چگونه یک موسیقی‌دان سالم باشیم!‏

نوازندگی گاهی با خطرات بزرگی مثل بیماری‌های شغلی همراه است. هنگام نوازندگی دست‌ها و بازوهای نوازنده حرکات ثابت ‏انجام می‌دهند و ماهیچه‌ها، رگ‌ها و اعصاب مشخصی دایم به‌کار گرفته می‌شوند. بخصوص هنگام نواختن برخی از ساز‌ها بدن در ‏وضعیت کاملاً نامتقارنی قرار می‌گیرد. بیماری‌های شغلی نوازندگان و راه‌های پیشگیری از آن در ۱۰ سال گذشته بیش از پیش مورد ‏توجه پزشکان قرار گرفته‌است. در این مقاله دکتر «رینیت کلوپل» * (‏Renate Kloppel‏) اقداماتی برای مقابله با بیماری‌های ‏شغلی نوازندگان پیشنهاد می‌کند. ‏
● ورزش
تعداد کمی از نوازندگان ورزش می‌کنند. آنها اغلب کمبود وقت و یا ترس از آسیب‌دیدگی را به‌عنوان دلیلی برای ورزش‌ نکردن ‏ذکر می‌نمایند. البته این امر در مورد ورزش‌هایی مانند والیبال و هندبال کاملاً صحیح است.‏
حالت نامناسب و اغلب نامتقارن بدن هنگام نوازندگی فشار زیادی را به اندام‌های حرکتی نوازندگان وارد می‌آورد و موجب ایجاد ‏تغییراتی در این اندام‌ها می‌شود. حرکات تکراری و مداوم بدن هنگام نواختن ساز نیز فشار مضاعفی را به عضلات، مفاصل و ‏رگ‌های نوازنده وارد می‌آورد. عضلات دست، بازو، شانه و پشت نوازندگان قادر به تحمل این فشارها نیست و آنان در معرض ‏خطر آسیب‌دیدگی قرار می‌گیرند. از این‌رو به نوازندگان توصیه می‌شود که با ورزش عضلاتشان را برای مقاومت در برابر این ‏فشارها آماده نمایند. ‏
برای نوازندگان ورزش‌هایی مانند شنا، اسکی، کوهنوردی، پیاده‌روی سریع، دو استقامت و اگر در ناحیه‌ی دست، بازو و شانه درد ‏نداشته باشند قایقرانی مناسب است. این ورزش‌ها بدون وارد آوردن فشار به مفاصل، عضلات بسیاری را به‌کار می‌گیرند و استقامت ‏بدن را افزایش می‌دهند. بی‌تردید دوچرخه‌سواری نیز برای بالابردن استقامت بدن بسیار مناسب است. اما گاهی فشار فرمان ‏دوچرخه آسیب‌دیدگی عصب آرنج و به‌دنبال آن فلج شدن عضلات دست را به همراه دارد.
این عارضه اغلب بدون درد و نشانه‌ی ‏هشدار دهنده‌ی دیگری آشکار می‌گردد. از طرف دیگر هنگام دوچرخه‌سواری بدن در وضعیت ناموزونی قرار گرفته و تنها پاها ‏حرکت می‌کنند. ایروبیک نیز به‌عنوان ورزشی تعادلی برای نوازندگان سودمند است؛ ورزشی که قدرت تمرکز و تطبیق نوازنده را ‏افزایش می‌دهد. شرکت در کلاس‌های بدن‌سازی نیز اگر با نظارت و راهنمایی مربی‌ کارآزموده‌ای باشد بسیار مفید است. نوازندگان ‏در منزل هم می‌توانند چندین‌بار در هفته حرکاتی را برای افزایش قابلیت تحرک، قدرت، استقامت و تمرکزشان انجام دهند. ‏
در مورد بازی تنیس و اثرات مثبت و منفی آن برای نوازندگان نظرات متفاوتی وجود دارد.
