روزنامه نگاری اینترنتی فراتر از زمان و مکان

این نوع از روزنامه نگاری همچون روزنامه چاپی، تلویزیون، رادیو واینترنت ، خود ، یك رسانه تازه است. رسانه ای كم هزینه، آزاد، پرخواننده و البته دوسویه و بی واسطه. روزنامه نگاری اینترنتی كه نامهایی دیگر چون، روزنامه نگاری الكترونیكی ، سایبر و دیجیتال نیز دارد، اكنون رقیبی جدی برای روزنامه نگاری سنتی شده است.
استقبال كاربران اینترنتی از نشریات الكترونیكی و وبلاگها ، این پدیده های نوظهور، كاملاً باورنكردنی است. هنگامی كه موج وبلاگ نویسی طی یكی ، دو سال گذشته در ایران آغاز شد، بسیاری از متخصصان رسانه های عمومی ایرانی دریافتند كه این پدیده می تواند تغییرات مهمی در سرنوشت روزنامه نگاری واطلاع رسانی داشته باشد. وبلاگها و نشریات الكترونیكی در یك نگاه، صفحه ساده ای هستند كه شامل متن و تصویر و تعدادی لینك به صفحات دیگر است . روزنامه های اینترنتی كه همچون یك وب سایتند، در تحقق دو كاركرد اساسی روزنامه نگاری یعنی اطلاع رسانی و طرح افكار و آرای متفاوت نه تنها مكانیسم های متفاوت سانسور، خودسانسوری ، سرمایه و توزیع را خنثی كردند، بلكه از محدوده ژورنالیسم سنتی مكتوب فراتر رفته و كاركردهای جدید خود را به این عرصه ارائه كرده اند. دكتر «یونس شكرخواه» مدیر سایت مشهور «دات» در توضیح روزنامه نگاری الكترونیكی در سایت خود می نویسد: «كسانی كه با اینترنت كار می كنند، با سه نوع روزنامه الكترونیكی مواجه می شوند. نوع اول فقط یك نسخه فشرده اینترنتی است ، یعنی نسخه ای كه شامل همه مطالب روزنامه نوشتاری نیست، نوع دوم، اگرچه فقط برخی از مطالب نسخه نوشتاری خود را دارد، اما لحظه به لحظه تغییر می كند و بالاخره نوع سوم كه كادر جداگانه ای دارد و علاوه برمطالب نسخه نوشتاری، مطالب خاص خود و سرویس های مستقل را نیز عرضه می كند، به این نوع از روزنامه نگاری، روزنامه نگاری سایبر می گویند» .
روزنامه های اینترنتی ؛ تلفیق چند رسانه
نشریات الكترونیكی عملاً تلفیقی از چند رسانه مختلف است. اجرای این نشریات شامل متن، تصویر، صدا وحتی فیلم می شود. این نشریات با امكانات نامحدودی كه برای ارائه متن ها ، صدا، تصاویر و لینك های مختلف در اختیار دارند می توانند نوعی از روزنامه نگاری را به وجود آورند كه با هیچ رسانه دیگر قابل سنجش نیست. در حالی كه نوشته های یك روزنامه نگار نشریه چاپی و سنتی از فیلترهای گوناگونی برای تصحیح و حتی در پاره ای مواقع تغییر ، عبور می كند، مطالب معمولاً به صورت مستقیم از طرف نویسنده بدون غلط گیری و معمولاً بدون تجدیدنظر كلی به روی صفحه قرار می گیرد. دكتر شكرخواه می گوید: «فضای وب، فضای آزاد است و هركس امكان اظهارنظر دارد و این بزرگترین تفاوت این فضا با سایر گفتمان هاست» .