شدیدترین شکل

● مروری اجمالی بر مبانی معماری میرمیران
در جریان معماری معاصر ایران، كه عموماً به معماری سال های پس از ۱۳۰۰ اطلاق می شود، چهار دوره تاریخی را برمی شمارند. سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ كه خالقین بسیاری آثار معماری عمدتاً معماران اروپایی هستند و بنای شاخص این دوران، موزه ایران باستان اثر ماكسیم سیرو و آندره گدار است. دوره دوم كه از سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰ ادامه دارد و معماران مطرح این دوران افرادی چون فرمانفرماییان، سیحون و فروغی هستند.
دوره سوم عمدتاً به سال های ۱۳۴۰ تا پیروزی انقلاب اسلامی اطلاق می شود و آثار برجسته ای همچون موزه هنرهای معاصر تهران (اثر كامران دیبا) و مركز آموزش مدیریت (اثر نادر اردلان) ساخته می شود. دوره چهارم، از زمان وقوع انقلاب اسلامی ایران آغاز می شود و بدون تردید، سید هادی میرمیران یكی از معماران برجسته این چهارمین دوره معماری معاصر ایران است. در یادداشت زیر، تلاش خواهیم كرد مروری اجمالی بر آثار و اندیشه های این معمار برجسته فقید داشته باشیم.
● میرمیران كه بود؟
سیدهادی میرمیران (۱۳۸۵-۱۳۲۳) در سال ۱۳۴۷ با رتبه اول از دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و سپس به مدت ده سال، با عنوان مسئول كارگاه معماری واحد طراحی شركت ذوب آهن ایران و پس از آن به مدت ۹ سال به عنوان سرپرست واحد طراحی شركت خانه سازی ایران و سرپرست واحد طراحی اداره كل مسكن و شهرسازی استان اصفهان مشغول به فعالیت شد. اما عمده شهرت و اعتبار میرمیران، به سال های بعد از ۱۳۶۷ و تاسیس شركت مهندسین مشاور نقش جهان - پارس بازمی گردد كه با طراحی پروژه های متعدد معماری و شهرسازی در مقیاس ملی، جایگاه خود را به عنوان یكی از معماران ایده پرداز و توانمند در جامعه معماری ایران تثبیت كرد.
در این دوران، میرمیران در سمت مدیرعامل و مدیر طراحی شركت نقش جهان - پارس، در جایگاه مشاور، با همكاری با بخش دولتی پروژه های متعددی را طراحی كرد كه از جمله می توان به طرح كانون وكلای مركز (برگزیده جایزه معماری سال ۸۲)، سركنسولگری ایران در فرانكفورت، سفارت جمهوری اسلامی ایران در بانكوك، موزه ملی آب ایران، طرح احیای مجموعه كریمخانی شیراز و... اشاره كرد. او همچنین در مسابقات داخلی و بین المللی معماری حضوری فعال و درخشان داشت كه از میان آنها می توان به طرح فرهنگستان های جمهوری اسلامی ایران (رتبه اول)، طرح كتابخانه ملی ایران (رتبه دوم)، طرح مجموعه آتی سنتر (رتبه دوم) و طرح موزه تاریخ كالیفرنیا - فرزنو (طرح برگزیده) اشاره كرد.
● معماری میرمیران
درمیان معماران معاصر ایران در چند دهه اخیر، همواره تلاشی برای برقراری نوعی ارتباط میان دنیای معاصر ایرانی و تاریخ پرشكوه معماری ایران، مشهود است. حتی در اولین نمونه های آثاری كه در ابتدای قرن توسط معماران اروپایی نظیر آندره گدار و ماكسیم سیرو طراحی و اجرا شده اند، نگاه به گذشته و تلاش برای برقراری رابطه ای میان دنیای قدیم و جدید به وضوح نمایان است. موزه ایران باستان، شاهدی بر این مدعاست. به تدریج، طی چند دهه اخیر، این گرایش سمت و سوهای صیقل یافته تری پیدا كرد و آثار برجسته ای پدید آمدند كه در آنها تلاش شده بود برقراری نسبتی میان امروز و دیروز، نه به گونه ای نمادین و ظاهری، بلكه با تعابیری جدید و متناسب با دنیای امروز مطرح شود.
