به یاد سیدمصطفی خمینی

دکتر زهرا مصطفوی، شناخت شخصیت او را جدای از شناخت امام (ره) نمی‌داند و می‌گوید: حقیقت این است که شناخت شخصیت ایشان دقیقا در کنار شناخت امام ممکن است. ایشان ویژگی‌هایی داشتند که تحت تأثیر حضرت امام رشد کرده و کمال یافته بود.
اولین فرزند امام خمینی در ۲۱ آذر ۱۳۰۹، مطابق ۲۱ رجب ۱۳۴۹در قم متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در مدرسه‌های باقریه و سنایی این شهر به پایان رساند. در سال ۱۳۲۵ به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و در سال۱۳۳۰ سطح یک را به پایان رساند و در درس خارج آیات عظام سید روح‌الله خمینی و سید حسین طباطبایی بروجردی حضور یافت. سید مصطفی علاوه بر اجتهاد در فقه و اصول، در علوم معقول و منقول نیز مهارت داشت و از محضر استادان دیگری چون علامه طباطبایی، آیات عظام داماد، شیخ مرتضی حائری، سید محمد باقر سلطانی، شهید صدوقی، حاج شیخ محمد جواد قزوینی ، سید ابوالحسن قزوینی، آیت‌الله العظمی حجت، آیت‌الله العظمی شاهرودی، آیت‌الله العظمی خویی، آیت‌الله العظمی محمد باقر زنجانی، آیت‌الله العظمی سید محسن حکیم، آیت‌الله فکور یزدی، آیت‌الله والد محقق، آیت‌الله علامه طباطبایی و آیت‌الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی بهره برد.
از ۱۳۴۱ در کنار امام خمینی بر ضد حکومت پهلوی، به فعالیت سیاسی پرداخت و در پیشبرد حرکت اسلامی نقشی بسزا داشت. در سال ۱۳۴۲، در دورانی که امام در قیطریه تهران زیر نظر بودند، رییس وقت شهربانی کل کشور (سپهبد نصیری) او را به شهربانی جلب و هشدار داد که اگر از فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی دست نکشد، تحت پیگرد قرار می‌گیرد.
امام قدس سره در روز چهارم آبان ۱۳۴۳، علیه لایحه کاپیتولاسیون و انقلاب سفید سخنرانی کردند و جریانی را که در ۵۷ ثمر داد پایه گذاشت.
در تاریخ ۱۳ آبان همان سال امام را شبانه دستگیر و به ترکیه تبعید کردند. حاج سید مصطفی در واکنش به اقدام رژیم پهلوی، سخت بر آشفت و با سیل خروشان مردم خشمناک قم به طرف بیوت آیات عظام به راه افتاد و همگام با مردم قهرمان قم با فریاد اعتراض خویش، جو رعب و وحشت را شکست و از مراجع وقت، اقدام برای آزادی امام را خواستار شد.
در پی این تظاهرات، ساواک دستور جلب ایشان را به شهربانی قم صادر کرد. مأموران رژیم زمانی که حاج آقا مصطفی در بیتِ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی به گفت‌وگو با ایشان مشغول بود، یورش بردند و ایشان را دستگیر کردند و مدت ۵۷ روز در زندان قزل قلعه تهران در سلول انفرادی زندانی کرد.
در این باره زهرا مصطفوی، خواهر شهید در بیان خاطراتش در گفت‌وگویی با ایسنا آورده است: مادرم در کمال ناراحتی و گریه از ایشان می‌خواستند که نرود. می‌گفتند پدرت خودش شروع کرد آمادگی و روحیه‌ تحملش را دارد اما تو جوان هستی، زن و بچه‌ کوچک داری، من با زن و بچه تو چه کنم؟ غافل از اینکه ایشان مجبور بودند. اما در جواب گفتند شما اینجا همه با هم هستید و مراقب زن و بچه‌ من هم هستید اما آقا آنجا تنهای تنها است من باید بروم از ایشان مراقبت کنم. خداحافظی بسیار سخت و سوزناکی بود. همه بچه‌ها زن، مادر و ما خواهرها دور ایشان را گرفته بودیم و هیچ‌کس نمی‌دانست که او را کجا می‌برند که ما بتوانیم او را دوباره ببینیم یا اصلا نخواهیم دید.
سیدمصطفی خمینی در تاریخ ۸ دی ۱۳۴۳، از زندان آزاد و در ۱۳ دی که تنها پنچ روز از آزادی او می گذشت، به دنبال استقبال چشمگیر مردم از آن عالم مجاهد، مأموران رژیم به خانه او در قم یورش بردند و بار دیگر او را دستگیر کردند. این یورش وحشیانه مایه بیم و هراس همسر آن بزرگوار و سقط جنین او شد. سرانجام نیز روز ۱۴ دی او را از ایران به ترکیه تبعید کردند.