ورزش تنیس فشار بسیار زیاد و ‏یک‌طرفه‌ای را به دست‌ و بازو‌ی نوازنده وارد می‌آورد و سِرو‌هایی که از بالا زده می‌شود ممکن است موجب بروز درد در عضلات ‏پشت شود. اگر نوازنده‌ای قصد دارد تنیس بازی کند بهتر است ابتدا تاثیرات این ورزش بر اندام‌های حرکتی را به دقت بررسی ‏نماید و در صورت احساس درد در بازو، شانه و پشت‌ بازی را حداقل به‌طور موقت کنار گذارد. گاهی بازی تنیس و نوازندگی ‏سازهای زهی، ضربه‌ای و پیانو بیماری‌های مشابهی مانند التهاب غضروف بازو را در پی دارند. براساس تحقیقی که در ژاپن انجام ‏گرفته‌‌است این بیماری شایع‌ترین ناراحتی دست در بین نوازندگان پیانو است.(۱)‏
● گرم‌کردن بدن (‏Warm-Up‏)‏
مطالعاتی که در زمینه‌ی ورزش انجام گرفته‌است نشان می‌دهد که خطر گرفتگی و پاره شدن عضلات با گرم‌کردن بدن کاهش ‏می‌یابد و گردش خون و درجه حرارت عضلات افزایش‌ یافته، حرکات با سرعت بیشتری انجام می‌شوند. در مورد نوازندگان تا ‏کنون چنین تحقیقاتی انجام نشده است اما بی‌تردید نوازندگی با عضلات سرد و منقبض موجب وارد آمدن فشار بیشتر به اندام‌های ‏حرکتی نوازنده و بروز آسیب‌دیدگی در این اندام‌ها می‌شود.
همچنین براساس بررسی‌های متعدد، با گرم‌کردن بدن کیفیت اجرای ‏قطعاتی که سرعت و قدرت زیادی را می‌طلبند بالا می‌رود. ‏
اما هنوز به این پرسش که آیا زمانی هم که نوازنده با عضلات گرم‌ و باحالتی مناسب پشت ساز می‌نشیند و قطعاتی را می‌نوازد که ‏نیرو و سرعت زیادی را ایجاب نمی‌نمایند باز هم گرم‌کردن بدن ضروری است پاسخی داده نشده است. تمرینات خاصی برای ‏آماده کردن مفاصل دست و انگشتان وجود دارد که از آن‌جمله می‌توان به تمرینات گات(۲) و آلفرد کورتوت(۳) اشاره کرد، ‏بسیاری از این تمرینات که برای پیانو نوشته شده است برای نوازندگان دیگر سازها نیز قابل اجراست. ‏
تمرینات گات را بدون ساز و در زمان استراحت هم می‌توان انجام داد. برای گرم‌‌کردن عضلات گردن، شانه و بازوها انجام حرکات ‏کششی توصیه می‌شود، اما تمرینات قدرتی که خستگی زودهنگام عضلات را در پی دارند در این مورد پیشنهاد نمی‌شوند. در ‏صورت وجود درد و ناراحتی، تمرینات باید با نظر متخصص فیزیوتراپی و با توجه به ویژگی‌های آناتومی هر فرد، مانند فرم ستون ‏فقرات و شرایط لازم برای نواختن هر ساز انتخاب شود. ‏
● سرد کردن بدن (‏Cool-Down‏)‏