در سال های پس از ،۴۰ در جهان معماری نوعی گرایش تاریخ گرا پدید آمد كه تلاش می كرد معماری مدرن را به سمت و سوهای تازه ای هدایت كند. در سال ۱۳۴۹ نخستین كنگره بین المللی معماران با عنوان «بررسی امكان پیوند معماری سنتی با شیوه های نوین ساختمانی» با حضور تعدادی از معروف ترین معماران جهان همچون لویی كان و پل ردولف برگزار شد كه نشانه ای آشكار بر نوعی گرایش تاریخ گرا در معماری بود.
این جریان، با وقوع انقلاب اسلامی در ایران تقویت شد و بسیاری از معماران دوره چهارم تاریخ معاصر تلاش می كردند ضمن پرهیز از ابتذالی كه ناشی از به كارگیری افراطی و ظاهری عناصر معماری سنتی ایران بود، به بیان جدیدی دست پیدا كنند كه واجد مولفه های نویی از بومیت باشد و نیز با ادبیاتی جهانی و متعلق به جهان مدرن سخن بگوید. سید هادی میرمیران در كنار معماران شاخص دیگری چون حسین شیخ زین الدین، علی اكبر صارمی، داراب دیبا و... از جمله افرادی بودند كه نه تنها در آثار معماری خود در چالش و كشمكشی مدام در این زمینه بودند، بلكه با سخنرانی ها، مقالات، و آثار مكتوبی كه منتشر می كردند، این مسئله را به مثابه پرسشی روشنفكری كه مبتلابه جامعه امروز ایران است، مورد بحث و بررسی قرار می دادند. این نكته را البته نباید از خاطر دور نگاه داشت، كه به رغم دغدغه مشترك، رویكرد ها و شیوه برخورد هریك از این معماران در برخورد با مسئله متفاوت و در جای خود قابل تحلیل است و این، البته امری كاملاً طبیعی است.
میرمیران در مقاله ای تحت عنوان «جریانی نو در معماری امروز ایران» می نویسد: «دغدغه پیوند با گذشته و عدم توفیق اساسی در به وجود آوردن یك جریان معماری كه بتواند به صورت صحیح در ادامه و تكامل تاریخ باارزش معماری ایران باشد و سهمی را در معماری معاصر جهان به خود اختصاص دهد... موجب شد كه در دهه اخیر برخی از معماران با تكیه بر تجربیات و تلاش های معماران دهه های گذشته، تلاش های جدیدی را در این زمینه آغاز كنند و به صورت جریانی نو در معماری امروز ایران درآیند.» میرمیران در این مقاله تلاش می كند تا گامی در راستای تئوریزه كردن این «جریان نو» بردارد و مبانی نظری آن را تشریح كند.
او با این پیش فرض آغاز می كند كه «از بررسی و تحلیل عناصر و الگوهای تاریخ معماری ایران این نتیجه حاصل می شود كه عناصر و الگوهای مذكور اگرچه هریك در دوره معینی از تاریخ معماری این سرزمین خلق شده اند، لكن با حضور ممتد در دوره های بعدی، تكامل و پالایش یافته، دارای هویتی مستقل از زمان شده اند» و ادامه می دهد: «اینها مفهومی عام را از یك الگو و یا یك عنصر در معماری ارائه می كنند كه شأن تجریدی یافته و دارای تصویری ذهنی و بار عاطفی است.» و در نهایت نتیجه گیری می كند: «اگر بپذیریم كه این كیفیت به زمان وابسته نیست، بار دیگر این اجازه را خواهیم یافت كه آنها را در شكل تجریدی خود در معماری امروز مورد استفاده قرار دهیم.»
