مراقبت از مفاصل در افراد هموفیل

خونریزیهای دست
خونریزیهای دست به اندازه خونریزیهای پا برای كودكان هموفیل مشكل آفرین نیست . با این وجود باید سریعا به تزریق فاكتورهای انعقادی اقدام و از مزمن شدن ضایعه جلوگیری كرد .خویریزی مقاصل یا عضلات دست معمولا در اثر حوادث ( ضربات ) روی می دهد . افتادن ، لغزیدن در حین دویدن یا افتادن از دوچرخه و تخته اسكیت موجب خونریزیهای دست در كودكی اند . علی رغم این مشكلات نباید كودك را از این فعالیتها دلسرد كرد ، زیرا ، آنها قسمتی از رشد طبیعی كودك است .
گاهی تشخیص خونریزیهای دست ، مخصوصا در سنین قبل از دبستان مشكل است . ممكن است والدین به طور اتفاقی متوجه شوند كه طفل دست خود را حركت نمی دهد و هنگام پوشیدن لباس یا استحمام گریه می كند . نشان دادن محل دقیق درد برای كودكان مشكل است . در این وضعیت باید سریعا به درمانگاه هموفیلی مراجعه و فاكتورهای انعقادی تزریق كرد . خونریزی عضلات ساعد بسیار خطرناك است و اگر درمان نشود به كوتاه شدن عضلات و تغییر شكل دست ( چنگالی شدن دست ) در سنین بالاتر منجر می شود .
خونریزی مفاصل دست
سه مفصل اصلی دست آرنج ، شانه و مچ است . كار هماهنگ این مفاصل ، باعث حركت روان و نرمی در كل اندام می شود . مفصل آرنج شایع ترین محل خونریزی در هموفیلی است . خونریزی در مفاصل شانه یا مچ دست كمتر است .
مفاصل آرنج
مفصل آرنج پیچیده است و در محل تلاقی سه استخوان ، بازو و زند زیرین و زبرین قرار دارد . مفصل آرنج دو وظیفه عمده دارد . اولا ، مثل لولا عمل می كند و اجازه می دهد تا ساعد خم و راست شود و ثانیا ، ساعد را می چرخاند كه با این حركت كف دست رو به بالا و پایین قرار می گیرد .خونریزی در آرنج می تواند باعث ناتوانی مادام العمر شود . به این معنا كه در افرادی با ساییدگی مفصلی شدید ، ساعد كاملا راست نمی شود و حركت چرخشی آن نیز ناقص است . درمان صحیح خونریزیهای این مفصل در زمان كودكی با مقادیر صحیح فاكتورهای انعقادی ، معمولا در عرض یك روز و بدون آثار سوء بعدی ممكن است .هنگامی كه كودك از آرنج خود استفاده می كند ، هرگز نباید آن را با فشار در وضعیت های دردناك و غیر طبیعی قرار دهد . باید تدریجا برای رفع محدودیتهای حركتی كوشش كرد . در صورت جراحت یا خونریزی آرنج ، می توان بعد از درمان خونریزی ، بازو را ٢٤ ساعت با sling ( پارچه ای برای بستن عضو آسیب دیده به گردن یا جای دیگر ) یا گچهای نیم دایره blakslab-plaster ( كه مفصل را از پشت بی حركت نگاه می دارد ) بی حركت كرد .
خونریزیهای شدید یا مكرر آرنج نیاز به فیزیوتراپی دارد . اگر این مفاصل تا یك روز بعد از خونریزی ، هنوز محدودیت حركت ، درد یا تورم داشت ، بهتر است با فیزیوتراپ مركز هموفیلی مشورت كنید .
مانند سایر مفاصل اصلی بدن ، حفظ قدرت و سلامت عضلات اطراف آرنج بسیار مهم است ، زیرا ، رباطها زرد پی ها ی اطراف مفصل به حفاظت آن كمك می كنند .
نظارت دقیق بر تمرینهای ورزشی منظم كودكان ضروری است . كودكان هم از طرف والدین و هم از طرف فیزیوتراپ خود نیاز به تشویق و دلگرمی دارند .