انجام حرکات تعادلی پس از تمرین به‌ویژه زمانی که ستون فقرات، عضلات و مفاصل در وضعیت نامناسبی قرار می‌گیرند، برای ‏جلوگیری از بروز درد و ناراحتی بسیار سودمند است. با حرکات کششی می‌توان عضلات منقبضی که تمایل به کوتاه شدن دارند ‏مانند عضله‌ی بزرگ سینه را در وضعیت طبیعی قرار داد. ‏
● استراحت
اگر نوازنده‌ای مدت‌زمانی طولانی بدون وقفه ساز بنوازد دیر یا زود دچار بیماری می‌شود. معمولاً پس از هر ۴۵ تا ۵۰ دقیقه تمرین ‏‏۱۰ دقیقه استراحت توصیه می‌شود. این استراحت قدرت تمرکز نوازنده و بازدهی تمرینات را افزایش می‌دهد. البته این زمان ‏پیشنهادی برای همه یکسان نیست و با توجه به ویژگی‌های خاص هر ساز و شدت سختی تمرینات متفاوت است. ‏
در زمان استراحت نوازنده باید عضلاتش را از حالت تنش درآورده و با انجام تمرینات خاصی حالت نامتوازن بدن هنگام نوازندگی ‏را تقارن بخشد. ‏
● تکنیک‌های تنش‌زدایی
آشنایی با تکنیک‌های مختلف تنش‌زدایی به نوازندگان برای غلبه‌ی بهتر بر مشکلاتی همچون ترس و نگرانی، بی‌خوابی و انقباض ‏عضلات کمک می‌کند. آنها با بکارگیری این تکنیک‌ها می‌توانند از انقباض و گرفتگی زیاد و غیرضروری عضلاتشان جلوگیری ‏نمایند. انقباض غیرارادی و زیاد گردن و شانه‌ی نوازندگان فشار زیادی را به مفاصل و رگ‌های آنان وارد می‌آورد.
همین‌طور ‏گرفتگی همزمان عضلاتی در دست و بازو که تاثیری متقابل بر هم دارند مانع حرکت این اندام‌ها می‌شود. براساس یک نظر‌خواهی ‏از ۱۴۳۲ نوازنده‌ی ارکستر در آلمان، نوازندگانی که ورزش می‌کنند و یا از تکنیک‌های مختلف تنش‌زدایی استفاده می‌نمایند بسیار ‏کمتر از دیگران بیمار می‌شوند.(۴) ‏
در مورد این‌که چه تکنیکی برای تنش‌زدایی ذهنی و جسمانی نوازندگان مناسب است اختلاف‌نظر وجود دارد. تکنیک‌های بسیار ‏ازجمله «‏Autogene Training‏» از «یوهان هاینریش شولتز» (۵)، تکنیک «الکساندر» (۶)، متد «فلدن کرایز» (۷) و یا تنش‌زدایی ‏پیشرفته‌ی عضلات از «ادموند جاکوبسون» (۸) وجود دارند.‏
● کنترل بصری
انقباض زیاد عضلات، حالت نامناسب بدن و حرکات زاید نوازنده معمولاً برای بینندگان کاملاً محسوس و نمایان است. ‏
نوازندگان با نواختن در برابر آینه و بهتر از آن فیلم‌بردای ویدیویی می‌توانند عادات نامناسب خود را تشخیص داده و حرکات و ‏حالت بدنشان را تجزیه و تحلیل نمایند. اما برطرف شدن اشتباهات و جایگزینی عادات درست، اغلب سعی و تلاش و زمان زیادی ‏را می‌طلبد. البته باید به این نکته توجه کرد که بهترین حالت ممکن برای بدن هر فرد هنگام نوازندگی با توجه به قابلیت تحرک ‏مفاصل و تناسب بین بخش‌های بدن او متفاوت از دیگران است.
