احزاب دولتی و جایگاه آن در تاریخ معاصر ایران

حزب سیاسی به مفهوم جمعیتهای خاص دارای اهدافی ویژه كه منتج از شرایط عینی و ذهنی ساختار نظام سیاسی جامعه خویش باشند در سرزمین ما پیشینه‏ای چندان قوی ندارد و تنها به بعد از دوران مشروطیت برمی‏گردد و آن هم به صورت منقطع و پاره پاره به طوری كه هرگاه استبداد مطلقه به اوج خود می‏رسید و یا بحران سیاسی به وجود می‏آمد این احزاب متلاشی شده و یا تجزیه می‏گشتند. در دوران استبداد پهلوی دوم به ویژه پس از شهریور ۱۳۲۰ ما به گونه‏ای از احزاب برمی‏خوریم كه از هیچ بستر عقیدتی و ایدئولوژیكی برخوردار نبوده و بدون اتكا به حمایت مردم تنها به دستور عوامل قدرت از بالا تشكیل می‏شدند و وظیفه ‏ای جز حفظ و تقویت قدرت سیاسی حاكم نداشتند. این احزاب از اجزای ساختار سیاسی و حكومتی عصر بودند كه به دفاع همه جانبه از قدرت و حكومت مركزی می‏پرداختند و خود از وسایل استبداد داخلی بودند. این دسته از احزاب در تاریخ معاصر ایران به احزاب دولتی معروف شده‏ اند. این احزاب همه در سه چیز درباری، فرمایشی و غیرمردمی بودن اشتراك داشتند و در سه دوره در تاریخ معاصر ایران خودنمایی كردند.
● دوره اول (حزب وطن یا ارادهٔ ملی)
اولین حزب دولتی در ایران حزب وطن بود كه در سال ۱۳۲۲ش توسط سیدضیاءالدین طباطبایی یكی از مسببین كودتای ۱۲۹۹ش و از عوامل انگلیس تشكیل شد. مكان حزب خیابان سعدی، نزدیك مخبرالدوله در ساختمان باشكوهی كه از طرف صراف‏زاده، كارخانه ‏دار معروف یزدی به او اهدا شد قرار داشت. از اعضای این حزب مظفر فیروز، سیدكاظم یزدی، برادران رشیدیان، كورس بازرگان و حجازی مدیر روزنامه وظیفه را می‏توان نام برد.
روزنامه رعد امروز ارگان این حزب بود كه توسط مظفر فیروز اداره می‏شد. این حزب تا اواسط سال ۱۳۲۴ش به فعالیت ادامه داد.
بعد از یك سال این حزب در بهمن ۱۳۲۳ش به حزب اراده ملی تبدیل شد و تا سال ۱۳۲۵ش به فعالیت ادامه داد. این حزب با قدرت گرفتن قوام دشمن دیرین سید ضیاءالدین طباطبایی منحل شد.
▪ حزب آریا
دومین حزب از احزاب دولتی حزب آریا بود كه توسط حكومتگران لشگری ایجاد شد. این حزب شدیداً به انگلیس وابسته بود. از اعضای مهم آن می‏توان به سرلشگر حسن ارفع، محمدهادی سپهر، سرلشكر محمود ارم، سرلشكر امین ‏زاده، حسن اخوی، سرهنگ حسن منوچهری (بهرام آریانا) اشاره نمود. این حزب به دلیل تمایلات شدید ناسیونالیستی و ضدكمونیستی كه داشت تا دههٔ ۳۰ به فعالیت ادامه داد.
حزب دموكرات ایران سومین حزب از این دسته از احزاب است كه در ۸ تیر ۱۳۲۵ش توسط احمد قوام (قوام ‏السلطنه) نخست‏وزیر وقت با شركت رجال و اشراف تشكیل شد. از افراد این حزب می‏توان به مظفر فیروز، علی امینی، ابوالقاسم امینی، محمدولی فرمانفرما، سردار فاخر حكمت، ملك‏الشعرای بهار، حسن ارسنجانی... اشاره نمود. هدف این حزب بازگرداندن آذربایجان به خاك كشور بود. با سقوط كابینه قوام این حزب نیز منحل شد.