مفصل شانه
شانه مفصلی پیچیده و از نوع توپی - حفره ای است و دامنه حركتی وسیعی دارد . در كودكی ، خونریزی خود به خود شانه نادر است و این خونریزی عموما در اثر ضربه اتفاق می افتد . در این زمینه هم درمان سریع خونریزی بسیار ضروری است . اگر خونریزی شانه طی یك روز متوقف نشود ، باید با پزشك مركز هموفیلی مشورت كرد .
مفصل مچ دست
حركت مچ و سایر مفاصل دست بسیار اهمیت دارد . خوشبختانه ، این مفاصل ندرتا خونریزی می كنند و در صورت بروز علت آن مشخص است . به دنبال كلیه خونریزیهای ساعد ، مچ دست یا دست درمان جدی و برگشتن دامنه حركتی كامل این مفاصل حیاتی است .
تمرینهای دست
كودكان سنین قبل از دبستان
در این سنین تنها راه موثر بازگشت كامل حركات دست ، بازی كردن است . بعد از تزریق فراورده و قطع خونریزی ، تمرینها را در قالب بازی به آنها آموزش دهید . در غیر این صورت ، كودك علاقه و توجه خود را از دست می دهد . دو بازی ساده و مهم عبارت است از :
كودك را روی زمین یا پشت میزی بنشانید و اسباب بازی مورد علاقه او را با فاصله جلویش قرار دهید یا جسمی را بالای سرش نگاه دارید تا آن را از دست شما بگیرد . حمام كردن زمان خوبی برای تمرین و بازی است . بیشتر كودكان آب گرم را ترجیح می دهند . وان را به اندازه كافی پركنید . وزن دستها بوسیله خاصیت شناوری آب كم می شود . ورزشهای داخل آب در صفحات بعدی شرح داده شده اند . به دنبال خونریزی مچ دست ، كف دست و انگشتان بازی با خمیر و مواد پلاستیكی انعطاف پذیر بسیار سودمند است .
كودكان دبستانی
قدرت فهم كودكان با افزایش سن بیشتر می شود . آنها می توانند دقیقا بگویند كجا و چه زمانی خونریزی شروع شده است . هر چند كودكی دبستانی توانایی همكاری بیشتری در تمرینهای منظم دارد ، ولی زمان توجه و تمركز او هنوز كوتاه است. برای سرگرم كردن آنها می توان دست به كارهای جالبی زد . با این همه ، تمرینهای منظم بسیار اهمیت دارند . باید كودكان ، بخصوص پس از خونریزیها ، برای حفظ تناسب بدن تشویق شوند . دو تمرین مناسب ، پس از خونریزی دست ، به این ترتیب است:
١-كودك را كنار میزی به بلندی شانه های او بنشانید . بازوی صدمه دیده باید كاملا روی میز تكیه كند . حال كودك را به خم و راست كردن آرنج تشویق كنید . پاشیدن آرد یا پودر روی میز هم موجب كاهش اصطكاك و هم سبب جلب توجه كودك می شود . بچه ها بر هم زدن آنها را دوست دارند .
٢- كودك را مانند حالت قبل بنشانید و او را به چرخاندن ساعدش تشویق كنید . با این حركت ، كف دست او رو به بالا و پایین قرار می گیرد .
پس از رفع كامل خونریزی ، میتوان قدرت عضلانی را بامقاومت دادن به حركات افزایش داد . این مقاومت می تواند با دستهای والدین ، وزنه یا حلقه لاستیكی مثل لاستیك توپی دوچرخه اعمال شود . برای انگشتان از باندهای لاستیكی استفاده می شود . فیزیوتراپ می تواند باندهای لاستیكی را درجه بندی كند و به شما امانت دهد . از شنا غافل نباشید . شنا ورزشی سرگرم كننده و برای حفظ تناسب عمومی بدن بسیار مناسب است . همه باید شنا كردن را فرا گیرند . به خاطر داشته باشید كه این ورزش می تواند زندگی كودك شما را نجات دهد.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان