خوابیم و استراحت می کنیم!؟!
محرم و صفر را ارزان از دست ندهیم
حسن خسروی مدرس علوم قرآنی

منبع : روزنامه ایران