نمره ۳۰۴
۱۶ ۷۰۰ كلمه
شهرضا نمره
۳۰۵
اصفهان ـ كمیته حزب دموكرات ایران رونوشت شهرضا
كمیته حزب دموكرات. به طوری كه قبلاً هم اعلام شده آقای ابوالفتح قهرمان كاندید حزب در حوزه شهرضا می‏باشد. لازم است از طرف افراد حزب نهایت جدیت را در جهت پروپاگاند و تبلیغ درباره ایشان به عمل آورند. دبیركل تشكیلات حزب دموكرات ایران موسوی‏زاده
۲۲/۱۱/۲۵
عودت شود
۵-۵۲۲-۶۱۳۳ الف
اصفهان ـ جناب آقای حاج امین‏ التجار رونوشت آقای صفا امامی
لازم می‏دانم در عالم ارادت این نكته را عرض كنم به ملاحظات زیادی كه انشااله حضوراً عرض خواهم كرد و مذاكراتی كه به عمل آمده بایستی كاندیدهای حزب دموكرات ایران در همه جا موفق شوند و تا حال هم موفق شده ‏اند در اصفهان هم پیش از سایر نقاط این نكته باید رعایت شود. لذا مصلحت آنست با دو نفر آقایان اعزاز و صفا امامی كه كاندید رسمی حزب هستند بدون تردید تشریك مساعی نموده جداً مشغول كار شوید با اشخاص دیگر كمك كردن ابداً صلاح نیست با آقای صفا امامی هم نظر بنده را نیز ابلاغ فرمایند.
عبدالحسین نیك‏پور
شماره ۶-۵۲۲-۶۱۳۳ الف
حزب دموكرات ایران تاریخ ۱۳۲
دبیرخانه كل
اصفهان كمیته حزب دموكرات ایران
برحسب تصمیم كمتیه مركزی حزب دموكرات ایران آقایان اعزاز نیك‏پی، حبیب ‏اله امین، صفا امامی در شهر اصفهان كاندید هستند. لازم است از طرف كمیته اصفهان به كلیه افراد حزب آنجا سفارش و توصیه شود كه با نهایت جدیت و علاقمندی برای موفقیت و انتخاب شدن آقایان نامبرده اقدام نمائید. رئیس كل تشكیلات حزب دموكرات ایران موسوی‏زاده
۱۸/۱۰/۷۵
بایگانی شود
● دوره دوم احزاب دولتی
فكر ایجاد حزب دولتی در عصر پهفوی دوم، پس از كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش و ایجاد حكومت مطلقه محمدرضا شاه در ایران شكل گرفت. قصد حكومت از تشكیل چنین احزابی، در دست گرفتن نبض فعالیت‏های سیاسی جامعه و پر كردن خلاء ناشی از نبودن احزاب آزاد بود.
دكتر منوچهر اقبال نخست‏ وزیر و مصطفی الموتی به هنگام تماشای اسامی كاندیدهای حزب ملیون
اما این فكر تا سال ۱۳۳۵ش همچنان در اذهان باقی ماند تا اینكه به دستور شاه اسدالله علم یار دیرینه‏ اش مسئول تاسیس حزب مردم گشت. این حزب در اردیبهشت ۱۳۳۶ش موجودیت خود را اعلام كرد. سران این حزب غالباً چهره ‏های علمی و دانشگاهی و شخصیت‏های سیاسی و حكومتی بودند. رهبر عملی این حزب تا پایان حیات سیاسی آن اسدالله علم بود. از دیگر بنیانگذاران این حزب می‏توان از پرفسور یحیی عدل، دكتر پرویز ناتل خانلری، دكتر موسی عمید، دكتر حسن ستوده تهرانی و دكتر احمد فرهاد نام برد.
یك سال بعد دومین حزب دولتی توسط نخست‏وزیر وقت منوچهر اقبال تاسیس شد (۱۳۳۷ش) اعضای این حزب بیشتر از میان وزرا، نمایندگان مجلس، مقامات وقت و رجال سیاسی اداری رژیم بودند. هیئت مؤسسه حزب از آقایان محمود جم، عزالممالك اردلان، حاج سید اسدالله موسوی، دكتر محمدعلی هدایتی، حسام دولت‏ آبادی، محمد حجازی و دكتر شاهكار تشكیل می‏شد. این هیئت ریاست و دبیركلی حزب ملیون را به نخست‏ وزیر وقت و مؤسس حزب دكتر منوچهر اقبال واگذار كردند. دكتر اقبال در اولین جلسهٔ حزبی خود عنوان كرد كه:
((در دنیای امروز حكومت دموكراسی! بدون احزاب و تشكیلات اجتماعی معنی ندارد. شاهنشاه دستور فرموده ‏اند كه سیستم در حزب در مملكت برقرار شود. پس حزب ملیون در مقابل حزب مردم تاسیس می‏گردد.))
