شهریه دانشجو؛ راز بزرگ آموزش عالی

توسعه و رشد هر جامعه ای به پیشرفت و ارتقاء سطح علمی و آموزش آن جامعه بستگی دارد.
بر همین اساس مراکز آموزش برحسب رتبه و درجه خود از اهمیت خاصی برخوردارند در این بین دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور یکی از مهم ترین شاخص های سطح علمی محسوب می شوند و باتوجه به حضور ٣ میلیون دانشجو در دانشگاه ها، جایگاه ویژه ای در این زمینه را به خود اختصاص داده اند که رشد و توسعه فرهنگی اقتصادی، اجتماعی و علمی کشور را پی ریزی می کنند و تمام برنامه ها و تصمیم گیری های کلان اقتصادی و اجتماعی متاثر از این مراکز است.
باتوجه به این که هم اکنون بخش خصوصی و دولتی هدایت آموزش عالی کشور را عهده دارند انتظار این است که این ٢ بخش، به خصوص دانشگاه های دولتی بتوانند پاسخ گوی نیازهای علمی و آموزشی کشور باشند که این مهم نیازمند بودجه است. بودجه ای که صرف سرانه دانشجو، حقوق استادان و... می شود، اما یک سوال هنوز وجود دارد،به راستی هزینه واقعی یک دانشجو در دانشگاه های غیرانتفاعی، شبانه و پیام نور چقدر است؟
این شهریه ها براساس چه ضوابطی تعیین می شود و نظارت بر اخذ شهریه در این دانشگاه ها چگونه است؟
● شهریه های متفاوت
هزینه دانشجویی شامل، هزینه های خرد و کلان است و مقدار آن به عوامل متعددی بستگی دارد و وضعیت و شرایط مختلف این عوامل را رقم می زنند.
زاکانی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در همین باره می گوید: هزینه های دانشجویی در مقاطع، شرایط و دانشگاه های مختلف متفاوت است و هر کدام از دانشگاه ها اعم از غیرانتفاعی، شبانه و پیام نور هزینه ها و شاخص های خاص خود را دارند.
به عنوان مثال دانشگاه پیام نور ضوابط مشخصی دارد چرا که زیرمجموعه وزارت علوم است و در بودجه سالانه کشور سهمی برای دانشگاه پیام نور در نظر گرفته می شود، بنابراین دانشگاه پیام نور هم از بودجه عمومی بهره مند می شود و هم از شهریه دانشجویی استفاده می کند.
وی می افزاید: اما درباره دانشگاه شبانه باتوجه به ظرفیت خالی این دانشگاه و همچنین تخصیص نیافتن اعتبار در بودجه کشور برای پر شدن ظرفیت آن، از دانشجویان این دانشگاه شهریه اخذ می شود که طبق برآوردهای انجام شده شهریه دانشجویان شبانه از پیام نور و حتی دانشگاه غیرانتفاعی نیز بیشتر است.
از وی سوال می کنیم که درآمد دانشگاه ها برچه اساس و ضوابطی هزینه می شود. زاکانی در جواب می گوید: اداره دانشگاه ها به صورت هیئت امنایی است و درآمد آن ها براساس ضوابط مالی تعیین شده و شاخص های موردنظر، هزینه می شود. دانشگاه های دولتی از آیین نامه های مالی و کاری تبعیت می کنند که در چارچوب قوانین آموزش عالی تعریف شده اند و باید طبق آن ها عمل شود.از زاکانی سوال می کنیم طرح ساماندهی شهریه دانشگاه ها در چه مرحله ای است.
این عضو کمیسیون آموزش پاسخ می دهد: در حال حاضر این طرح به تصویب کمیسیون آموزش رسیده است و منتظر مطرح شدن آن در صحن علنی مجلس می باشیم و امیدواریم هرچه زودتر به آن رسیدگی شود.
● خوداتکایی دانشگاه ها
افزایش تعداد دانشجو نیاز به سرمایه و امکانات دارد اما بسیاری از مسئولان به محدودیت هایی در این باره اشاره می کنند که مهم ترین آن ها محدودیت های مالی است که دانشگاه ها به هر صورت به فکر رفع این معضل افتاده اند.
یک محقق و پژوهشگر نظام آ موزش عالی در این باره می گوید: دانشگاه ها در سال های اخیر باتوجه به افزایش سریع متقاضیان با محدودیت های بسیاری که مهم ترین آن ها محدودیت های مالی است، مواجه شدند از این رو ناگزیر به بازبینی و سازماندهی مکانیزم های کسب درآمد و تخصیص منابع خود نیز شدند.
وی می افزاید: اگرچه منابع در دسترس دانشگاه ها افزایش یافته، منابع دریافتی به ازای هر دانشجو یا به عبارتی بودجه سرانه به همان اندازه افزایش نیافته است. اعتبارات هزینه ای و سرمایه ای بخش آموزش عالی در سال ٨٤ نسبت به سال قبل حدود ٥٦ درصد رشد داشته، در حالی که اعتبارات سرانه ٣٣ درصد رشد کرده است.
