زرین کوب، سوار بر سیمرغ ادب فارسی

آخرین روزهای شهریور برای جامعه فرهیخته و ادب دوست ایران یادآور از دست دادن ادیب، مورخ، اسلام شناس، ایران شناس، محقق و نویسنده بزرگ معاصر، عبدالحسین زرین كوب است.
وی در ۲۷ اسفند ماه ۱۳۰۱ شمسی در بروجرد، چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در همان شهر به پایان رساند. سپس در كنار تحصیل در دوره متوسطه به تشویق و ترغیب پدر- كه مردی متشرع و دیندار بود- اوقات فراغت را صرف فراگیری علوم دینی و حوزوی نمود و ضمن تحصیل فقه و تفسیر و ادبیات عرب، به شعر عربی هم علاقه مند شد.
از سال ششم دبیرستان تغییر رشته داد و به تحصیل در رشته ادبیات مشغول شد. در سال ۱۳۱۹ تحصیلات دبیرستانی را به پایان برد و با وجود آنكه كتاب های سالهای چهارم و پنجم متوسطه ادبی را قبلا نخوانده بود، به خاطر مطالعات ادبی كه داشت در میان دانش آموزان رشته ادبی سراسر كشور، رتبه دوم را به دست آورد.
در آذرماه سال ۱۳۲۰ در امتحان ورودی دانشكده حقوق شركت كرد. با آنكه پس از كسب رتبه اول، در دانشكده ثبت نام هم كرده بود، اما به خواست پدر، ناچار به ترك تهران شد. در همان ایام، علی اكبر دهخدا- كه ریاست دانشكده حقوق را به عهده داشت- از اینكه چنین دانشجوی فاضلی را از دست می داد، اظهار تاسف كرد. بنابراین، زرین كوب به زادگاه خود بازگشت و در خرم آباد و بعد در بروجرد به كار معلمی پرداخت، كاری كه به تدریج علاقه جدی بدان پیدا كرد و به قول استاد، عشق دوران زندگی او شد. در دوران معلمی، از تاریخ و جغرافیا و ادبیات فارسی گرفته تا عربی و فلسفه و زبان خارجی و حتی ریاضی و فیزیك و علم الحیات، همه را تدریس كرد و این همه، البته حوزه وسیع مطالعات و زمینه های گسترده فكری او را حتی از روزگار جوانی، نشان می داد.
پیش از بازگشت به دانشگاه در سال ،۱۳۲۴ نخستین كتاب او به نام «فلسفه شعر یا تاریخ تطور شعر و شاعری در ایران» در بروجرد منتشر شد، در حالی كه در این هنگام، حدود چهار سال یا كمی بیشتر از تاریخ تالیف كتاب می گذشت.
عبدالحسین زرین كوب در سال ،۱۳۲۷ به عنوان دانشجوی رتبه اول، در رشته ادبیات فارسی از دانشگاه فارغ التحصیل شد و سال بعد وارد دوره دكترای رشته ادبیات دانشگاه تهران گردید.
در طی همین سالها با قمر آریان، همكلاسی اش؛ ازدواج كرد و سپس از رساله دكترای خود با عنوان «نقدالشعر، تاریخ و اصول آن»، كه زیر نظر بدیع الزمان فروزانفر تالیف شده بود، با موفقیت دفاع كرد. كمی بعد از سوی استاد فروزانفر، برای تدریس در دانشكده علوم معقول و منقول دعوت شد و در سال ۱۳۳۵ با رتبه دانشیاری، كار خود را در دانشگاه تهران آغاز كرد و به تدریس تاریخ اسلام، تاریخ ادیان، تاریخ كلام و مجادلات فرق، تاریخ تصوف اسلامی و تاریخ علوم پرداخت.
فعالیت مطبوعاتی زرین كوب كه با سردبیری مجله هفتگی «مهرگان» آغاز شده بود با سردبیری مجله «راهنمای كتاب» ادامه یافت و او توانست فصل نوینی در ادبیات معاصر ایران در مطبوعات به وجود آورد. همكاری وی با نشریات ادواری داخلی، بدین جا محدود نشد و فعالیت علمی وی در انتشار مجلاتی همچون «سخن»، «یغما»، «جهان نو»، «دانش»، «علم و زندگی»، «مهر» و «فرهنگ ایران زمین» پایه های ادبیات ایران را در نشریات مستحكم تر از پیش ساخت.
ذهن خلاق، حافظه فوق العاده، دانش وسیع و حیرت آور و قلم توانای استاد برای دانشمندان و پژوهشگران خارجی نیز به خوبی شناخته شد، تا آنجا كه از او برای تالیف فصلی از تاریخ ایران دانشگاه كمبریج (ج۴) و تالیف مقالات متعدد بر طبق جدید دایره المعارف اسلام (چاپ هلند) دعوت به عمل آمد. سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۲ در فرانسه به سر برد كه حاصل آن، تحقیقات و تتبعات دقیق در باب آثار مولوی شد.
حوزه وسیع مطالعات استاد در تاریخ، فلسفه، ادبیات، تصوف و عرفان و تاریخ ادیان خلاصه نمی شود. آشنایی با معارف قدیم و جدید، علوم اسلامی و روش های تحقیق نوین و نیز فراگیری زبانهای باستانی ایران، از وی یك دانشمند جامع الاطراف ساخت.
چنانكه علاقه او به مطالعه و تحقیق در باب تاریخ باستانی ایران، سبب شد كه در مجموعه كتابهای «تاریخ مردم ایران» و «روزگاران ایران» در زمینه تاریخ ایران قبل از اسلام، پژوهشهای جالب توجه ای را ارائه دهد.
زرین كوب كه در زمستان ۱۳۷۷ برای انجام برخی معالجات پزشكی عازم آمریكا شد و پیش از آن هم از كار تالیف كتاب «شعله طور»- درباره زندگی و اندیشه حلاج- فراغت حاصل كرده بود، در ایام این اقامت اجباری، توفیق یافت تا در بستر بیماری و رنجوری، یادداشت های خود را درباره عطار نیشابوری به صورت كتابی تازه تحت عنوان «صدای بال سیمرغ» تدوین و تنظیم نماید. سرانجام استاد عبدالحسین زرین كوب، پس از چند دوره بیماری و معالجه در اروپا و آمریكا، در ۲۴ شهریور ۱۳۷۸ در تهران درگذشت.

منبع : روزنامه ابرار