محمدرضا پهلوی به هنگام ملاقات با جمعی از اعضای كمیتهٔ مركزی حزب مردم در سال ۱۳۵۲
اوج فعالیت حزبی احزاب مردم و ملیون در سال ۱۳۳۹ مقارن با انتخابات دوره بیستم مجلس شورای ملی متجلی می‏شود. در این دوره از انتخابات تقلبات فراوان و تبایز و زد و بند بسیاری صورت گرفت. با آشكار شدن اسناد تقلبات انتخاباتی و تبایز و زد و بند حزب مردم به عنوان اقلیت و حزب ملیون به عنوان حزب اكثریت انتخابات باطل اعلام شد و هر دو حزب اعتبار خود را از دست دادند. بدین ترتیب دكتر اقبال نخست‏وزیر وقت از سویی و اسدالله علم از سویی دیگر از دبیركلی حزب ملیون و مردم استعفا دادند. و حزب ملیون عملاً با بركناری نخست‏وزیر از میان رفت. اما حزب مردم به صورتی كمرنگ با رهبری دكتر یحیی عدل و سپس علینقی كنی، ناصر عاملی و محمد فضائلی تا سال ۱۳۵۳ در صحنه بود و در دوره ۲۱ مجلس در سال ۱۳۴۲ و ۲۲ در سال ۱۳۴۶ و بیست و سه در سال ۱۳۵۰ در رقابت با حزب ایران نوین همچنان به ایفای نقش اقلیت پرداخت.
حزب مردم در دوران حیات خود با جناح‏بندیها و اختلافات بسیاری روبه‏رو بود و سرانجام در سال ۱۳۵۳ با برقراری نظام تك حزبی از میان رفت.
▪ كانون مترقی
این تشكیلات نه به عنوان حزب بلكه به صورت جمعیت در سال ۱۳۴۰ش توسط گروهی از جوانان طرفدار اصلاحات امریكایی و پاره‏ای از وزرا و رجال دولتی چون حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا تشكیل گشت. و با از میان رفتن حزب ملیون در نقش حزبی در مقابل حزب مردم ظاهر شد و در انتخابات ۲۱ مجلس شورای ملی در سال ۱۳۴۲ش شركت جست. تاسیس این كانون در واقع پیش درآمد حزب ایران نوین بود كه یك سال و اندی بعد از این كانون توسط همین اعضا ایجاد گشت. شایان ذكر است كه نمایندگان اكثریت حزب ایران نوین در مجلس اكثریت را در دست داشتند.
گوشه‏ ای از كنگره حزب مردم. ۱. یحیی عدل ۲. كاظم جفرودی ۳. هلاكو رامبد ۴. كریم ورهرام ۵. محمد علامه وحیدی▪ حزب ایران نوین
این جزب در واقع با تغییر نام كانون مترقی در آذر سال ۱۳۴۲ش به وجود آمد. حزب ایران نوین بزرگ‏ترین و ماندگارترین حزب دولتی در عصر پهلوی بود كه همواره تا تاسیس نظام تك حزبی، اكثریت را در دست داشت و بیش از یك دهه در فضای خالی از فعالیت‏های حزبی به حیات خود ادامه داد. نخستین دبیركل این حزب حسنعلی منصور بود كه در اسفند ۱۳۴۲ش به نخست‏وزیری رسید. با قتل منصور معاون دبیركل حزب ایران نوین، امیرعباس هویدا نخست‏وزیر و دبیركل حزب شد. حزب ایران نوین در انتخابات دوره ۲۲ و ۲۳ مجلس شورای ملی در سالهای ۱۳۴۶ش و ۱۳۵۰ش اكثریت را در مجلس داشت و در سال ۱۳۵۳ بزرگ‏ترین و پرطرفدارترین حزبی بود كه در حزب رستاخیز ادغام شد. فعالیت حزب ایران نوین بسیار وسیع بود و كمیته‏های متعددی را علاوه بر كمیته مركزی دربرمی‏گرفت. این كمیته‏ها شامل: كمیته اجرایی و دفتر سیاسی، سازمان جوانان، زنان، كشاورزان، كارگران، بازرگانان، سندیكاهای كارگری، اتحادیه‏های اصناف و تشكیلات وابسته دیگر بود. حزب نشریاتی نیز در سراسر كشور منتشر می‏ساخت و روزنامه ندای ایران نوین ارگان آن محسوب می‏شد. حزب ایران نوین برای آموزش كادر خود اقدام به تاسیس مدرسه عالی علوم سیاسی و امور حزبی نمود كه پس از ادغام آن در حزب رستاخیز، به آن حزب متعلق گشت.
