نگین‌های صورتی کویر خشک میزبان هزاران گردشگر

کاشان شهر دارالمومنین، شهر گنبد و گلدسته ها شهری تاریخی با شاهکارهای معماری و مردمانی با دلهایی به گرمی آفتاب کویر اکنون با یک عالمه گل به انتظار میهمانان عاشق نشسته است. همزمان با آغاز ماه اردیبهشت و پیچیدن بوی خوش نگین های صورتی در کوچه باغهای کاشان حکایت از میزبانی هزاران گردشگر داخلی و خارجی خواهد بود قدم به قدم بوی گل می آید جلوی هر مغازه ای پارچه ای از گل محمدی پهن است و کنارش بطری های کوچک وبزرگ گلاب.
رسم بر این است که چند ساعت مانده به طلوع خورشید، چیدن گل ها آغاز می شود. گلچین ها آفتاب نزده به گلزار می روند تا گلهای خوشبو و باز شده را بچینند چون وقتی آفتاب به گلها بتابد بوی خوبشان کم می شود.
شکوفه های بهاری باز شده اند و درون باغ ها پر از بوته هایی با برگ های سبز و نورسته است. کارگران زن و مرد صبح زود گل های محمدی را دانه دانه از شاخه ها جدا می کنند.
این کار باید قبل از بالا آمدن آفتاب پایان پذیرد و از آن به بعد برپا کردن دیگ ها و مراحل جوشاندن و تقطیر گلاب تا عصر ادامه دارد. در این روزها اگر به کاشان سفر کرده باشید عطر سحرانگیز گل محمدی زمین و آسمان را پر کرده است رویای بهشتی باغ های گل...
از آنجا که گلهای محمدی برای حفظ کیفیت باید زود چیده شوند،گلکاران کاشانی با اقامه نماز صبح و شکر به درگاه الهی به همراه اعضای خانواده به خصوص زنان از اولین ساعتهای بامداد سبدها را لبریز از گل محمدی می کنند.
کویر خشک مرکزی ایران نگینهای صورتی رنگ میراث طبیعی را در دل خود دارد که این یاقوتها و زمردها چشم هر بیننده ای را به نظاره می اندازد.
فصل گلاب گیری حدود دو ماه از اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه ادامه پیدا می کند که شروع آن وابسته به گرمی و سردی هوا متغیر است. هر فرد چادر شبی را که به اصطلاح محلی به آن چاچب می گویند به دور گردن و کمر خود می بندد و گل ها را می چیند و داخل چادرشب که مثل پیش بند جلویشان قرار دارد می ریزد. برای شروع مراسم گلاب گیری هم اعتقادات و مراسم خاصی وجود دارد.
بدین ترتیب که برای روشن کردن زیر دیگ های گلاب برای اولین گلاب گیری رسم است که یک نفر همراه با سینی منقل آتش و ظرف اسفند کنار دیگ های گلاب گیری اسفند دود می کند. دور تا دور محوطه گلاب گیری بچرخد و با صدای بلند صلوات بفرستد. آتش زیر دیگ را هم با گفتن نام خدا روشن می کنند.
مردم قمصر معتقدند کسی که آتش دیگ گلاب گیری را روشن می کند و کسانی که کنار دیگ هستند باید سبک پا باشند و اگر کسی با نیت خالص در دیگ را بگذارد حاجتش روا می شود و نباید چشم ناپاک به دیگ بخورد. برای گلاب گیری از دیگ های مسی استفاده می کنند و چون دیگ ها از سال قبل قرمز شده ابتدا آن را هر ساله با قلع سفید می کنند.
بعد در دیگ را می بندند و دو لوله که به آن نیچه می گویند از دیگ به پارچی مسی که داخل جوی آب یا حوض آب یخ قرار دارد متصل می شوند.
بخار حاصله از مخلوط داخل دیگ از داخل لوله ها به پارچ ها هدایت می شود و عمل میعان صورت می گیرد و گلاب بدست می آید.
