چرا در بهار این همه می خوابیم؟

به رغم بیداری طبیعت در فصل بهار، انسانها بیشتر ترجیح می دهند در این فصل بخوابند، چرا که اغلب آنها بدون آنکه بدانند دچار کسالت بهاری می شوند.
کسالت بهاری از دیدگاه پزشکی بیماری محسوب نمی شود، بلکه این حالت ناشی از تغییرات بدن به واسطه گذر از فصل زمستان به فصل بهار است. این تغییرات تنها مختص انسان نیست، به طوری که در میان جانوران تغییرات چشمگیری در این زمینه مشاهده می شود. کافی است نگاهی به پرندگان بیندازیم؛ اغلب پرندگان بر خلاف دیگر ماههای سال به ناگاه در اوایل اسفند یا ساکت می شوند و یا به ندرت آواز می خوانند.
طبق آمار ارائه شده در سالهای اخیر ۶۰ تا ۷۰ درصد آلمانی ها نیز از کسالت بهاری رنج می برند. بر این اساس، دانشمندان تحقیقات بسیاری را به منظور کشف علل تغییر وضعیت و دگرگونی احساسات در انسانها و جانوران انجام داده اند.
آنها با مطرح کردن این پرسش که آیا دلیل این تغییر وضعیت بلند بودن روزهاست یا خیر، دست به آزمایشهای متعددی زدند از جمله آنکه آنها گروهی از پرندگان را در حاشیه پنجره ها و نزدیکی نور نگه داشته و برخی دیگر را در تاریکی مطلق اسکان دادند.
نتیجه این شد که پرندگان لب پنجره بسیار زیباتر و با نشاط تر از آنهایی آواز می خواندند که در فضای تاریک زندگی می کردند.
همچنین با کالبد شکافی برخی از پرندگان کشف شد که مغز پرندگان در فصل بهار کمی بزرگتر از اندازه معمول می شود. دانشمندان دریافتند که دو نوع هورمون در این رابطه نقش بسیار مهمی دارند: هورمون «ملاتونین» که هورمون خواب نیز نامیده می شود و هورمون «سروتونین» یا هورمون نشاط که شادی آور بوده و ترشح آن موجب ایجاد تحرک و انرژی در بدن می گردد.
هورمون ملاتونین توسط هیپوفیر در مغز تولید می شود و همان گونه که اشاره شد، هدایت ریتم خواب و بیداری انسان برعهده این هورمون است.
علاوه بر آن دانشمندان دریافتند که نور نقش مهم و تعیین کننده ای در روند ترشح هر دو هورمون ایفا می کند، به عبارت دیگر نور مهمترین عامل هماهنگ کننده در بدن انسان است.به گفته پزشکان، شبکیه چشم در انسان تنها عهده دار عمل دیدن نیست، بلکه وظیفه دریافت سیگنالهای نوری که هدایت گر جریان بیوشیمی در مغز است نیز برعهده شبکیه چشم است.
براین اساس، شبکیه به مغز اطلاع می دهد که روز است یا شب؛ اگر شب بود یا در فضای تاریکی بودیم مغز بلافاصله فرمان ترشح ملاتونین یا هورمون خواب را که خستگی زا و کسالت آور است، می دهد و به عبارت دیگر تاریکی به ترشح ملاتونین در بدن کمک می کند، به طوری که میزان ترشح ملاتونین در شب در حدود ۱۰ برابر روز است.
میزان بالای ملاتونین در بدن فعالیت جسم را کاهش داده و میزان نشاط و سرحالی را پایین می آورد، اما در طول روز و ساعات روشن سروتورین (هورمون شادی) بیشتری تولید می شود و این هورمون میزان فعالیت جسم را بالا برده و نشاط و احساس شادی را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
به گفته پزشکان، سپری کردن ۱ تا ۲ ساعت در هوای آزاد بعد از طلوع خورشید می تواند به ترشح سروتورین بیشتر در فاصله زمانی کوتاهتر کمک کند که نتیجه آن افزایش نشاط در بدن و رفع خستگی و کسالت است. دانشمندان همچنین معتقدند، تغییرات شدید آب و هوایی باعث نیاز بیش از حد معمول انسان به خواب در فصل بهار می شود.