مصطفی خمینی یک سال در شهر بورسای ترکیه به حالت تبعید ماند اما باز سعی در بازگشت به ایران کرد و با رییس سازمان امنیت بورسا در این زمینه به گفت‌وگو اقدام کرد تا در مورد بازگشتش به ایران با نعمت‌الله نصیری گفت‌وگو کند. نصیری شرط حضور مصطفی خمینی را ماندن در خانه‌ای روستایی و عدم ارتباط با انقلابیون اعلام کرد که با عدم موافقت مصطفی، مساله منتفی اعلام شد.
در ادامه اقدامات ساواک علیه این خانواده در ۱۳ مهر ۱۳۴۴، امام و فرزندش از ترکیه به عراق هجرت کردند و روز ۲۳ مهر ۱۳۴۴، در نجف سکونت گزیده و بی‌درنگ درس و بحث را آغاز کردند و حاج آقا مصطفی افزون بر حضور در درس امام، شخصا به تدریس پرداخت.
آیت‌الله سید مصطفی در کنار برنامه‌های درسی و علمی، با راه‌ها و شیوه‌های نوینی، مبارزه با شاه را دنبال کرد و مشاوری برجسته و متعهد برای امام بود.
مصطفی در عراق نیز از مبارزه دست نکشید و به دنبال اوج‌گیری نهضت رهایی‌بخش فلسطین، تلاش کرد که روحانیون خارج از کشور به پایگاه‌های فلسطین بروند و در آن جا دوره ببینند، وی حتی خود تحت آموزش‌های نظامی قرار گرفت.
در ۲۱ خرداد ۱۳۴۸، به دنبال یک سلسله فعالیت‌ها و کوشش‌هایی در راه برانگیختن آیت‌الله حکیم علیه رژیم ضد اسلامی عراق، بعثی‌ها او را دستگیر و به بغداد بردند. رییس‌جمهور وقت عراق (احمد حسن‌البکر) به وی هشدار داد در صورت ادامه فعالیت بر ضد حکام بغداد، با واکنش شدیدی روبه‌رو خواهد شد.
منابع موجود مکتوب و اینترنتی که به بیان شرح زندگی سید مصطفی خمینی پرداخته‌اند، درباره سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۶ که مرتبط با سکونت ایشان به همراه امام در عراق است، به مطالبی جز شرح اوضاع سیاسی کشور عراق نپرداخته‌اند.
سرانجام سید مصطفی خمینی در نیمه شب یکشنبه اول آبان۱۳۵۶ در ۴۷ سالگی به طرز مشکوکی درگذشت. هنگام انتشار خبر درگذشت او، برای هیچ یک از انقلابیون قابل قبول نبود که فوت وی به صورت طبیعی اتفاق افتاده باشد، علاوه بر اینکه تا آن زمان نشانی از بیماری‌ جدی در او دیده نمی‌شد.
امام خمینی (ره) در پیامی خطاب به مردم ایران، فردای انتشار خبر فرمودند:
ـ "این طور قضایا مهم نیست، خیلی پیش می‌آید، برای همه مردم پیش می‌آید و خداوند تبارک و تعالی الطافی دارد به ظاهر و الطافی خفیه است. یک الطاف خفیه‌ای خدای تبارک و تعالی دارد که ما علم به آن نداریم اطلاعی بر او نداریم و چون ناقص هستیم از حیث علم، از حیث عمل از هر جهتی ناقص هستیم، از این جهت در این طور اموری که پیش می‌آید جزع و فزع می‌کنیم، صبر نمی‌کنیم، این برای نقصان معرفت ماست به مقام باری تعالی. اگر اطلاع داشتیم از آن الطاف خفیه‌ای که خدای تبارک و تعالی نسبت به عبادش دارد و «انه لطیف علی العباد» و اطلاع بر آن مسایل داشتیم، در این طور چیزهایی که جزیی است و مهم نیست، آن قدر بی‌طاقت نبودیم، می‌فهمیدیم که مصالحی در کار است، یک الطافی در کار است، یک تربیت‌هایی در کار است."
امام خمینی بعد از شهادت مصطفی خمینی، در مراسمی نیز تاکید کرد: "این حادثه جزء ناچیزی از حوادثی است که بر فرزندان اسلام می گذرد."
بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران ۱۳ آبان ۱۳۵۶ به مناسبت شهادت سید مصطفی خمینی گفت: این حوادث و مصیبت‌ها در مقابل حوادث و مصیبت‌هایی که بر اسلام و مسلمین وارد شده است، ناچیز است.
البته امام (ره) در همان زمانی که خبر حادثه را شنید خود با ارسال نوشته‌ای برای مردم خبر را منتشر ساخت.
متن این نوشته عبارت است از:
انا لله و انا الیه راجعون
در روز یکشنبه نهم ذی القعده الحرام ۱۳۹۷ مصطفی خمینی، نور بصرم و مـهـجـه قـلبم دار فانی را وداع کرد و به جوار رحمت حق تعالی رهسپار شد.