تهران ـ جناب آقای نخست‏وزیر رونوشت جناب آقای علاء وزیر دربار شاهنشاهی رونوشت وزارت كشور، انجمن نظارت انتخابات بیستمین دوره تقنینیه شهر مراغه با رعایت بیطرفی كامل از محترمین و معتمدین تشكیل و شروع به كار نموده و مورد تایید قاطبه اهالی شهر می‏باشد. چون آقای احمد حمیدیه در دوره گذشته بر اثر اعمال بی‏رویه و سوءاستفاده از مراغه طرد گردیده بود و اكنون نیز با تشبثات واهن می‏خواهد بار دیگر خود را به مردم مراغه تحمیل نماید لیكن در مقابل افكار عمومی شكست قطعی خود را احساس و مشاهده می‏كند كه فاقد آراء مردم است ایادی و اقوام خود را با چند نفر اجیر و با طومارهای جعلی به تهران اعزام داشته و تصور می‏كند كه می‏تواند حقایق را وارونه جلوه دهد. لذا مراتب عرض و استدعا دارد به اعتراضات و شكایات بی‏اساس نامبرده ترتیب اثر داده نشود تا اهالی این شهرستان با خاطری آسوده دعاگو باشند.
كنگرهٔ حزب ایران نوین. ردیف اول از چپ: منوچهر شاهقلی، جواد منصور، حسن زاهدی، امیرعباس هویدا، امیرقاسم معینی، ناصر یگانه، هادی هدایتی، منوچهر آزمون، نصیر عصار، تقی سرلك، ایرج وحیدی
آرم شیرو خورشید ایستاده
شماره كتاب ۵۹۱
شماره ‏های ۲۸۵۱ و ۲۸۵۲ وزارت پست و تلگراف و تلفن
جناب آقای وزیر محترم كشور رونوشت جناب آقای علم دبیركل محترم حزب مردم رونوشت اندیشهٔ مردم رونوشت جناب آقای فرود نماینده منفردین، رونوشت جناب آقای دكتر امیراصلان افشار، رونوشت اطلاعات به پیروی از منویات ملوكانه انتخابات شهر مراغه در نهایت آزادی و آرامش آغاز و دیروز ۱۰/۵/۳۹ اخذ آرا خاتمه یافت. متاسفانه در حین انتخابات كه حزب مخالف شكست خود را قطعی می‏دانست عوامل دولتی مخصوصاً استاندار آذربایجان شرقی شروع به كارشكنی دخالت‏های غیرقانونی در امر انتخابات نموده چند دفعه وسیله تلفن فرماندار مراغه را به تبریز احضار و می‏خواستند با اعمال نفوذ و دور نمودن فرماندار از حوزه انتخاباتی خود وقفه در كار انتخابات ایجاد نمایند و چون موفق به این امر نشدند آقای احمد حمیدیه كاندیدای حزب دولتی را تحریك به ایجاد اغتشاش و اختلال نظم عمومی نمودند كه بدین وسیله اوضاع را غیرعادی نشان داده و باعث توقف امر انتخابات گردند خوشبختانه هم‏سلكان ما عموم رای‏ دهندگان به نفع مردم پی به دسایس مخالفین برده كوچك‏ترین عكس ‏العملی نشان نداده و بدون هیچگونه زد و خورد آرا خود رای دادند اینك دیروز كه اخذ آرا خاتمه یافته و مخالفین شكست خود را قطعی دانسته ‏اند جناب آقای وزیر كشور بدون مجوز قانونی فرماندار مراغه را مركز احضار عمل استخراج و قرائت آرا را متوقف نموده است اینك مراتب محض استحضار گزارش اقدام قانونی عاجلانه مورد استدعا است جریان امر به پیشگاه همایونی و مقامات دولتی نیز تلگرافاً عرض شد.
