سازمان ناتو، در آرزوی گسترش

پیمان های نظامی و نسبت کشور های مختلف با این پیمان ها همواره یکی از مهمترین و راهبردی ترین موضوعات در تحلیل امنیت ملی کشور های مختلف محسوب می شوند. توسعه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو) از منظر بسیاری از کارشناسان نه تنها دربردارنده ثبات و امنیت برای ایران نخواهد بود، بلکه منابع ناامن بزرگی را درمحیط امنیتی ایران تشدید می کند. این موضوع هنگامی اهمیت بیشتری می یابد که در نظر داشته باشیم تحولات این سازمان به گونه ای پیش می رود که درآینده بسیار نزدیکی شاهد حضور بیشتر این سازمان درمنطقه خواهیم بود.
گسترش حضور و نفوذ روزافزون ناتو در آسیای مرکزی، قفقاز و مناطق دیگر پیرامون جمهوری اسلامی ایران ازجمله افغانستان و عراق، طرح تقاضای پیوستن به ناتو از سوی برخی از کشورهای منطقه و کشور های همجوار ایران و همچنین طرح جدید این سازمان که با جدیت تمام روابط دوجانبه و چند جانبه ای را با کشورهای حاشیه خلیج فارس پیگیری می کند، از جمله نشانه های روشن روند پرشتاب نفوذ ناتو درمنطقه است.
● تشکیلات و ارکان ناتو
تشکیلات سازمان پیمان آتلانتیک شمالی را می توان به سه بخش اصلی تقسیم نمود:
۱) شورای آتلانتیک شمالی
۲) دبیرخانه
۳) کمیته نظامی
دراین ساختار، شورا، دبیرخانه و ارگان های زیرمجموعه آن ها بخش غیرنظامی و کمیته نظامی و نهادهای زیرمجموعه آن بخش نظامی ناتو را تشکیل می دهند.
▪ شورای آتلانتیک شمالی
شورای آتلانتیک شمالی رکن اصلی ناتو است. همه کشورهای عضو درآن نماینده دارند و دارای حق رأی مساوی هستند. تصمیم گیری در شورای ناتو بر اساس اتفاق آرا انجام می گیرد و هر کشور تنها حق یک رأی دارد. این شورا در دوسطح تشکیل جلسه می دهد:
۱) شورای وزیران
۲) شورای نمایندگان دائم
▪ اجلاس شورای وزیران
اجلاس شورای وزیران، سالانه دو تا سه بار تشکیل می شود و بسته به موضوع کار شورا، یک یا چند وزیر به نمایندگی از هر کشور عضو درآن شرکت می کنند. ریاست این شورا در هر اجلاس برعهده وزیر خارجه یکی از کشورهای عضو است. شورای وزیران مسئولیت تعیین خط مشی های کلی سازمان، رسیدگی و اخذ تصمیم درمورد مسائل سیاسی و امور اساسی، اداری و مالی پیمان، همچنین برقراری ارتباط میان مقامات نظامی و غیرنظامی را عهده دار است.
▪ اجلاس شورای نمایندگان دائم
اجلاس شورای نمایندگان دائم نیزدرسطح نمایندگان دائم کشورها که همواره در بروکسل حضور دارند، برگزار می شود. این اجلاس هر هفته یک تا دوجلسه دارد. وظایف شورای نمایندگان دائم، مطالعه مقدماتی و ارائه پیشنهاد درباره اموری است که اتخاذ تصمیم در مورد آن ها باید از سوی شورای وزیران به عمل آید، همچنین شورای نمایندگان دائم مسئولیت تعقیب سیاست ها و تصمیم هایی که درسطح شورای وزیران اتخاذ شده است را برعهده دارند.