دراین نشریات اینترنتی، اگرچه از كلام هم بهره گرفته می شود، اما مخاطب می تواند به جای خواندن یك مصاحبه، اگر خواست، به صدای آن نیز گوش دهد، به جای خواندن یك گزارش خبری، فیلم آن را نیز نگاه كند. البته هرچند رادیو و تلویزیون نیز از تصویر متحرك و صدا و پخش همزمان بهره می گیرند، اما در این دو رسانه زمان ارتباط در اختیار مخاطب نیست. مخاطب این رسانه ها چون مخاطب نشریات مكتوب محكوم به دریافت اطلاعاتی است كه رسانه در اختیار او می گذارند. اما درنشریات اینترنتی زمان ارتباط در اختیار مخاطب است.در همین زمینه دكتر شكرخواه اصطلاح جالبی دارد: «رسانه، بوق ماشین نیست كه اگر آن را فشردید، حتماً از سر راهتان كنار برود.» اما بر خلاف نظر دكتر شكرخواه حالا در رسانه اینترنت شما با یك كلیك رسانه را كنار می زنید . یكی دیگر از ویژگیها و مزایای دیگر روزنامه نگاری الكترونیك این است كه بین تولیدكننده و مصرف كننده (رسانه و مخاطب) هیچ واسطه ای وجود ندارد.«چیزی شبیه به ارتباط چهره به چهره. به عبارت بهتر هر دو طرف همیشه به هم دسترسی دارند. به اعتقاد خیلی ها یكی از مهیج ترین ویژگی های روزنامه نگاری الكترونیك دوسویه بودن آن است.» این را دكتر شكرخواه می گویدو در ادامه همین نظر می افزاید: «همان طور كه مسیر اطلاعات از سوی روزنامه امتداد می یابد، مسیر دیگری هم برای مخاطب است تا اطلاعات خودرا برای رسانه ارسال كند.به زبان دیگر این یك خیابان دوطرفه است.»هزینه های انتشار نشریات الكترونیكی نسبت به نشریات چاپی تا حد زیادی كمتر است چرا كه هزینه های كمرشكن، چاپ، كاغذ، پست، توزیع و سایر هزینه ها را تا حد زیادی كاهش داده اند و همچنین روزنامه نگاران این نشریات تا حد زیادی از محدودیت های روزنامه نگاران چاپی رها هستند. شكرخواه این نكته را اینگونه تبیین می كند: «به نظر می رسد، زمان هم به نفع روزنامه های سایبر است و نسل جوان امروزی، روزنامه خوان نیست. او به رسانه های دیجیتالی بویژه كامپیوتر گره خورده است. از دیگر سو، كهنسالان نیز به تدریج از خرید روزنامه ها خارج می شوند، بی آنكه جایگزینی برای آنها پیدا شود. انقلاب دیجیتال، كادرها و حتی محتوای رسانه های چاپی را هم غارت كرده است، این انقلاب حتی آگهی ها را نیز از چنگ رسانه های چاپی خارج كرده است.«وی پاولیك» از كارشناسان برجسته روزنامه نگاری اینترنتی هم می گوید: «نشریات اینترنتی انسانهای بی تفاوت را از طریق كلمات، صدا، تصویر و فیلم درگیر می كند. چراكه این نشریات می توانند مجموعه هایی ازمخاطبان را كه برمبنای علاقه مشترك شكل گرفته اند، به وجود آورند و از آنجا كه این نشریات امكان نامحدود برای ارائه متن ها به عمق و سطوح متفاوت در اختیار دارند، می توانند نوعی از روزنامه نگاری را كه بر علاقه مشترك شكل گرفته اند، به وجود آورند و از آنجا كه این نشریات امكان نامحدودی برای ارائه متن ها به عمق و سطوح متفاوت در اختیار دارند، می توانند نوعی از روزنامه نگاری را به وجود آورند كه با هیچ رسانه ای قابل سنجش نیست، اما یكی از مهمترین بحث هایی كه هم اكنون سؤال بسیاری از وبلاگ نویسان است، نحوه ارتباط این پدیده با روزنامه نگاری حرفه ای و تأثیر این پدیده بر روی روشهای قدیمی روزنامه نگاری است.»
