ولنتاین ایرانی

در ایران باستان که همیشه به مناسبت های مختلف جشن برپا می شد جشنی هم برای پیوند مهر و دوستی به نام جشن مهرگان انجام می گرفت. « ماه در تقویم زرتشتی و اوستایی سی روز تمام داشت چنان که ۱۲ مهرماه نیز نام هایی داشت که در نام های سی گانه تکرار می شد.
هر گاه روز و ماه موافق قرار می گرفت آن روز را چشن می گرفتند. به طور مثال روز مهر درماه مهر که مصادف است با ۱۶ مهر در تقویم هجری شمسی، مهرگان نامیده می شود این چنین که پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانیان بوده، از یک طرف به مناسبت اعتدال پاییزی و اطرف دیگر به دلیل مطابقت روز مهر در ماه مهر و از طرف دیگر به مناسبت تولد ایزد مهر انجام می شد.
در فرهنگ ایرانی مهر یا میترا به معنای فروغ خورشید و مهر و دوستی است همچنین مهر نگهبان پیمان و هشدار دهنده به پیمان شکنان است. تاریخچه این جشن به درستی مشخص نیست ولی به نظر می رسد که ابتدا در میان ایرانیان، هندیان و اروپاییان مهرپرست رواج داشت، به طوری که در زمان هخامنشی، اشکانی و ساسانی از بزرگترین جشنها به شمار می رفته است.
در چنین جشن که بیشتر مرکزیت آن با جوانان بود، آنگونه که از دانشمندان مختلف مانند بیرونی، ثعالبی، هرودوت، فیثاغورث و... نقل شده است مردمان تا حد امکان با جامه های ارغوانی گرد هم می آمده اند در حالی که هرکدام یک چند نبشته شاد باش یا به قول امروزی کارت تبریک برای هدیه به همراه داشته اند. این شادباش ها را معمولا با بوی خوش همراه می ساخته و در لفاف های زیبا می پیچیده اند.
در این روز سفره هایی نیز برپا می شد که در آنها انواع خوراکی ها قرار داشت. از میوه های پاییزی که ترجیحا به رنگ سرخ بودند، گرفته تا آشامیدنی هایی مانند عصاره گیاه هوم که همه کسانی که در جشن شرکت می کردند به نشانه پیمان از آن می نوشیدند. از دیگر خوراکی ها، آجیل هایی مثل تخمه و نخود چی بودند. نانی مخصوص نیز از آمیختن هفت نوع غله گوناگون تهیه می شد.
غله ها و حبوباتی مانند گندم، جو، برنج، نخود، عدس، ماش و ارزن. آنان پس از خوردن نان و نوشیدنی به موسیقی و پایکوبی های گروهی می پرداخته اند سرودهایی از مهر پشت را با آواز می خوانده و ارغشت می رفته اند. (می رقصیده اند) شعله های آتشدانی برافروخته پذیرای خوشبو های مانند اسپند و زعفران و غیره می شد.
در پایان مراسم نیز شعله های فروزان آتش، نظاره گر دستانی بود که به طور دسته جمعی و برای تجدید پایبندی خود بر پیمان های گذشته در هم فشرده می شدند. حتی پس از اسلام نیز آنطور که از متون ادبی در دوره های اولیه اسلامی پیداست این جشن به گستردگی برگزار می شده است. شاعران زیادی نیز در این زمینه شعر گفته اند که برای نمونه یکی از زیباترین شعرها را شاعر معاصر هوشنگ ابتهاج سروده است:
بگشاییم کفتران بال
بفروزیم شعله بر سر کوه
بسراییم شادمانه سرود
وین چنین با هزار گونه شکوه
مهرگان را به پیشباز رویم
رقص بر پیج و تاب پرچمها
زیر پرواز کفتران سپید
خنده نو شکفته خورشید
مهرگان را درود می گویند
گرم هر کا مست هر پندار
همره هر پیام هر سوگند
در دل هر نگاه، هر آواز
توی هر بوسه، هر لبخند
مهرگان مبارک باد
چند سالی است که عد ه ای علاقه مند به هویت و فرهنگ ایران زمین سعی کرده اند تا برای روز وارداتی والنتاین جایگزینی در فرهنگ خود پیدا کنند. بنابراین روز سپندار مذگان را برگزیدند. این روز که در پیش از اسلام پنجم اسفند یعنی در روز اسفند از ماه اسفند برگزار می شد، در یک تقویم جدید زرتشتی به ۲۹ بهمن ماه یعنی سه روز پس از روز ولنتاین تغییر پیدا کرده است. ولی باید توجه داشت این جشن که «مردگیران» هم نام دارد، ویژه زنان بوده و به مناسبت تجیلل و بزرگداشت زنان برپا می شد.
در این جشن مردان به جهت گرامی داشت به زنان هدیه داده و بخشش می کردند حتی زنان نوعی فرمانروایی می کردند و مردان باید که از آنان فرمان می بردند. در واقع این روز، روز زن بوده است. پس اگر بخواهیم روزی را برای پیونده عشق و دوستی در ایران باستان در نظر بگیریم می توان از سپندرمذگان یا مهرگان نام برد که جایگزین مناسبی است.

لیلا عبدی

منبع : روزنامه کارگزاران