▪ گروه ها، کمیته ها و مؤسسات تخصصی شورای آتلانتیک شمالی
شورای آتلانتیک شمالی (ناتو) علاوه براین دو شورا، تعدادی گروه و کمیته تشکیل داده است تا مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی ، فرهنگی و غیره را که به این گروه ها یا کمیته ها ارجاع می شود، مورد مطالعه قراردهند. مهمترین این کمیته ها عبارتنداز: کمیته مشاوران سیاسی، کمیته مشاوران اقتصادی، کمیته بررسی سالانه، کمیته تسلیحات، کمیته بودجه نظامی و... این کمیته ها نظارت خود را درقالب توصیه یا پیشنهاد، در اختیار شورای ناتو قرارمی دهند. علاوه براین کمیته ها، شورای ناتو دارای موسسات تخصصی ای نظیر «کالج دفاعی ناتو»، گروه «مشاوره برای توسعه»، «گروه تحقیقات فضایی»، «مرکز تحقیقات زیردریایی» و «مؤسسه ارتباطات» است.
▪ دبیرخانه:
رکن دیگر سازمان آتلانتیک شمالی، دبیرخانه این سازمان است که در رأس آن دبیرکل قراردارد. دبیرکل توسط شورا انتخاب و به کار گمارده می شود. دبیرکل رئیس شورای نمایندگان دائم است و ریاست جلسات شورای نمایندگان و مسئولیت اداره دبیرخانه و امور مختلف شورا را برعهده دارد. دبیرکل همچنین مسائل گوناگون را برای تبادل نظر به شورا پیشنهاد می کند. وی به هنگام بروز اختلاف میان کشورهای عضو پیشنهادهایی برای حل اختلافات ارائه می کند و اقدامات لازم را انجام می دهد.
▪ کمیته نظامی
از دیگر نهادهای پیمان ناتو، کمیته نظامی است که عالی ترین رکن نظامی ناتو محسوب می شود. کمیته نظامی را شورای وزیران تعیین کرده و اختیاراتی خاص را به آن تفویض می کند. این کمیته متشکل از رؤسای ستاد ارتش کلیه کشورهای عضو است و دربرابر شورا مسئول و پاسخگوست. جلسات کمیته نظامی دائمی نیست، اما حداقل دوبار در سال و یا زمانی که ضرورتی ایجاب نماید تشکیل می شود. وظیفه کمیته نظامی ارائه راه حل های مناسب برای مسائل نظامی به شورای آتلانتیک شمالی است. ریاست کمیته هربار بر عهده یکی از اعضاست. برنامه ریزی و استمرار کار این کمیته را تشکیلاتی اجرایی که نظامی است و «گروه دائم» نام دارد بر عهده دارد. درسال ۱۹۵۲ در کنفرانس لیسبون کمیته ای به نام «کمیته نمایندگان نظامی» تأسیس کرد که نهادی دائمی است. این نهاد متشکل از گروه دائم و نمایندگان سایر کشورهای عضو است و مقر آن در واشنگتن قرار دارد. «کمیته نمایندگان نظامی» با دادن اطلاعات و اخبار لازم با کمیته نظامی همکاری دارد. زیر نظر این کمیته نظامی، سازمان هایی فعالیت دارند که ازجمله آن ها می توان به «آژانس استانداردهای نظامی»، «گروه مشاوران تحقیقات و توسعه فضایی» و «کالج دفاعی پیمان آتلانتیک شمالی» اشاره کرد. امّا فرماندهی عالی نظامی از مهم ترین سازمان هایی است که زیر نظر کمیته نظامی فعالیت دارند.
فرماندهی عالی نظامی ناتو نیروهای نظامی عضو پیمان ناتو را می توان به سه دسته زیر طبقه بندی کرد:
۱) نیروهایی که تحت فرماندهی مستقیم ناتو قرار دارند .
۲) نیروهایی که دو عضو پذیرفته اند درصورت وقوع جنگ با بسیج عمومی دراختیار ناتو قرار دهند.
۳) نیروهایی که تحت فرماندهی ملی کشورهای عضو پیمان ناتو قرار دارند.
فرماندهی سازمان آتلانتیک شمالی ازنظر جغرافیایی و سیاسی به سه فرماندهی نظامی و یک گروه طرح ریزی ناحیه ای تقسیم شده است. حدود اختیارات هریک از فرماندهی ها با توجـه به عوامل مختلف ازجمله جنگ و صلح فرق می کند.
