آداب باطنی تلاوت قرآن

قرآن به عنوان آخرین وحی الهی كه بر افضل انبیای الهی نازل شده نور هدایت ابدی برای بشریت و تجلی خداوند در كلامش بود. قرآن شاهد زنده بر نبوت رسول اكرم(ص) و گرامی ترین برهان بر حقانیت اوست، زیرا دلیلی دائمی و حجتی همگانی به شمار می آید كه تمامی ابعاد و جوانب آن نشان از دانش نامتناهی ربانی دارد و هیچ كس را یارای آن نبوده و نخواهد بود كه مانند این كتاب را از پیش خود بیاورد.
جوان قرآنی: از جمله عواملی كه قرآن را در دل ها و مصاحف حفظ می كند، تلاوت و مداومت در مطالعه آن است. تلاوت قرآن نیز مانند هر عمل مستحب دیگر دارای آدابی است كه خود بر دو نوعند: ظاهری و باطنی. از این دو قسم آداب باطنی تلاوت قرآن از اهمیت بیشتری برخوردار است كه در هنگام تلاوت قرآن بایستی مد نظر قرار گیرد. برای تلاوت قرآن ۱۰ ادب باطنی است كه به ترتیب در پی می آید.
● فهمیدن اصل كلام
تلاوت كننده، باید بداند كه با چه سخن بزرگی مواجه است، سخنی كه نشانه لطف و رحمت و عنایت آفریدگار هستی به آدمی است. سخنی كه حقایق بسیار بلندی را تا مرز فهم و درك انسان ها تنزل داده است.
فهم عظمت كلام، درك فضل و لطف خداوند درباره بندگان است كه این كلام را از عرش جلال خود تا سطح فهم مردم نازل فرموده است و باید اندیشید كه چگونه خداوند در رسانیدن معانی كلام خود- كه صفتی قائم به ذات اوست- به مرتبه فهم مردم، به بندگان لطف و كرم فرموده چگونه آن صفت در طی حروف و اصوات كه از صفات بشری است بر آنان تجلی كرده است. قاری قرآن بایستی كلام الهی را درس بگیرد و بیاموزد و به قرائت آن اكتفا نكند چنانكه در سوره اعراف آیه ۱۶۹ آمده است «و درسوا ما فیه» یعنی كلام الهی را فرا گرفتند. همچنین قاری قرآن بایستی آیات الهی را با گوش جان بشنود و آن را به خاطر بسپارد، چنان كه در سوره حاقه آیه ۱۲ آمده است «و تعیها اذن واعیه؛ قرآن را گوش های حافظ به یاد می سپارند»، درك عظمت كلام الهی، جز با اندیشه در محتوای آن میسر نیست.
● آگاهی به عظمت متكلم
شایسته است كه قاری قرآن، در آغاز تلاوت، به عظمت گوینده قرآن توجه كند و بداند كه قرآن سخن بشر نیست، همان طور كه ظاهر قرآن را جز با طهارت نمی توان لمس كرد، معنی و حقیقت آن نیز جز با طهارت قلب از صفات زشت قابل درك نیست. در هنگام تلاوت باید به خود گوشزد كرد كه گوینده این سخنان آفریدگار همه چیز و روزی دهنده همه جنبدگان است و همه تحت سیطره او قرار دارند و در فضل و رحمت او غوطه ورند. اگر نعمت دهد از فضل اوست و اگر مجازات كند از عدلش، و در نهایت هم اوست كه می گوید: اینان اهل بهشت و اینان اهل دوزخند.
اندیشیدن به حقایقی از این قبیل، عظمت و تعالی گوینده قرآن را در دل می نشاند و كلام او را موثر می سازد، چرا كه برای آدمیان، گذشته از اصل كلام، گوینده آن نیز اهمیت داشته و اعتبار كلام تا حد زیادی به اعتبار و شان متكلم بستگی دارد.
● تدبر
كسانی كه قرآن می خوانند و كسانی كه به آن گوش می دهند، لازم است كه در آیات كتاب الهی به تدبر و تفكر بپردازند و با اندیشیدن در مضامین آیات، خود را در معرض تابش نور الهی قرار دهند و در یك فضای معنوی تنفس كنند. تدبر در آیات قرآنی انسان را در دنیایی از معارف والا و مفاهیم بلند قرار می دهد كه هیچ چیز با آن برابری ندارد و آیات قرآنی به عنوان كلیدهای سعادت انسانی در اختیار او قرار می گیرند. قرآن كریم، مردم به خصوص صاحبان اندیشه را به تدبر در آیات خود فراخوانده است.
«كتاب انزلناه الیك مبارك لیدبروا آیاته ولیتذكر اولوا الالباب»(۱) قرآن كتابی است مبارك كه آن را نازل كردیم تا مردم در آیات آن تدبر كنند و صاحبان اندیشه متذكر باشند.
و نیز در جای دیگر از كسانی كه در آیات قرآن تدبر نمی كنند گله می كند و دل های آن ها را مهر شده می نامد كه سخن حق در آنها نفوذ ندارد: «افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها؛(۲) چرا در قرآن تدبر نمی كنند یا بر دلهایشان قفل زده شده است» و نیز در جای دیگر اهل معنا را به توجه و تذكر در آیات قرآنی كه به آسانی در اختیار آنهاست و هیچ گونه پیچیدگی ندارد فرا می خواند: «ولقد یسرنا القرآن للذكر فهل من مدكر؛(۳) همانا قرآن را برای توجه به آن آسان قرار دادیم آیا توجه كننده ای هست؟»
و نیز تدبر، پس از حضور قلب و توجه قرار دارد، زیرا چه بسا انسان هنگام تلاوت قرآن به چیز دیگری نیندیشد ولی از سوی دیگر به شنیدن آیات، بسنده كند و در آن تدبر نكند، اما چنان كه می دانیم غرض از تلاوت قرآن، تدبر در آن است نه چیز دیگر.

سید سعید آل طه

منبع : روزنامه جوان