محل اتصال لوله ها به پارچ را معمولا با پارچه می بندند تا هم بخار حاصله از لوله خارج نشود و اگر بخار از پارچه خارج شد نشان این است که پارچ پر شده و باید در دیگ را بردارند و کار را از اول شروع کنند.
در دیگ برای عمل آمدن گلاب ۳۰ کیلو گل را که در اصطلاح محلی آن را ۵ من می گویند با ۵۰ لیتر آب مخلوط می کنند.
حرارت اجاق را هم کم می کنند تا گلاب به آرامی عمل بیاید. گلاب حاصله از این مقدار ۳۰ لیتر است که به آن گلاب مایه یا عطری می گویند.
بعد از یک دوره گلابگیری گل هایی که به صورت تفاله درآمده اند و به آن بن گل می گویند به همراه مقدار کمی گل تازه مثلا یک من برای تولید مجدد گلاب مورد استفاده قرار می دهند و گلابی که به این ترتیب بدست می آید پساب نام دارد که کیفیت بسیار کمی دارد. اما مورد مصرف بن گل این است که آن را پس از خشک کردن بجای غذای حیوانات استفاده می کنند یا به عنوان کود.
برای بدست آوردن عطر گل که حکم سرشیر جمع شده روی شیر را دارد باید لایه نازکی را که بر روی گلاب جمع می شود و حالتی روغنی دارد را با سرنگ از روی گلاب جدا کرد. نوع مرغوب تر گلاب، گلاب دو آتشه نام دارد که از مخلوط ۳۰ کیلو گل و ۵۰ لیتر آب به همراه ۳۰ کیلو گل تازه دیگر و ۳۰ لیتر آب تهیه می شود.
برای حفظ عطر گلاب ظروف شیشه ای مناسب تر است.
در قدیم گلاب ها را در شیشه های ۳ لیتری و ۴۵ لیتری نگهداری می کردند که به آن در برزک قرابه می گفتند و دور آن را با حصیر یا گونی می پوشاندند.
برای تشخیص گلاب خوب باید آن را مزه کنیم اگر گلابی خوب باشد باید عطر زیاد داشته و تلخ مزه باشد. هر چه کیفیت آن بالاتر تلخ تر است و اگر دو آتشه باشد زمانی که سرد شود در سطح آن لایه نازکی از چربی می بینیم.
● گلاب دو آتشه بخواهید
گلاب دوآتشه یعنی پس از یک بار گلاب گیری دوباره به جای آب در دیگ گلاب ریخته می شود که معمولا گلاب سال قبل است.
گلاب دو آتشه می گویند. در هر دیگ گلاب گیری ۳۰ کیلوگرم گل تازه به اضافه مقداری گلاب سال قبل به اضافه ۷۰ کیلو آب معمولی می ریزند و سپس حرارت می دهند.
پس از جوش آمدن محتویات داخل دیگ بخار آب حاصل از طریق یکی از لوله ها به پارچ مسی بزرگ که در آب سرد قرار دارد انتقال می یابد در نتیجه پس از خنک شدن به مایع و گلاب تبدیل می شود. از هر پارچ مسی ۳۰ تا ۴۰ کیلو گلاب می توان گرفت. پس از آنکه پارچ مسی بزرگ پر از گلاب شد از دهانه آن که به وسیله پارچه ای سفید لوله ها و دهانه پارچ را پوشانده _ بخار خارج می شود که معنای آن لبریز شدن گلاب پارچ مسی است. همه ساله گلاب در مکانهایی خاص از شهرستانهای قمصر نیاسر و برزوک تهیه می شود که بازدیدکنندگان به راحتی می توانند در آن محل ها از نزدیک با طرز تهیه گلاب آشنا شوند.
گلاب هرچه تلخ تر خالص تر اگر خواستید گلاب خالص را هم بشناسید کافی است تا گلاب را مزه مزه کنید اگر مزه گس و تلخی داشت و شفاف و بدون رنگ بود گلاب خالص است. هرقدر گلاب تلخ تر باشد اصل تر است البته باید توجه داشت که تلخی گلاب هم باید طبیعی باشد و اگر شک داشتید می توانید پس از چشیدن گلاب دو بار آب دهان خود را قورت دهید اگر تلخی باز در دهانتان باقی ماند پس گلاب اصل نیست و ناخالصی دارد ولی اگر تلخی کام شما برطرف شد پس گلاب شما اسانس نداشته و طبیعی و اصیل است.

وحید صابری

منبع : روزنامه جوان