بنابراین افزایش نیافتن منابع سرانه حکم می کند که دانشگاه ها در مصرف منابع در دسترس خود دقیق تر و موثرتر عمل کنند.
به گفته این محقق، تحلیل ساختار سرانه مخارج دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی با استفاده از الگوسازی چند سطحی نشان می دهد که از ١٥ درصد در گروه کشاورزی تا ٤١ درصد در گروه علوم پایه، تغییرات مخارج به تفاوت ویژگی های دانشگاه ها مربوط می شود.
علاوه بر آن روند سرانه مخارج کاهش و میزان این کاهش بین دانشگاه ها و نیز بین گروه های آموزش متفاوت است.وی اظهار می دارد: به همین دلیل هنوز رقم دقیقی از سرانه دانشجویی در کل دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی وجود ندارد و تنها رقم واقعی سرانه هزینه مربوط به دانشگاه تهران و دانشکده فنی است.
از طرف دیگر هرگونه اعمال سیاست های تشویقی و تنبیهی از سوی دولت برای هدایت برنامه های آموزشی به سمت نیازهای کشور، مستلزم اطلاع از هزینه دانشجو به تفکیک رشته ها، مقاطع و دوره های مختلف به همراه سیستم جامعی است که بتواند اولویت های موردنظر سیاست گذار را اعمال کند و ابزارهای کنترلی و نظارتی را تدارک ببیند.
این پژوهشگر امور آموزش تاکید می کند: چالش مهم در بحث سرانه دانشجویی برای تعیین سهم دولت، استاندارد نبودن سرانه هاست.
ترکیب هزینه های مختلف در سرانه دانشجویی نشان می دهد که سهم عمده هزینه سرانه دانشجویی را خدمات اصلی آ موزش و سپس تحقیق و توسعه تشکیل می دهد.
وی اظهار می دارد: هنوز الگوی مدون و جامعی برای محاسبه هزینه سرانه دانشجویی وجود ندارد و رسیدن به اتفاق نظر در این باره و طراحی سیستم جامع و نیز بهره وری بهتر از هزینه ها در دانشگاه ها و موسسات آ موزش عالی از الزامات برنامه چهارم است.
● یک مدل ریاضی مبهم
آن چه مسلم است این که کسی نمی داند یا نمی خواهد بداند که ملاک تعیین شهریه دانشجویان چیست.
مسلمی مدیر کل دانشجویی وزارت علوم نیز در این باره می گوید: هزینه دانشجویی در دانشگاه های شبانه، پیام نور و غیرانتفاعی براساس معیارهای مختلف و مقاطع گوناگون برآورد می شود و حتی در بحث هزینه دانشجویی، قدمت دانشگاه و دوری و نزدیکی آ ن به مرکز شهر هم برآورد و سنجیده می شود، همچنین در این بحث به توسعه یافتگی آن توجه می شود و تعداد دانشجو به استاد هم در این آمار گنجانده می شود.
پس برآورد هزینه واقعی دانشجویی به سادگی صورت نمی گیرد.
وی می افزاید: هزینه دانشجویی در دانشگاه های مختلف براساس یک مدل ریاضی سنجیده و مشخص می شود که به چه میزان اعتبار نیاز است و درآمدها باید در کجا هزینه شود...
البته وی درباره جزئیات این مدل ریاضی توضیحی نمی دهد.
از این کارشناس وزارت علوم سوال می کنیم که چگونه بر اخذ شهریه های دانشجویی نظارت می شود. وی در جواب می گوید: نظارت بر هزینه ها و درآمدهای دانشگاه ها به طور دقیق صورت می گیرد و اگر دانشجویی به میزان شهریه خود اعتراض داشته باشد معاونت دانشجویی به آن می پردازد و از معاونت آموزشی می خواهد که در این باره پاسخ گو باشد.
وی ادعای عجیبی می کند: تاکنون ما اعتراضی درباره افزایش شهریه های دانشجویی نداشته ایم زیرا تعیین شهریه ها براساس مصوبات هیئت امنای دانشگاه هاست و علاوه بر آن حسابرسی دانشگاه بر میزان دریافت شهریه ها نظارت دارد و در نهایت سازمان نظارت و بازرسی هم به این امر توجه و نظارت می کند.
مسلمی تاکید می کند: دانشگاه ها نباید خلاف مصوبات از دانشجو شهریه دریافت کنند و تفاوتی در رقم شهریه ها وجود داشته باشد، حتی اگر به دانشجو یا گروهی از دانشجویان در میزان شهریه تخفیف داده می شود باید درباره آن تخفیف توضیح کامل بدهند.
