قوام؛ کشتیبان به گل نشسته

احمد قوام از جمله سیاستمدارانی است که در بزنگاه های مهمی از تاریخ معاصر ایران می توان به نام او برخورد کرد. ماجرای فرقه دموکرات، زیرکی قوام در بیرون راندن قوای روس از ایران، کابینه ائتلافی او که در آن سال ها نام اعضای حزب توده یک بار برای همیشه در نظام سیاسی ایران به ثبت رساند، این کار احمد قوام هر چند در قالبی درجاه طلبی یا فریبکاری او فهم شده است اما با نگاهی منصفانه تر به تاریخ شاید از این فراتر رود.
اما شاید دولت مستعجل او در تیرماه ۱۳۳۱ بیشتر در یادها مانده باشد. چرا که نام او در برابر محمد مصدق قرار گرفت و در این دوئل تاریخی قوام محکوم به شکست بود. او در این دوره از تاریخ زندگی خود مغلوب افکار عمومی شد تا یاد بگیرد سیاست تنها در اتاق بی صندلی او جریان ندارد .قوام سیاستمداری باقیمانده از دوران قاجارها بود و خوی اشرافی گری در رگ هایش جریان داشت. در اتاق او صندلی نبود تا همه در مقابلش مجبور به ایستادن باشند.
او توانسته بود در آزمون های مهمی بی اعتنا به افکار عمومی در اتاق خود سیاست ورزی کند و پیروز میدان هایی شود که گاه یک ابرقدرت در مقابلش ایستاده بود و این ویژگی به او قدرتی می داد که هیچ گاه پسر رضاخان را شاه خطاب نکند چراکه او بیش از همه می فهمید چکمه رضاخان در پای پسر بسیار گشاد است.
شگرد قوام در تیر ۱۳۳۱ دیگر قدرتی برای راندن کشتیان نداشت چراکه او دیگر در میدان سیاست مبارزه نمی کرد. او باید در مقابل کسی می ایستاد که «بر دل ها» چیره شده بود و قوام را با احساسات و طغیان کاری نبود.
در دوره ای که مصدق میان نفت و آزادی پل زده بود و ملت ایران در چاه های نفت به دنبال عزت از دست رفته اش می گشت و از در افتادن با فاتح جنگ جهانی دوم احساس غرور می کرد، قوام مهره های شطرنج سیاست را بر روی زمین سرد واقعیت جابه جا می کرد و در اولین مصاحبه خود صراحتاً اعلام کرد «من معتقد به راکد گذاشتن ثروت ملی ایران نیستم.» در دومین نوشته مهم خود نیز شجاعت گفتن این را پیدا کرد که بگوید «ایران دچار دردی عمیق شده و با داروهای مخدر درمان پذیر نیست.»
اما دردمندان را طاقت شنیدن این حرف ها نبود. آنها سودای پیروزی در سر می پروراندند سودایی که در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با واقعیت روبه رو شد و طعم تلخ آن دردی که قوام می گفت را چشید. ولی آیا فهمید؟

ثمینا رستگاری

منبع : روزنامه شرق