● تمرین ذهنی
این متد که در حقیقت تصور حرکات در ذهن است در پیشگیری از فشارهای جسمانی و بروز بیماری‌ها تاثیر بسیاری دارد. ‏ورزشکاران معمولاً با این تکنیک بیشتر آشنا هستند. با کمک این تکنیک می‌توان حرکتی ساده و یا پیچیده را بدون انجام دادن آن ‏آموخت. در زمینه‌ی موسیقی، زمانی که نوازنده قبلاً ارتباط بین اصوات و حرکات را می‌شناسد، تصور اصوات در ذهن به یادگیری ‏سریع‌تر حرکات کمک می‌کند. ‏
تمرین ذهنی از طرفی تاثیری مستقیم بر یادگیری حرکات دارد و از طرف دیگر با تصور نت‌ها در ذهن، تمرکز و قدرت درک و ‏استنباط نوازنده افزایش یافته، تمرینات با هدفمندی بیشتری انجام می‌شوند. نوازنده با تجزیه و تحلیل اشتباهات و عادات نادرستش ‏می‌تواند از تکرار زیاده از حد تمرینات جلوگیری نماید. همچنین با بکارگیری این متد اولین مرحله از یادگیری حرکات که مستلزم ‏فعالیت زاید عضلات است حذف می‌شود و با تصور دقیق حرکات در ذهن از تنش غیرضروری عضلات کاسته می‌شود.
خصوصاَ ‏نوازندگانی که بیشتر در معرض خطر آسیب‌دیدگی قرار دارند با کمک این متد و کاهش زمان تمرین می‌توانند فشار وارد ‏برعضلات، مفاصل و رگ‌هایشان را کم کنند. ‏
در این متد که توسط اورلوف (۹) ابداع شده است، ساز بدن و ذهن نوازنده با یکدیگر هماهنگ می‌شوند.‏
علاوه بر صدا و حرکات، نوازنده می‌تواند با تصور حالت بدن و عضلاتش در ذهن و طرح سوالاتی نظیر پرسش‌های زیر حالت ‏بدنش را بررسی نماید: ‏
‏«عضلاتم در چه وضعیتی قرار دارند؟ آیا عضلاتی که در نوازندگی به‌کار گرفته نمی‌شوند شل و در حال استراحت‌اند؟ شانه‌هایم ‏رها و آزادند و یا به ‌طرف بالا کشیده شده‌اند؟ آیا فشار وارد بر عضلات در حداقل زمان ممکن (‌مثلاَ بلافاصله پس از ضربه‌زدن به ‏کلاویه‌ها) دوباره کم می‌شود؟ آیا در نوازندگی بی‌اراده حرکات زاید و غیرضروری انجام می‌دهم و یا حرکاتم متناسبند؟»‏
در یک طرح پژوهشی تاثیرات مثبت متد تمرین ذهنی به همراه متد تنش‌زدایی دیگری برروی ۱۲ نوازنده‌ی پیانو مورد بررسی قرار ‏گرفت. ۱۰ نفر از این نوازندگان با بکارگیری این متد به عادات نامناسب خود در نوازندگی پی‌ بردند و ۸ نفر از آنها توانستند ‏اشتباهاتشان را برطرف نمایند.
همچنین دردها و ناراحتی‌های ۳ نفر از آنها ۴ ماه پس از شرکت در این طرح کاهش یافت. (۱۰)‏
این متد با مقایسه «آنگونه که هست» و «آنگونه که بهتر است باشد» امکان اصلاح حالت بدن، اجرای حرکات و گرفتگی عضلات را ‏فراهم می‌آورد.‏
‏«کریسپین اشپاول‌دینگ» (۱۱)، پزشک و نوازنده‌ی پیانو، با همکاری استادان کنسرواتوار «تروندلاگ» در نروژ برنامه‌ای را برای ‏پیشگیری از بروز مشکلات جسمانی و بیماری‌های شغلی نوازندگان در این کنسرواتوار انجام داده‌است.(۱۲) این طرح با توجه به ‏شرایط آناتومی و محدودیت‌ها و مشکلات جسمانی دانشجویان برای هر فرد به شکلی خاص اجرا می‌شود و موضوعاتی مانند ‏فیزیولوژی، آناتومی بدن، حرکت‌شناسی و برای خوانندگان و نوازندگان سازهای بادی عملکرد تنفس و ارتباط آن با حالت بدن و ‏تکنیک نوازندگی تدریس می‌شود. علاوه‌بر این دانشجویان باید با انجام ورزش‌هایی مانند شنا بدنشان را در فرم و حالت مناسبی ‏نگه دارند. ‏