از طرف كمیته حزب مردم مراغه هاشم فروزی.
وزارت دارایی
اداره
به تاریخ ..... ۱۳۴
شماره ۳۵۶۳۱- ۲۲/۴۳۹۱۰
پیوست ....
كمیته تشكیلات مركزی حزب ایران نوین
عطف به نامه شماره ۵۱۱۷-۲/۱۰/۴۲ موضوع فروش كالای دخانیه مستقیماً وسیله مؤسسه انحصار دخانیات ایران به عاملین اشعار می‏دارد.
در شهرستان‏های كشور سالها است كه فروش كالای دخانیه وسیله ادارات دخانیات محل و یا دارایی‏ها انجام می‏گیرد و عاملین فروش كالای مورد مصرف اهالی را مستقیماً و بدون واسطهٔ از ادارات مزبور تحویل گرفته و به فروش می‏رسانند.
فقط در مورد تهران كه تا سال گذشته توزیع به وسیله شركت پخش سیگار انجام می‏شد و به واسطهٔ انقضاء مدت قرارداد لازم بود در نحوهٔ توزیع اتخاذ تصمیم شود به رعایت سیاست دولت در سپردن كار مردم به مردم مقرر شد كه عمل توزیع تهران كماكان وسیله شركتهای خصوصی باشد و در نتیجه انتشار آگهی مناقصه و با رعایت كامل مقررات برنده مناقصه تعیین و همان منعقد گردیده است و در حال حاضر هم شركت مزبور مشغول توزیع كالای دخانیات تهران می‏باشد.
وزیر دارایی
سند ش : ۳۸۶۳۵
رده : ۶۸-۳۲۲-۸۹۷۵ هـ
● احزاب دولتی (دورهٔ سوم) و ایجاد نظام تك حزبی
فكر ایجاد حزب واحد و فراگیر از سوی ایرانیان تحصیل‏كرده در خارج كشور به ویژه طرفداران ساموئل هانتینگتون (استاد علوم سیاسی دانشگاه هاروارد) مطرح شد. هدف از ایجاد چنین حزبی جلوگیری از بی ‏تفاوتی سیاسی اكثریت مردم كشور بود تا از طریق علاقمند كردن آنان به امور سیاسی مطلوب و عاملی مؤثر در جهت پیوند دولت و مردم ایجاد گردد.
بدین ترتیب تلاشهایی در جهت كسب موافقت محمدرضاشاه صورت گرفت و او را با این عنوان كه از این پس با اجرای طرح نظام حزب واحد شاه رهبریت كل فعالیتهای سیاسی را برعهده خواهد گرفت، با خود هم‏آهنگ نمود. شاه در كتاب خود (پاسخ به تاریخ) در این مورد می‏گوید:
((ما معتقد هستیم همه مردم ایران باید برای رسیده به هدفهای ملی كه سعادت و آسایش فرد فرد ما را تامین خواهد كرد متحد باشند و در یك جهت حركت كنند، همه كوششها باید در راه پیشرفت كشور باشد. نه خنثی كردن تلاشهای یكدیگر. در نظام چند حزبی امكان تفرقه و تشتت بسیار است. هر گروه كه در حزبی هستند با دیگران بر سر كسب قدرت و به دست گرفتن حكومت ستیز و دعوا دارند. هر گروه می‏خواهد حرفهای خودش را به كرسی بنشاند و در نتیجه اختلافات به وجود می‏آید. در حالی كه در حزب رستاخیز از جنگ گروهی خبری نیست)) (۱)
بنابر این حزب رستاخیز ملی ایران به دستور شاه در یازده اسفند ۱۳۵۳ش تشكیل شد و كلیه احزاب منجمله حزب ایران نوین، حزب مردم، پان ایرانیست و ایرانیان در آن ادغام شدند. اندكی بعد كار به جایی رسید كه شركت در این حزب سیاسی، اجباری اعلام شد و شاه در سخنان خود گفت: “ هر كسی باید جزو این حزب بشود و تكلیف خود را روشن بكند. اگر نشد از ایران خارج شود. اگر نخواستند خارج شوند، جایشان در زندان است، و دولت اعلام نمود برای هر ایرانی كه خواستار شركت در حزب نیست پاسپورت صادر و به خارج فرستاده خواهد شد.“
بدین گونه حزب رستاخیز نیز حربه‏ای در دست دولت و دیكتاتوری شد و شاه ركن چهارمی به سه ركن دیكتاتوری خود افزود (۲) و حزب دولتی به جای آنكه از قدرت و استقلال بیشتری بهره ‏مند باشد و در فعالیتهای سیاسی نقشی چشمگیر داشته باشد عملاً به صورت یكی از ابزار اعمال قدرت حكومتی درآ‚د.
