آفت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب

بسیاری از ما بازدیدکنندگان نمایشگاه (فروشگاه) بین‌المللی کتاب تهران، بدون خرید حتی یک جلد کتاب، تنها به قصد گردش به نمایشگاه می‌رویم. انگار این سال‌ها شاخه جدیدی به صنعت گردشگری ما اضافه شده و آن «گردشگری نمایشگاه کتاب» در اردیبهشت ماه هر سال است.
همکار عکاسم در بازدیدی که از نمایشگاه داشتیم، می‌گفت: در میان این انبوه جمعیت، دقایقی معطل مانده تا بازدید‌کننده‌ای کتاب به دست برای سوژه عکسش پیدا کند. پس‌زمینه این سخنش من را حسابی به فکر فرو برد... .
در نمایشگاه، در مجموع کتاب‌به‌دست کم می‌بینی و اگر هم از قشر گردشگران، کسی خرید کند، جنس کتاب بازاری یا زرد است. رواج کتاب‌های عامه پسند، آفتی است که در نمایشگاه کتاب به شدت مشهود است و عرصه نشر فاخر و وزین کشور را به جد تهدید می‌کند.
غرفه‌ای در شبستان مصلی، کتابی را با نام «فرزند دختر یا پسر؛ تعیین جنسیت» روی پیشخوان خود گذاشته و غرفه خود را با آن آذین بسته است. در غرفه دیگری، کتابی با نام «چگونه دختردار یا پسردار شویم» ارایه می‌شود. در این غرفه، روی کاغذی نوشته شده تعیین جنسیت فرزند آینده خود را به کارشناس پرستاری ما بسپارید!
داخل همین راهرو و مقابل همین غرفه، کتاب دیگری به نمایش گذاشته شده با نام «پسر می‌خواهید یا دختر؟» و زیر عنوان اصلی این کتاب نیز نوشته شده است: «با استفاده از تکنیک‌های دقیق و مدرن امروزی، جنسیت فرندان خود را با دقت ۹۹/۹۹ درصد تعیین کنید.
غرفه‌ دیگری کتابی با نام «راهنمای نوعروسان و تازه‌دامادها» عرضه کرده است. سالانه ده‌ها کتاب با نام «آداب زناشویی» در بازار کتاب تهران و شهرستان‌ها منتشر می‌شود. بازدیدکننده جوانی پس از خرید یکی از این کتاب‌ها می‌گفت: تا حالا چند تا از این کتاب‌ها خریده‌ام، ولی انگار همه این‌ها مثل هم هستند، اما در مقابل مسئول غرفه‌ بلافاصله گفت: فروش این کتاب‌ها خیلی خوب است و مشتری ما بیشتر جوانان هستند.
در حالی که گله‌ اهل قلم و نشر فاخر را از فراوانی آثار بازاری مثل «زن شکم‌صاف»، «چگونه یک شبه پولدار شویم»، «تازه‌ترین متد تعبیر خواب»، «زن، خودشناسی، دلربایی»، «پیامک‌های ۸۶» و... که به راحتی منتشر و عرضه می‌شوند،،می‌شنویم، غرفه ناشرانی که از این قبیل کتاب‌ها چاپ و منتشر می‌کنند، از وضعیت مطلوبی در نمایشگاه برخوردار است.
در راهروهای شبستان در نمایشگاه کتاب تهران، می‌توان غرفه‌های بسیاری را با عناوینی از این دست دید که نبودنشان هم هیچ لطمه‌ای به فرهنگ عمومی و ساختار فکری و ذوقی شهروندان و بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب تهران نمی‌زند.
پیش از آغاز نمایشگاه اعلام شده بود که فروش پوستر و لوح فشرده در نمایشگاه ممنوع است، اما در این‌ روزها تعدادی از غرفه‌ها به این کار مشغولند. در بخش کودکان و سرگرمی، کمتر شاهد حضور کودکان بودیم و مخاطبان این بخش را غالبا بزرگترها تشکیل می‌دادند. غرفه‌ای دیگر هم با چند محصول عجیب بسیاری از بازدیدکنندگان را مسحور خود کرده بود؛ چنگ لیزری که با عبور انگشت از روی خطوط نورانی، تولید اصوات موسیقایی می‌کرد و روباتی که پشت یک پیانو قطعاتی را می‌نواخت. به تله انداختن نور و ایستادن یک فرفره روی هوا هم از دیگر تردستی‌‌های این غرفه بود. استقبال بسیار گرم از این غرفه، در حالی بود که بسیاری از غرفه‌‌های کتاب ،آن هم در نمایشگاه کتاب، خالی از بازدیدکننده بودند.
اینها همه در حالی است که رئیس نمایشگاه کتاب تهران، پیش از این، گفته بود کتاب‌ها بر پایه ضوابط نمایشگاه، در بخش‌های داخلی و خارجی ارزیابی می‌شوند و برخی از کتاب‌ها اجازه ورود به نمایشگاه کتاب را ندارند. به گفته او، برخی از ناشران داخلی ضوابطی را که پیش از ‌نام‌نویسی به آنها اعلام می‌شوند، رعایت نمی‌کنند و به همین خاطر در روزهای برگزاری نمایشگاه به مشکل برمی‌خورند؛ البته او جمع‌آوری کتاب از نمایشگاه کتاب تهران را مختص ایران و این دوره نمی‌داند و بر این باور است این برخورد در بسیاری از نمایشگاه‌های کتاب دیگر جهان هم وجود دارد.
در حالی که هشت هزار و ۲۹۶ ناشر در کشور فعالیت می‌کنند، به نظر می‌رسد باید درباره نحوه حضور یک ناشر بازاری و یک ناشر با کتاب‌های فاخر و جدی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تفاوت قایل شد. بی‌شک، کسی که صد عنوان کتاب بازاری چاپ کرده، با کسی که صد عنوان کتاب جدی و فاخر منتشر کرده، تفاوت دارد.
نقد حرکت به سمت زرد شدن فضای نشر کشور، انتقادی به برگزارکنندگان نمایشگاه بین‌المللی کتاب - که این روزها خیلی باب شده ـ نیست، بلکه آفتی است که باید ارباب نشر فاخر آن را دفعش کنند.

محمدعلی مشکیان