روزنامه نگاری اینترنتی فارسی، مفهومی تازه
روزنامه نگاری اینترنتی زاییده جامعه اطلاعاتی است و در آینده بدون شك شاهد نفوذ آن در میان شهروندان جوامع اطلاعاتی خواهیم بود. رشد پدیده اینترنتی در كشور قابل مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی درگذشت، به گونه ای كه ایران ۲۱۵سال پس از انتشار نخستین روزنامه جهان صاحب اولین روزنامه شد (۱۸۳۷ میلادی كاغذ اخبار). این تأخیر زمانی برای رادیو و تلویزیون بسیار كمتر بود، به طوری كه در حدود ۲۰سال پس از ظهور و گسترش پدیده رادیو وتلویزیون نیز از آن بهره مند شد، این در حالی است كه در زمینه اینترنت و روزنامه نگاری الكترونیك این فاصله به حداقل رسیده است، به گونه ای كه در حدود یك سال پس از ظهور نشریات الكترونیك، این سبك از روزنامه نگاری جای خود را در كشور باز كرد. با این حال روزنامه نگاری اینترنتی فارسی هنوز در آغاز راه است. در حال حاضر نزدیك به ۲۰نشریه الكترونیكی به طور منظم و هفتگی به تولید محتوای فارسی در اینترنت می پردازند. خانه ملت، سایت زنان، كاپوچینو و... از جمله این نشریات هستند. همچنین بیش از هزار وبلاگ هم فقط در زمینه روزنامه نگاری انتشار می یابد با این حال، كمبود امكانات مالی و نیروی تخصصی شاید مهمترین دلیل پایین بودن كیفیت نشریات الكترونیكی فارسی زبان باشد. نشریات اینترنتی عموماً اخبار و گزارشهای خود را از منابع دیگر تأمین می كنند. در كنار اینگونه مطالب، مقالاتی را هم كه برای آنها فرستاده می شود، نشر می دهند، این شیوه گرچه هزینه ای در بر ندارد و این گرداندن كار را میسر می كند، اما یكی از دلایل كاهش سطح حرفه ای نشریات نیز است. ملاكهای گزینش مطلب در این نشریات البته كمتر حرفه ای است. با این حال دست اندركاران روزنامه نگاری اینترنتی باید تخصص روزنامه نگاری را با دانش فنی همراه كنند و انتشار یك نشریه الكترونیكی به ظاهر ساده و آسان است و بی دلیل نیست كه در كنار نشریات اینترنتی معتبر و حرفه ای نشریاتی را می توان دید كه از معیارهای حرفه ای بی بهره اند. برخی از كارشناسان، تولید آسان یك نشریه اینترنتی ضعیف را از جنبه های منفی روزنامه نگاری اینترنتی قلمداد می كنند، اما در رسانه های سنتی مكتوب یا صوتی و تصویری نیز می توان به صدها نمونه اشاره كرد كه به دور از موازین و معیارهای حرفه ای به بازار عرضه می شوند.به هر حال، روزنامه نگاری الكترونیكی یا دیجیتال برای روزنامه نگاران ایرانی هر چند مفهومی نسبتاً تازه است، اما امروز آن یك «باید» برای آنان است و آرام آرام به همه تحمیل می شود. روزنامه نگاری اینترنتی و وبلاگ امروز جزیی از اینترنت است. چه آنها را به رسمیت بشناسیم وچه آنها را نادیده بگیریم آنها وجود دارند، متولد می شوند، تنفس می كنند، تكثیر می شوند وادامه حیات می دهند. مخاطبان پیامها را تازه وتازه تر می خواهند و شاید هم مایل باشند كه رسانه ها آنها را به تماشاگران تاریخ زنده تبدیل كنند، كاری كه شبكه های تلویزیونی بزرگ با پخش زنده دنبال می كنند.

منبع : روزنامه اعتماد