ناصر الدین سبکتکین بن قرابجکم

● بیوگرافی و زندگینامه
بنیانگذار دولت غزنویان ناصر الدین سبکتکین بن قرابجکم ، داماد و مملوک البتکین حاجب ، معروف به سپهسالار ،‌بود که خود او نیز از غلامان ترک سابق سامانیان محسوب می شد . البته ، بعدها نسب نامه ای ظاهرا" مجعول ، تبار وی را به پیروز پسریزد گرد سوم ساسانی رساند . تسخیر غزنه (‌ غزنین ، غزنی )‌ و استخلاص آن از دست امرای محلی به وسیله او انجام شد . بدین گونه ، این منطقه اسما" به قلمرو سامانیان الحاق یافت . اما، به دنبال رویدادهایی که البتکین را از دربار بخارا و ارتباط با سامانیان دور ساخت ، غزنه مرکز حکومت مستقل البتکین واقع شد و ارتباط آن با مرکز حکومت و دیوان سامانیان قطع گشت . سالها بعد ، وقتی این تختگاه کوچک تحت فرمانروایی ناصر الدین سبکتکین – داماد البتکین – در آمد، زمانی به عنوان یک مرکز جهاد اسلامی ، پایگاه " غزوات " سبکتکین و اولاد او در اراضی سند و هند گشت . با این عنوان ، فرمانروایان غزنه یا لااقل تعدادی از آنان که در دوره اعتلای دولت آل ناصر در نشر فتوحات اسلامی در نواحی شرقی آن ولایت توفیق بیشتری به دست آوردند ، در نزد پادشاهان دور و نزدیک و همچنین در نزد مسلمانان این نواحی ، با نظر توقیر نگریسته می شدند و بدین سبب ، بسط و توسعه قلمرو آنان در هر دو جانب شرق و غرب ، امکان و سرعت بیشتر یافت. این دولت در حاشیه جنوب شرقی قلمرو سامانیان و در نواحی کوهستانی شرق افغانستان کنونی ، در اثر مساعی سبکتکین ، به تدریج به صورت یک حکومت مستقل و موروثی و پایدار درآمد ( حدود سال ۳۶۷ ه.ق ) . غزنویان قدرت و حیثیت خود را در دوره اعتلاء ، مدیون سرعت تعرض در غزوات نظامی و قدرت تحرک فوق العاده ارتش خویش بودند .
غنایمی هم که از این جنگها عاید سلطان و سردارانش می شد ، مایه اصلی حیات این ارتش بودند از این رو ، به مجرد آنکه این غزوات متوقف شد، ارتش متزلزل، و دولت دچار انحطاط گشت . البته ، این غزوات که سلطان را به عنوان " غازی " مورد تقدیر خلیفع بغداد می ساخت ، تقریبا" هرگز در قلمرو خود وی موجب بسط رفاه و آسایش خلق نمی شد .استمرار این غزوات را – که تنها در عهد سلطان محمودبیش از هفده بار لشکر کشی به دیار هند انجام شد – مایه ناخر سندی عامه وضعف بنیه مالی دولت می ساخت . از جمله تحمیل مالیاتهای سنگین و بی هنگام که برای تجهیز ارتش در نزد سلطان لازم می نمود و خالی شدن روستاها به سبب گردآوردن سپاه که بالمآل منجر به خرابی مزارع و بروز قحطیها و گرانیهای اجتناب ناپذیر می شد .
اما ، خلیفه که این اقدامات را می ستود و شاعران دربار که با تملق و تحسین مبالغه آمیز از آنها یاد می کردند، البته نتایج و تبعات نهایی آنها را ، که در هنگام اغتشاش ترکمانان سلجوقی در خراسان به تسلیم و رضای بیشترینه مردم به ورود این قوای مهاجم منجر شد ، نمی توانستند پیش بینی کنند. رتشکلیلات اداری وسازمان دیوان و درگاه غزنویان که پادشاهان نخستین و وزیران و دبیران آنان غالبا" پرورش یافته نظام دولت سامانیان بودند ، در واقع ادامه سازمانهای دیوان ودرگاه آل سامان در بخارا بود . علاقه به ترویج زبان فارس و تشویق و حمایت شعرا و نویسندگان عصر هم ،‌هر چند در عهد محمود و مسعود اول خالی از اغراض سیاسی و تبلیغاتی نبود ، باز تا حدی ادامه رسم و آیین مشابه در درگاه سامانیان بود . از فتح غزنین به وسیله البتکین (‌۳۴۴ ه.ق. )‌، که آغاز پیدایش دولت غزنه بود ، تا خاتمه سلطنت خسرو ملک در لاهور ( ۵۸۳ ه.ق.)‌، که دولت غزنویان پایان یافت ، مدت فرمانروایی این سلسله در ایران و خارج از ایران – روی هم رفته – نزدیک دویست و چهل سال طول کشید . دوره کوتاه فرمانروایی البتکین و اخلاف او را هم که در نهایت به فرمانروایی مستقل سبکتکین در غزنه منجر گشت ، با آنکه به آل ناصر ارتباط نداشت ، جزو دوره ای که در طی آن غزنین به عنوان یک تختگاه مستقل در عرصه تاریخ خراسان و ایران ظاهر شد ، باید محسوب کرد.

منبع : یاد یار