جنبش دانشجویی ونخبه پروری سیاسی

جنبش دانشجویی به عنوان مجموعه ای که بیرون از صحنه سیاست، ناظری هوشمند بر رخدادهای سیاسی است، جایگاهی است که می تواند - و باید- بیشترین نخبه سیاسی را در درون خود پرورش دهد.
واژه elite (نخبه) در قرن هفدهم برای توصیف کالاهایی با مرغوبیت خاص به کار می رفت و بعدها کاربرد آن برای اشاره به گروه های اجتماعی برتر، مانند واحدهای ضربت نظامی یا مراتب عالی تر اشرافیت هم تعمیم یافت.
اما برای اولین بار در قرن ۱۹ بود که «نخبه گرایی» به عنوان یک مکتب فکری در علم سیاست و جامعه شناسی سیاسی با اندیشه های اشخاصی چون: «پاره تو» و «موسکا» مطرح شد و به تدریج رواج پیدا کرد و امروزه نخبه گرایی یکی از الگوهای رایج در جامعه شناسی سیاسی و از شاخصه های تأثیرگذار بر فرآیند تصمیم سازی و راهبردی در حکومت ها به شمار می آید.
همچنین در سیره رسول خدا(ص) انتخاب افراد و سپردن مسئولیت به آنان اهلیت و شایستگی لحاظ می شدند نه وابستگی قبیلگی، رنگ پوست، سن و... حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) به عنوان سمبل عدالت در تاریخ بشریت در استقرار نظام حکومتی نیز براساس عدالت محوری خواهان سپردن امور به تواناترین و داناترین افراد هستند.
امام(ع) با اعتقاد به این اصل که «کار مردم جز به شایستگی زمامداران سامان نمی یابد» و با قبول این دو مقدمه که «کارها به وسیله کارکنان درست می شود» و «آفت کارها ناتوانی کارکنان است» به این نتیجه رسید که برطبق اصل عدالت و حاکم کردن معیار لیاقت و شایستگی در نظام سیاسی «کارها را به دست افراد متخصص و خبره» بسپارد.
لذا اهمیت پرورش نخبگان برای هیچکس پوشیده نیست ولی آن چیزی که باعث گردیده در خصوص پرورش نخبگان سیاسی صحبت کنیم این مهم است که متأسفانه تا به امروز در نگاه غالب، اصلاً نخبه سیاسی معنا و مفهوم روشنی نداشته تا چه رسد به اینکه در جهت پرورش آن حرکت مناسب و قابل ذکری داشته باشد و اگر امروز می توان به کسی نخبه سیاسی اطلاق کرد، لزوماً نه به این معناست که تمامی این نخبگان پرورش داده شده اند، که باید گفت آنها خود به خود پرورش یافته اند و اگر قرار بود جریانی به نام «نخبه پروری»، آنگونه که باید کار خویش را انجام دهد، بی اغراق باید گفت که هم اکنون شمار نخبگان جوان کشور(چه در سطح حوزه و چه در سطح دانشگاه)، از حیز انتفاع خارج بود.
پس مهمترین و اولین گام در جهت نخبه پروری سیاسی می بایست فرهنگ سازی در این زمینه باشد چرا که آنچه مبرهن است تحقق مشارکت واقعی نخبگان در فرآیندهای تصمیم سازی سیاسی بدون «نخبه پروری سیاسی» میسر نمی شود.
متفکران تاریخ بشری، علم سیاست را از مهمترین و پیچیده ترین علوم انسانی برشمرده اند. علم سیاست در ایران نیز همیشه به عنوان یکی از آموزه های مطرح اما نه به صورت مستقل وجود داشته است. در اندیشه ابن خلدون، فارابی، ابن سینا و بقیه اندیشمندان ایرانی از جمله ملاصدرا بحث سیاست مورد بررسی قرار می گیرد اما از قدمت علم سیاست به عنوان دانشی نو و رشته ای آکادمیک و روشمند در ایران بیش از صد سال نمی گذرد.
در حوزه پژوهش و نشر آثار سیاسی در ایران آنچه در اولین نگاه به چشم می خورد ترجمه های بسیار و تألیفات محدود می باشد. اکثر کتب علوم سیاسی در ایران حداکثر ترجمه ای نه چندان دقیق و خوب از آثار نویسندگان غربی است و متأسفانه استفاده غیر دقیق از اصطلاحات علوم سیاسی و واژه سازی ناهنجاری و غیر مرتبط فضایی ابهام آمیز را ایجاد کرده است.
پرواضح است که پرورش نخبگان در حوزه سیاست بدون آسیب شناسی علوم سیاسی در ایران ممکن نیست. براین اساس؛ همانطوری که به اختصار ذکر شد از مشکلات کیفی سیاست در ایران کلی گویی و نگاه غیر علمی به سیاست چه در حوزه دانشگاهی و چه در حوزه علمی است. ما همه چیز را به صورت خیلی بزرگ و فراتر از واقعیت ها و توانایی ها می بینیم.