رگهای خونی بدن انسان به خوبی قادرند با هرگونه دمایی خود را وفق دهند. براین اساس رگهای بدن در فصل گرما گشاد و در سرما دوباره تنگ می شوند. با این وجود رگها نمی توانند در بهار به حد کافی و با سرعت مورد نیاز خود را با تغییرات سریع و نسبتاً شدید آب و هوایی تطابق دهند که نتیجه این حالت ایجاد سرگیجه و سردرد در انسان است.
به طور کلی در زمستان انسان بیشتر ترجیح می دهد که کمتر در مجاورت هوای تازه بوده و بیشتر در محیط های بسته و گرم بماند. در حالی که کمبود هوای تازه و همچنین کمی تحرک به معنای کاهش تأمین اکسیژن مورد نیاز بدن و کندتر شدن جریان سوخت و ساز است که خود این امر در ایجاد خستگی و کسالت نقش مهمی دارد.
به همین دلیل به عقیده پزشکان، تحرک و ورزش در هوای آزاد در فصل بهار بسیار سودمند است، چرا که این عمل، گردش خون را دوباره به کار انداخته و اکسیژن را در سلولهای خسته مغز پمپاژ می کند ضمن آنکه تقویت کننده جریان سوخت و ساز بدن نیز خواهد بود. با تحرک دوباره استخوانهای خسته بدن، نشاط و شادی در بدن به طرز چشمگیری افزایش می یابد.
بر این اساس انجام تمرینات ورزشی در صبحگاه و همچنین انواع ورزشهای استقامت همانند قدم دو (آهسته دویدن) پیاده روی و دوچرخه سواری در فصل بهار با رعایت تعادل در میزان انجام این حرکتها حائز اهمیت است.
علاوه بر آن به گفته محققان، دوش گرفتنهای متوالی رفتن به سونا و مصرف حجم کافی از مایعات (حداقل ۲ لیتر در روز) علاوه بر رفع کسالت بهاری در بهبود گردش خون نقش مهمی ایفا می کند.
از سوی دیگر، بدن انسان در فصل بهار به شدت نیازمند تأمین انواع ویتامینها، مواد معدنی و مؤلفه های دیگر همچون آهن است.
چرا که کمبود این مواد مهم حیاتی، خون سازی را دچار اختلال کرده و به دنبال آن روند تأمین اکسیژن مورد نیاز بدن نیز مختل می شود که نتیجه آن خستگی، ضعف و افت کارایی بدن است. این علایم که اغلب از کمبود ویتامینهای مورد نیاز بدن و به ویژه کمبود آهن ناشی می شود و با رنگ پریدگی، سرگیجه گاه و بیگاه، سردرد و خشکی پوست نیز همراه است تنها مختص فصل بهار نیست، بلکه در فصول دیگر و اغلب در کودکان در سن رشد، زنان باردار و ورزشکاران و سالخوردگان نیز بروز می کند که با شیوه های صحیح تغذیه قابل درمان است.
از آن جایی که پس از فصل زمستان مخازن ویتامین و مواد معدنی در بدن خالی می شوند، بنابراین استفاده از سبزیجات تازه و خام، میوه جات و بویژه مرکبات دارای ویتامین C نه تنها تأمین کننده ویتامین مورد نیاز بدن است، بلکه انرژی زا و شادی بخش روح بوده و سیستم ایمنی بدن را نیز در مقابل ویروسها و باکتری ها تقویت می کند. ویتامینها بویژه C و O نه تنها به بازسازی سلولها و ایجاد نشاط روحی که به پاکسازی بهارانه جسم از درون نیز کمک می کند. به طوری که پس از چند هفته میزان ترشح سروتورین افزایش یافته و بدن خود را با فصل بهار تطبیق می دهد.
دانشمندان به منظور یافتن دلایلی برای دیگر احساسات بهاری اقدام به انجام برخی آزمایشهای دیگر کردند. انسانها در فصل بهار بیشتر می خندند، یکدیگر را بیشتر دوست دارند و بیش از فصول دیگر مستعد عشق ورزیدن به یکدیگرند. محققان برای یافتن دلایل شیمیایی این گونه احساسات، در پوست برخی از داوطلبان سوراخ کوچکی ایجاد کردند آنها با بیرون جهیدن قطرات خون دریافتند که در فصل بهار چه نوع هورمونها و در چه حجمی در جسم انسان ترشح می شود.

زهرا صابری

منبع : روزنامه قدس