● خاستگاه ایده در معماری میرمیران
معماری میرمیران، عمدتاً نقطه گره گاهی سه كانسپت و مفهوم است. اول، یافتن مبنایی استعاری به مثابه سكوی پرش طراح در مرحله ایده پردازی. دوم، تلاش برای دستیابی به بیانی تجریدی كه نه با تناظری یك به یك، بلكه در جوهره كلی فرمال و فضایی خود نسبتی با تاریخ معماری ایران برقرار كند و سوم، بیان فضایی صریح و روشن از طریق حجم های خالص.
بر همین اساس، در معماری میرمیران، ایده نقش بسیار مهمی را ایفا می كند. او معتقد است: «نقطه شروع یا نقطه گرهی یا ایده طرح، می تواند بسیار متفاوت باشد: گاه یك فرم است، گاه یك الگو، گاه یك مضمون، گاه یك مفهوم، گاه یك شعر، گاه یك خاطر، گاه یك تصویر، گاه یك خیال، گاه یك اسطوره، گاه یك نظریه... و گاه نیزتركیبی از بعضی آنها، البته من اعتقاد دارم كه ایده طرح باید یك چیز باشد و اگر هم چند چیز است، یكی از آنها كاملاً عمده باشد.»
و از همین رو، در آثار او عمدتاً معماری كیفیتی تجریدی، در عین حال استعاری و در عین حال فرم و فضایی صریح دارد. در طرحی كه میرمیران برای مسابقه كتابخانه ملی ایران ارائه می كند، بنا به اظهارات خود او، «شعر ناصر خسرو، بنگر به فرشته كه دود از سپس دیو/ چون زر گدازنده كه بر لوح چكانیش، با حضور مضمونی لوح ها به مثابه ثبت كننده دانش بشری درهم آمیخت و ایده كلی طرح را شكل داد» و براساس این ایده، معمار حجمی طلایی رنگ را در لفافی شیشه ای قاب می كند. در اثر دیگر او، مجموعه ورزشی رفسنجان، میرمیران ایده كلی حجم را از یك یخچال قدیمی منطقه الهام می گیرد و می گوید: «من رفسنجان را همیشه با یك یخچال قدیمی به یاد می آورم. بنابراین تصمیم گرفتم كه از فرم و سازمان فضایی این بنا در پروژه استفاده كنم.» و این نوع نگاه به معماری، در اكثر آثار او قابل ردیابی است.
● در پایان...
و در نهایت باید گفت بحث دقیق و تفصیلی درباره آثار و اندیشه های میرمیران، نیازمند مجالی درخور است و فرصتی مناسب می طلبد و در این نوشته تنها تلاش كردیم مروری اجمالی بر مبانی نظری آثار او داشته باشیم. معماری میرمیران، و ایده ها و مبانی نظری طرح های او شایسته تحلیل و نقد جدی تری است تا گرایش های او و پشتوانه های طراحی او مورد بازخوانی قرار گیرد و مسیر پرپیچ و خم خلاقیت معمارانه، در میان آیندگان سمت و سوهای صیقل یافته تری پیدا كند. میرمیران را نباید به عنوان یك متفكر و تئوری پرداز، بلكه به مثابه معمار هنرمندی كه تئوری های او بیشتر بر دریافت های حسی و زیبایی شناختی استوار است خوانش كرد.
مانیفستاسیون جریان نویی كه میرمیران تلاش می كند آن را تبیین كند، به دلایل مختلف صرفاً نمی تواند بر پایه های چندین اثر ساخته شده و یا ساخته نشده بنا شود، و نیاز به تئوریسین ها و البته منتقدینی دارد كه با نقد و تحلیل و خوانش آثار در افق های نو، این قافله را چند قدمی به جلو بكشانند.

تیتر مطلب برگرفته از عبارتی از سهراب سپهری است.
علی اعطا

منبع : روزنامه شرق