دبیركلی حزب جدید در ابتدا به عهده امیرعباس هویدا نخست ‏وزیر وقت و رئیس حزب ایران نوین نهاده شد و البته قصد شاه این بود كه فعالیتهای سیاسی نخست‏ وزیرش را نیز تحت اختیار خود بگیرد. بعدها رهبری این حزب به عهده جمشید آموزگار گذارده شد و اندكی بعد به نخست ‏وزیری برگزیده شد. اما عملكرد جمشید آموزگار در حزب كه به ایجاد جناح پیشرو انجامید خود از موانع ضعف حزب گشت و به جای آنكه حزب باعث اتحاد و یكرنگی و ثبات در جامعه گردد، خود از عوامل اصلی تشتت آرا و ایجاد اختلاف بین رجال دولتی و دولتمردان سیاسی گشت. در این بین درگیری جناحهای پیشرو، سازنده و لیبرال بر شدت این جریان افزود.
حزب رستاخیز ملت ایران سه سال بعد از تشكیل به عنوان یكی از پایه ‏های رژیم مورد حملات مخالفین رژیم قرار گرفت و عملكرد آن باعث تشدید نارضایتی‏ها گشت. به طوری كه در اهداف خود از جمله تحكیم رژیم و نهادی كردن سلطنت و تثبیت دولت موفق نشد و به جای ایجاد ثبات، كل رژیم را تضعیف كرد و سلطنت را بیش از پیش از ملت جدا ساخت و معدود پیوند موجود در رژیم را از بین برد و سرانجام در پائیز ۱۳۵۷ به دستور خود رژیم برچیده شد.
جناب امیرعباس هویدا دبیركل حزب رستاخیز ملت ایران
پیرو بیاناتی كه در جلسهٔ مورخ یكم آذر ماه یك هزار و سیصد و پنجاه و دو شمسی درباره تعیین تكلیف آینده مملكت و همچنین وظایف احزاب ایراد كردیم اكنون كه حزب رستاخیز ملت ایران تشكیل گردیده نظر خود را دربارهٔ وظایف این حزب ابراز و ابلاغ می‏نمائیم كه انتظار ما از حزب رستاخیز ملت ایران این است كه مردم را ارشاد كند كه مسئولیتها و وظایف ملی خود را در قبال نظام شاهنشاهی ـ قانون اساسی ـ انقلاب شاه و ملت به بهترین وجهی به عهده بگیرند و انجام دهند.
كاخ نیاوران به تاریخ پنجم خرداد ماه یكهزار و سیصد و پنجاه و چهار
۱۳۵۴
امضا: محمدرضا پهلوی
حزب رستاخیز ملت ایران تاریخ: ۱۶/۲/۲۵۳۶
دبیركل نمره: ۱۱۴۳
دوست گرامی جناب آقای دكتر هوشنگ نهاوندی
رئیس دفتر مخصوص علیاحضرت شهبانوی ایران
با كمال خوشوقتی انتخاب شایسته آن جناب را به عضویت كمیته رهبری آموزش و تبلیغ حزب رستاخیز ملت ایران به آگاهی می‏رساند.
با امتنان از اینكه دعوت ملی را پذیرفته‏اند موفقیت آن همكار ارجمند را در تحقق آرمانهای آموزشی حزب رستاخیز ملت ایران تحت رهنمودهای فرماندهی عالی ایران صمیمانه آرزومند است.
ارادتمند دبیركل حزب رستاخیز ملت ایران
محمد باهری
مهر: نمره ۸۰۹۴
۱۸/۷/۳۶
امور اختصاصی
حاشیه: آقای نادر شیراخ در پرونده اختصاصی من نگاهداری شود.
۱۸/۵/

منبع: موسسه مطالعات تاریخ معاصر

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی