۳۰ سال انتظار برای چاپ کتابی از فریدون آدمیت

از اول هفته دو کتاب از فریدون آدمیت بر پیشخوان کتابفروشی های ایران دیده می شود که یکی از آن ها درست پس از ۳۰ سال انتظار به چاپ رسیده است.
" امیرکبیر و ایران" و "اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار" دو کتابی است که پس از سال ها منتشر می شود و نام فریدون آدمیت را بر روی جلد دارد.
"امیر کبیر و ایران" که تا آغاز انقلاب اسلامی ۵ بار تجدید چاپ شده بود، در سال های ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ نیز منتشر شد و پس از آن امکان انتشار نیافت تا سال ۱۳۷۸ که با روی کار آمدن اصلاح طلبان، فضای فرهنگی اندکی بازتر شده بود، اما "اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار" حتی در آن دوره نیز امکان نشر نیافت.
"اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار" نخستین بار در سال ۱۳۵۱ و سپس ۱۳۵۶ منتشر شد و از آن پس امکان انتشار نیافت تا این که در دوره جدید فعالیت های نشر خوارزمی، مرحوم علی رضا حیدری مدیر این نشرتوانست رضات وزارت ارشاد را برای چاپ این کتاب بگیرد و آن را راهی چاپخانه کند، اما خود پیش از این که کتاب را بر پیشخوان کتابفروشی ها ببیند، زندگی را بدرود گفت.
فریدون آدمیت که اکنون در تهران سال های پیری را می گذراند و انزوا گزیده است، برجسته ترین مورخ دوره جدید ایران است و کتاب هایش هنوز پس از گذشت سال های زیاد از سال تالیف و انتشارشان بی بدیل مانده است.
او در آثارش اگر چه روش تحلیلی را برگزیده است، اما برخی از وقایع و چهره ها نیز برای اولین بار از سوی او به ایرانیان معرفی شده اند.
او محقق و نویسنده ای پیگیر بود که با سماجت سال های بسیاری از عمرش را صرف روشن کردن زوایای تاریک ۵۰ سال از تاریخ ایران کرد.
آثار او دوره زمانی میان جنبش تنباکو (۱۲۶۹ ش) تا استبداد صغیر (۱۲۹۰ ش) را شامل می شود.
"ایدئولوژی نهضت مشروطه ایران"، "فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران"، "فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران"، "اندیشه های میرزا فتحعلی آخوند زاده"، "اندیشه های طلبوف"، "اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی"، "آشفتگی در فکر تاریخی" و "انحطاط تاریخ نگاری در ایران" نمونه هایی از آثار اوست که برخی از موضوع های مطرح شده در این کتاب ها برای اولین بار توسط او مطرح شده اند.
"اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار" یکی از مهم ترین کتاب های فریدون آدمیت است که در آن عصر سپهسالار مورد بررسی قرار می گیرد، اما به شیوه معمول کتاب های دیگر آدمیت، این کتاب تنها وقایع نگاری آن دوران نیست، بلکه اثری تحلیلی و انتقادی است و در آن بیش از این که رویدادهای سیاسی ملاک و معیار باشند، مفاهیم مورد نظر بوده اند و مفاهیم از خلال رویدادهای سیاسی مورد بررسی قرار گرفته اند.
انتشار دو کتاب "امیرکبیر و ایران" و "اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار" در کنار هم، کاری در خور توجه است.
اگر عباس میرزا شاهزاده ناکام را نخستین اصلاح طلب درون حکومتی در دوره قاجار بدانیم، بعد از او امیرکبیر مهم ترین و شاید بزرگ ترین اصلاح طلب آن دوره است.
اقدامات اصلاح طلبانه او اگر چه بری از خطا و حتی خودخواهی های انسانی نبود، اما آن قدر مهم بود که شاهزادگان و درباریان را چندان نگران کرد که کمر به قتل او بستند.
قتل امیرکبیر، به توقف اصلاحات درون حکومتی انجامید و زمینه را برای استبداد ناصرالدین شاهی فراهم کرد و سال ها کسی جسارت سخن گفتن از اصلاح امور را نزد ناصرالدین شاه نداشت تا نوبت به سهسالار رسید.
میرزا حسین خان سپهسالار پس از امیرکبیر مهم ترین اصلاح طلب درون حکومت است که در سال های کوتاه نخست وزیزی اش توانست اصلاحاتی را به انجام برساند.
با این همه نباید گمان کنیم که فریدون آدمیت در این کتاب چنان که در کتاب "امیرکبیر و ایران" به زندگی و اندیشه و اقدامات امیر پرداخته، به زندگی و اندیشه و اقدامات سپسهالار پرداخته باشد.
سپسهالار با این که یکی از اصلاح طلبان مهم دوره قاجار است که برای نخستین بار بحث احداث راه آهن را به عنوان یکی نشانه های ترقی مطرح کرد و شاه را راضی کرد تا به سفر فرنگ برود تا راه و رسم حکومت داری جدیدی را بیاموزد، اما موضوع اصلی کتاب آدمیت نیست.
در این کتاب عصر سپسهالار مورد توجه است، هر چند نقش او در برخی از پیشرفت های این دوره غیر قابل انکار است و آدمیت نیز به آن ها اشاره می کند.
این دو کتاب در کنار هم دو مقطع مهم از تاریخ جدید ایران را بررسی می کند که نتایج آن برای ایرانیان می تواند بسیار عبرت آموز باشد.
در واقع "اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار" کتابی است در ادامه "امیرکبیر و ایران" که خوشبختانه اکنون هر دو کتاب با هم در دسترس است.

منبع : ایرانیان انگلستان