اللهم ارحمه واغفر له و اسکنه الجنه بحق اولیائک الطاهرین علیهم الصلوه والسلام.
با انتشار خبر، حوزه نجف در هاله‌ای از غم و اندوه فرو رفت. درس‌ها تعطیل شد. پیکر آن شهید را به کربلا بردند. در این مراسم جمعیت انبوهی شرکت کردند و جنازه را با آب فرات غسل داده و در محل خیمه‌گاه امام حسین علیه السلام کفن کردند و پس از طواف در حرم مطهر حضرت سید الشهداء علیه اسلام و حضرت عباس علیه السلام، به نجف بازگرداندند و روز بعد پیکر آن شهید از مسجد بهبهانی (واقع در بیرون دروازه نجف) با شرکت انبوهی از علما، فضلا، طلاب، کسبه، اصناف و دیگر اهالی نجف به طرف صحن مطهر علوی تشییع شد. امام قدس سره در مسجد بهبهانی حضور یافت و پس از توقفی کوتاه و خواندن فاتحه، با قامتی استوار به خانه بازگشت و در مراسم تشییع و خاکسپاری شرکت نکرد. در هنگان تشییع جنازه، بازار نجف یکپارچه تعطیل شد و نماز را بر پیکر مصطفی خمینی، آیت‌الله خوئی اقامه کـرد و پـس از تشییع مفصل و باشکوه که بسیاری از ایرانی‌ها نیز شـرکـت داشـتند، پیکرش را در حرم امام علی(ع) در کنار قبر آیت‌الله کمپانی اصفهانی به خاک سپردند.
شب هنگام امام خمینی (ره) پس از زیارت حرم مطهر حضرت علی علیه السلام بر مزار فرزند حاضر شد و با قرائت فاتحه، از حاضران خواست برای مصطفی طلب مغفرت کنند.
دکتر زهرا مصطفوی، خواهر سیدمصطفی درباره واکنش امام به شهادت وی خاطر نشان کرد: هنگام شهادت او امام می‌دانست چه گوهری را از دست داده و شاید هیچ جمله‌ای مثل آنکه فرمودند "مصطفی امید آینده اسلام بود" بیانگر ارزش‌های ایشان نزد امام نباشد. اما مادرمان نقل کردند که خدا می‌داند امام چه حالی داشته‌اند و برای از دست رفتن چنین فرزندی که می‌توانست یاری توانا برای اسلام باشد، چقدر گریه کرده‌اند. اما در پنهان امام به طور کلی بسیار عاطفی بودند. من خودم شاهد گریه‌های امام در مقابل تلویزیون زمانی که شهداء را تشیع می‌کردند بوده‌ام یا ستون‌های جوانان که به طرف جبهه حرکت می‌کردند امام را بسیار متأثر می‌کرد و به گریه وامی‌داشت.
سید مصطفی خمینی در ۴۷ سال زندگی خود علاوه بر تحصیل، تدریس و مشارکت در فعالیت‌های سیاسی به تالیف کتاب نیز پرداخت. از جمله القواعد الحکمیه (حاشیه بر اسفار)، کتاب البیع (دوره کامل مباحث استدلالی بیع در سه جلد)، تحریرات فی‌الاصول (از اول اصول تا استصحاب تعلیقی)، شرح زندگانی ائمه معصومین (ع) تا زندگانی امام حسین علیه السلام، مستند تحریر الوسیله، تعلیقه‌ای بر عروة‌الوثقی، تفسیر قرآن الکریم در چهار جلد، مبحث اجاره، کتاب الاصول، القواعد الرجالیه، کتابی در مبحث نکاح، مکاسبه محرمه (در دو جلد)، مبحث اجاره، تحریرات فی‌الاصول (از اول اصول تا استصحاب تعلیقی)، حاشیه بر شرح هدایه ملاصدرا، حاشیه بر مبداء و معاد ملاصدرا، حواشی بر وسیله النجاة آقا سید ابوالحسن اصفهانی، تطبیق هیات جدید بر هیات نجوم اسلامی و حاشیه بر خاتمه مستدرک را می‌توان نام برد. همچنین دو کتاب «قاعده لاتعاد» و «مکاسب محرمه» به هنگام اقامت در ترکیه نوشته است.
پس از درگذشت سید مصطفی خمینی، روزنامه کیهان در ۱۹ دی ماه در سرمقاله‌ای با امضای رشیدی مطلق علیه شخص ایشان مطالبی نگاشت و همان روز ظهر مردم قم در اعتراض به این مقاله به خیابان ریختند. در اربعین شهدای آن روز قم که در پاسداری از فرزند امام به خیابان آمده بودند، آذربایجان قیام کرد و به تدریج اربعین‌هایی به دنبال آورد و همه ایـران را فرا گرفت.
مرقد این شهید روحانی انقلاب در شهر نجف پس از سقوط دولت صدام برای زیارت عموم گشوده شد.

مریم پیمان

منبع : نو اندیش