بالا رفتن سطح آگاهی سیاسی جامعه و افزایش حس مسئولیت و مشارکت مردم بویژه جوانان در امور سیاسی و به طور کلی توسعه سیاسی تأثیر زیادی در آینده علم سیاست و تحقق نخبه پروری سیاسی دارد. پیوند دادن علم سیاست، آموزش عمومی و پرورش دادن نسل های آینده با مشخصه هایی چون احترام متقابل، محاسبه گری، عقلانیت ابزاری، توجه به زمان و فرصت ها، آینده نگری، شفاف و دقیق بودن، حساس بودن به آینده خویش و جامعه، جزئی نگر، داشتن استعداد همکاری و کارساز زمانی، توان تسلط بر احساسات، داشتن روحیه علمی و مطالعاتی و آمیخته بودن با قانون و آزادی از مهمترین فاکتورهای چشم انداز مثبت نخبه پروری در ایران است.
مشی وسیره نخبگان سیاسی گذشته و معاصر ایران در عرصه سیاست اسلامی نیز الگوی بدیلی در مواجهه با پرورش نخبگان سیاسی در کشور است، چرا که سیاست اسلامی در پی آن است که مواد خام سیاسی را با کاهش تأثیرات شخصیتی و عقیدتی به بهترین نحو سازمان بندی کند تا بتواند واقعی ترین راهکار حل مسائل سیاسی را ارائه کند.
از دیگر آموزه ها و محورهای مد نظر در پرورش نخبگان سیاسی می توان به: قیام و حرکت برای خدا، اخلاص، خودباوری، اعتماد به نفس، ساده زیستی، خدمت به مردم، قاطعیت در برابر دشمنان اسلام، دفاع از هویت اسلامی و بومی، دفاع از حق، تلاش برای استقرار آزادی و عدالت، مبارزه با استبداد و استعمار و انجام تکلیف الهی اشاره کرد البته همگرایی و تعامل سازنده حوزه و دانشگاه نیز ضامن پرورش نخبگانی متعهد در عرصه سیاسی کشور است.
در کنار انگاره های فوق، بکارگیری تجربیات درس آموختگان مکتب انقلاب و دفاع مقدس که مواجهه با بحران های سیاسی را در کوران حوادث و مسائل متعدد آموخته اند و خود در خیل نخبگان نظام بشمار می آیند بسیار راهگشاست.براین اساس نخبه پروری نتیجه یک پروسه و فرآیند چندوجهی است که به موازات هم به پیش می رود و با همکاری مؤثر حوزه های علمی- اجرایی ارکانهای نظام محقق می شود.
اما آنچه از آن به عنوان «نخبگی سیاسی» یاد می شود، ناظر بر ورود به مقوله سیاست با مجهز بودن به توان تحلیل و فراتر از مناسبات معمول در این عرصه و جریان ها و گروه های سیاسی است. در واقع یک نخبه سیاسی فراتر از یک فعال سیاسی از زاویه ای دیگر به آنچه در صحنه سیاسی رخ می دهد نگریسته و رویدادها را تحلیل و با استمداد از شم قوی سیاسی و نیز الگوهای متعارف رفتار سیاسی آنچه احتمالاً در پی یک کنش سیاسی خواهد آمد را پیش بینی می نماید.
البته نباید اینگونه تصور شود که حوزه فعالیت و نیز ابراز عمل نخبه سیاسی- با تعریف فوق- و فعال سیاسی کاملاً از هم جداست بلکه یک فعال سیاسی نیز- در بهترین حالت- باید از شم قوی و توانایی تحلیل رویدادها برخوردار باشد اما می توان اینگونه نتیجه گرفت که کارویژه یک نخبه سیاسی لزوماً ورود مستقیم به معادلات روزمره سیاسی نیست و نباید باشد و اما جنبش دانشجویی با عطف به آنچه پیرامون ویژگی های نخبگی سیاسی عنوان شد و به طبع مشخصه های ذاتی یک جنبش دانشجویی به عنوان مجموعه ای که بیرون از صحنه سیاست، ناظری هوشمند بر رخدادهای سیاسی است، جایگاهی است که می تواند- و باید- بیشترین نخبه سیاسی را در درون خود پرورش دهد. هر چند که همین ویژگی بعضاً باعث آن شده است که برخی از فعالان صحنه سیاست با سوء استفاده از شور و هیجانات جوان دانشجو به جنبش دانشجویی به عنوان پیاده نظام و ابزار دستیابی به خواسته های خود نگریسته و این هیجانات را به سمت و سوی مورد نظر خویش سوق دهد.

علی خضریان
قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور

منبع : روزنامه کیهان