از آن‌جا که تغییر عادات زیان‌آور مستلزم تلاش بسیار و داشتن انگیزه‌‌ای قوی است، در این برنامه پیشرفت در نوازندگی که ‏مهم‌ترین هدف دانشجویان به‌حساب می‌آید به‌عنوان انگیزه‌ای برای توجه به سلامتشان مورد توجه قرار گرفته است و مباحث و ‏تمرینات به گونه‌ای است که موجب افزایش توانایی دانشجویان در نوازندگی می‌شود. در شروع هر ترم به دانشجویان توصیه ‏می‌شود که زمان تمرین را به تدریج افزایش دهند. آنها باید کشش و تنش غیرضروری و زیاده از حد عضلاتشان را تشخیص دهند ‏و بتوانند از بروز این حالت جلوگیری کنند.‏
دانشجویان در این طرح با متدهای مختلف تنش‌زدایی آشنا می‌شوند و یاد می‌گیرند که عوامل و ریشه‌های استرس در زندگی ‏شغلی‌شان و تفاوت بین استرس مثبت و طبیعی و استرس پایدار و محدودکننده را تشخیص داده، در مقابل آن واکنش صحیح نشان ‏دهند. همچنین آنها با بکارگیری متدهایی مانند «تمرین ذهنی» و مطالعه‌ی دقیق پارتیتور قبل از نوازندگی می‌توانند زمان تمرین را تا ‏حد امکان کاهش دهند و پروسه‌ی یادگیری را تقویت کنند. ‏

پی‌نوشت‌ها: ‏
‏* دکتر کلوپل پزشک متخصص کودکان است. او در سال ۱۹۴۸ در هانوفر آلمان متولد شد. از سال ۱۹۶۷ تا سال ۱۹۷۲ در دانشکده ‏پزشکی تحصیل کرد و از سال ۱۹۸۶ به مدت ۵ سال در مدرسه‌ی عالی موسیقی ‏Trossingen‏ به فراگیری موسیقی پرداخت و ‏موفق شد دیپلم آموزش موسیقی را از این مدرسه عالی دریافت کند. ‏
‎۱) Noaotaka Sakai: Hand Pain Related to Keyboard Techniques in Pianists, in: Medicag Artists, ‎‎۱۹۹۲.S. ۵۹-۶۵‎
‎۲) Josef Gat: Die Technik des Klavierspiel, Kassel ۱۹۶۵, S. ۲۵۸-۲۶۸‎
‎۳) Alfred Cortot‎
‎۴) Jochen Blum, Thomas. Mas troianni, Richard N. Norris: Musikschulen und-Musikhochulen ‎und ihre praeventiven Aufgaben bezueglch zukuenftiger Erkrankungen bei Musiker.‎
‎۵) Johannes Heinrich Schultz‎
‏۶) تکنیکی که به‌وسیله‌ی ‏Frederik Matthias Alexander (۱۸۶۹- ۱۹۵۵)‎‏ پایه‌گذاری شد و برای تغییر الگوی حرکتی و ‏رفتاری افراد بکار گرفته می‌شود. در این تکنیک بیشتر حالت سرو ستون فقرات مورد توجه قرار می‌گیرد. ‏
‎۷) Felden Krais‎
‎۸) Edmund Jacobson‎
‎۹) Orloff‎
‎۱۰) Renate Kloppel: Mentales Bewegungstraining fur Pianisten in: Musikphysiologie. Und ‎Musikermedzin, ۳/۱۹۹۶. S. ۷۱-۸۱.‎
‎۱۱) Crispin Spaulding‎
‎۱۲) Crispin Spaulding, Prevention for performing Artistis, in: Medical problems of performing ‎Artists. ‎
منبع:
رینیت کلوپل
ترجمه: شقایق پژهانفر

منبع : سایت تخصصی گیتار