از وی سوال می کنیم که شهریه ها و دریافتی های دانشگاه شبانه برچه اساسی اخذ می شود؟ مسلمی در پاسخ می گوید: درآمدهای دانشگاه شبانه به عنوان یک درآمد اختصاصی در بودجه دانشگاه های دولتی در نظر گرفته می شود و این دانشگاه به هیئت امنای دانشگاه های دولتی اعلام می کند که در حال حاضر چنین درآمد اختصاصی را کسب کرده است و هیئت امنا هم براساس نیازهای موجود آن را هزینه می کند.
ولی منظور ما نحوه هزینه کردن این درآمد نبود. طبیعی است که دانشگاه ها در این بخش مشکلی ندارند، منظورمان نحوه تعیین شهریه و نظارت بر اخذ آن بود که این مقام مسئول توضیح بیشتری در این خصوص نمی دهد.
آن چه مسلم است به گفته مسئولان، سرانه یک دانشجو ٩٠ برابر یک دانش آموز است ولی مشکل این جاست که سرانه هر دانش آموز چقدر است؟
● هزینه ٧ برابری دانشگاه های دولتی
در عین حال که پذیرش دانشجویان دولتی نسبت به دانشجویان خصوصی بسیار کمتر است، برخی کارشناسان می گویند: سرانه دانشجویی در دانشگاه های دولتی چند برابر دانشگاه های خصوصی است.
مشیری عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات در این باره می گوید: در حال حاضر دانشجویانی که در دوره های روزانه و شبانه دانشگاه های دولتی پذیرفته می شوند نزدیک به ١٠٠ هزار نفرند که حدود ٧٠ هزار نفر آن ها در دوره های روزانه و ٣٠ هزار نفر هم در دوره شبانه مشغول به تحصیل می شوند.
وی می افزاید: دانشجویان شبانه، پیام نور و غیرانتفاعی باید تمام شهریه خود را پرداخت کنند فقط درصد بسیار کمی را از شهریه آن ها دولت متقبل می شود.
مشیری درباره سرانه دانشجویی می گوید: سرانه دانشجویی که در دانشگاه های مربوط به وزارت علوم پرداخت می شود ٥تا ٧برابر سرانه ای است که یک دانشجو در دانشگاه آزاد و غیرانتفاعی می پردازد و دلیل این افزایش سرانه ریخت و پاش هایی است که در سیستم دولتی وجود دارد بنابراین اگر دولت دانشگاه های تابع خود را به بخش خصوصی واگذار کند قطعا به نفعش خواهد بود.
وی تاکید می کند: کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس تصویب کرد که ظرف ٥ سال آینده کنکور را حذف کند اما وزارت علوم با حذف کنکور مخالفت کرد و دلیل مخالفت آن ناتوانی این وزارت خانه برای پذیرش کامل متقاضیان حضور در دانشگاه هاست اما پیش بینی می کنیم که ظرف ٥ سال آینده بخش خصوصی آزمون ورود به دانشگاه را حذف خواهد کرد و مردم هم بیشتر راغبند که در دانشگاه های خصوصی تحصیل کنند زیرا این دانشگاه ها از امکانات و آزمایشگاه های پیشرفته تری نسبت به دانشگاه های دولتی برخوردارند.
مشیری به بحث نظارت بر شهریه دانشگاه های دولتی اشاره می کند و می گوید: شهریه دانشگاه های دولتی توسط وزارت علوم تعیین می شود و دانشگاه های غیرانتفاعی هم باید از بخشنامه های وزارت علوم تبعیت کنند.
هر چند هیئت امنای دانشگاه باید به این امر نظارت داشته باشد،عملا خود وزارت علوم در این باره تصمیم گیری می کند.
از این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات درباره سرانجام طرح ساماندهی شهریه دانشگاه، سوال می کنیم.
وی در پاسخ می گوید: این طرح به تصویب کمیسیون آموزش و تحقیقات رسیده و منتظریم که به صحن علنی مجلس بیاید و امیدواریم این طرح تا پایان مجلس هفتم به تصویب برسد.
جالب آن که در این بین رستمی و دکتر امیری اعضای کمیسیون آموزش مجلس اعلام کردند که این طرح هنوز حتی به تصویب کمیسیون آموزش و تحقیقات نرسیده است ولی در تماس با «زاکانی» و« مشیری» اعضای دیگر این کمیسیون و« فرهنگی»، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی، هر سه این افراد تاکید کردند که این طرح به تصویب کمیسیون رسیده است.
به هر حال ظاهرا سر در آوردن از شهریه های دانشجویی نیز با چالش بزرگی همچون قیمت واقعی خودروهای ساخت داخل مواجه است و از اسرار مکتوم می باشد.
با وجود آن که تاکنون در چند گزارش سعی کرده ایم به فرمول خاص یا ارقام مشخصی در این باره دست یابیم هنوز موفق نشده ایم. بنابراین، این سوال مهم مطرح می شود که وقتی ملاک و رقم خاصی وجود ندارد، چگونه بر چیزی که وجود ندارد نظارت می شود؟

منبع : وب سایت رسمی روزنامه خراسان