الف) فرماندهی عالی اروپا (SACEUR) قلمرو این فرماندهی از دماغه شمال تا دریای مدیترانه و از اقیانوس اطلس تا شرق ترکیه است.
ب) فرماندهی منطقه اقیانوس اطلس (SACLAND) حوزه آتلانتیک قلمرو این فرماندهی از قطب شمال تا مدار رأس سرطان و از آب های ساحلی آمریکای شمالی تا آب های ساحلی اروپا و آفریقا و پرتغال امتداد دارد.
ج) فرماندهی کانال مانش:
قلمرو این فرماندهی کانال مانش و جنوب آب های دریای شمال است.
د) گروه طرح ریزی ناحیه ای کانادا و ایالات متحده آمریکا
این گروه که حوزه مسئولیت آن منحصربه آمریکای شمالی است، طرح های دفاعی برای منطقه کانادا و ایالات متحده آمریکا را تدوین و به کمیته نظامی ارائه می دهد. در دهه ۱۹۹۰ درپی فروپاشی اتحاد شوروی و انحلال پیمان ورشو، تغییراتی در ساختار ناتو به وجودآمد که بیشترین این تغییرات دربخش فرماندهی عالی نظامی بود. در پی این تغییرات:
۱) فرماندهی عالی مانش حذف شد.
۲) تعداد فرماندهی اروپا از چهار فرماندهی به سه فرماندهی کاهش یافت به گونه ای که فرماندهی اروپای شمالی و منطقه انگلستان در یکدیگر ادغام و تبدیل به یک فرماندهی به نام فرماندهی شمال غرب شدند که مسئولیت سرزمین های نروژ، انگلیس، دریای بالتیک، مانش و دریای شمال را عهده دار شد. پایگاه این فرماندهی در انگلیس قرارداده شد. همچنین تغییرات دیگری نیز درحوزه های امنیتی سایر فرماندهی های اروپا پدید آمد. توسعه ناتو و اقدامات خارج ازقلمرو نکته مهم این جاست که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، بدون هیاهو و جلب توجه زیاد در حال تبدیل شدن به سازمانی تقریباً جهانی است.این اتحادیه که برای محافظت از اروپای پس از جنگ دربرابر اتحاد جماهیرشوروی تأسیس شده بود اکنون اهداف خود را در اقصی نقاط جهان دنبال می کند. ناتو دراین فرایند هم گستره جغرافیایی و هم تنوع مأموریت های خود را بسط داده است و به این منظور از طرح هایی، همچون «مشارکت آتلانتیک اروپا»، «مشارکت برای صلح» و «گفتگوی مدیترانه» استفاده کرده است. ضرورت اقدام در مناطق خارج از اروپا که در ادبیات ناتو «خارج از قلمرو» خوانده می شود، به طور روزافزونی مورد تأکیداین سازمان درحال گسترش است و بدین منظور، کمیته ها و گروه های جدیدی برای ارتباط با مناطق جدیدی که در حوزه فعالیت ناتو قرارمی گیرند تشکیل شده و یا در حال تشکیل است. همان طور که به دنبال طرح مشارکت برای صلح، کمیته ای برای ارتباط میان ناتو و کشورهای اروپایی با قفقاز و آسیای مرکزی ایجاد شد، کمیته دیگری نیز برای ارتباط هفت کشور طرح گفتگوی مدیترانه و ناتو ایجاد شد و اخیراً هم پیشنهاد تأسیس کمیته ای برای همکاری میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ناتو طرح شده است که مقدمات همکاری و عضویت این کشورها را در سازمان ناتو سازماندهی کند. این پیشنهاد به دلیل توجه خاص سازمان ناتو درسال جدید میلادی به منطقه خلیج فارس طرح شده است، دراین راستا نمایندگان ناتو گفتگوها و جلسات زیادی را با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس انجام داده اند. همچنین بازدید های متعددی نیز از این کشورها برای فراهم آوردن زمینه های همکاری آن ها با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی به عمل آورد ه اند.

منبع : روزنامه ابرار