بهترین تصویرگر سردرگمی اخلاقی

در میان نسلی که پس از جنگ جهانی دوم سردمدار بازیگران مرد نقش اصلی شدند، کمتر کسی تمایلی به ایفای نقش تبهکاران داشت. کرک داگلاس، آنتونی کوئین، رابرت میچام، جک پالانس و لی ماروین از جمله بازیگرانی بودند که در دوران پس از جنگ دوره کارآموزی خود را ـ‌که برخی کوتاه و برخی بلند بود ـ با ایفای نقش یاغیان اسلحه به دست فیلم‌های وسترن یا گانگسترهایی که پلیس‌ها به رگبارشان می‌بستند در فیلم‌های جنایی، گذراندند. اما ریچارد ویدمارک که اخیرا در ۹۳ سالگی درگذشت، رویه‌ای متفاوت با این بازیگران داشت.
ویدمارک برخلاف بسیاری از معاصرانش، حتی پس از آنکه کمپانی‌ «فاکس قرن بیستم» نقش‌های اصلی را به او می‌سپرد، هیچگاه از ایفای نقش ضدقهرمانان که کارش را با آن شروع کرده بود، کناره‌گیری نکرد. در بیشتر مطالبی که پس از درگذشت ویدمارک نوشته شد، به نخستین و مشهورترین نقش‌آفرینی او، یعنی ایفای نقش قاتل روانی «تامی اودو» در «بوسه مرگ» (۱۹۴۷، هنری هاتاوی) اشاره شده بود.
در یکی از هولناک‌ترین صحنه‌های این فیلم ویدمارک پیرزنی (میلدرد دانوک) را به صندلی چرخدارش می‌بندد و از بالای راه پله به پایین هل می‌دهد.
شخصیت روانپریش و سادیست «اودو» تا آن زمان در سینمای آمریکا سابقه نداشت و تاثیری که بر فیلم‌های پس از خود گذاشته غیرقابل تردید است. نیویورک تایمز پس از مرگ ویدمارک نوشت: «ویدمارک از تمام افتخارات بازیگری کناره‌گیری کرد» و حقیقت نیز چنین است که تنها یک بار نامزدی اسکار، اوج توجه آکادمی به این بازیگر بود.
گرچه نامزدی اسکار باعث بالاتر رفتن دستمزد ویدمارک شد، اما از سوی دیگر باعث شد او در سال ۱۹۴۸ سه نقش مشابه را بازی کند: «خیابان بدون اسم» ساخته ویلیام کینگزلی، «جاده خانه» ساخته ژان نگولسکو و «آسمان زرد» ساخته ویلیام ولمن. ویدمارک با «به سوی دریا در کشتی‌ها» (۱۹۴۹) ساخته هاتاوی توانست نقش یک قهرمان را ایفا کند و نامش در صدر قرار گیرد، اما تماشاگران علاقه‌ای به این ظاهر آراسته او نداشتند. آنها خواهان بازگشت ویدمارک خشن بودند.
نقش‌های ویدمارک طی سال‌های ۱۹۵۰ نیز میان شخصیت قهرمان و ضدقهرمان در نوسان بود. آزادی عمل ویدمارک در انتخاب نقش‌هایش در میان دیگر بازیگران آن دوره بی‌نظیر است. ویدمارک در «وحشت در خیابان‌ها» (۱۹۵۰، الیا کازان) مامور یک بهداشت فداکار بود که در به در به دنبال یک گانگستر مبتلا به طاعون (جک پالانس) می‌گشت و در همان سال در «راه خروجی نیست» ساخته جوزف ال منکه‌ویتس نقش نژادپرستی را بازی می‌کرد که پزشکی سیاه‌پوست (سیدنی پواتیه) را دست می‌انداخت.
با وجود این بهترین نقش‌های ویدمارک شخصیت‌هایی میان این دو خصیصه اخلاقی بودند. در حقیقت تجربه چهار سال جنگ و پس از آن درگیری در جنگ سرد آمریکایی‌ها را چنان در سردرگمی اخلاقی فرو برده بود که این شخصیت را به راحتی برایشان قابل درک می‌ساخت.
ویدمارک در «جیب‌بر خیابان جنوب» (۱۹۵۳) ساخته ساموئل فولر نقش اسکیپ مک‌کوی، جیب‌بری اهل نیویورک را بازی می‌کرد که ناآگاهانه میکروفیلمی حاوی اسرار دولتی را از زنی (جین پیترز) که در حقیقت جاسوس شوروی است می‌دزدد. اسکیپ که از ابتدا به ارزش‌های اجتماعی بی‌توجه بوده، در پایان نیز با استفاده از توانایی‌های خلافکارانه‌اش به قانون کمک می‌کند. در حقیقت حرکت او بیش از آنکه ناشی از حس میهن‌پرستی باشد، ناشی از تمایل به انتقام‌جویی است.
ویدمارک در «جهنم و مد دریا» (۱۹۵۴) یک بار دیگر با فولر همکاری کرد و این فیلم کمک زیادی به کشف وجه دیگری از توانایی‌های بازیگری او کرد. ویدمارک در این فیلم تقریبا دیوانه‌وار با موضوع جنگ سرد، نقش یک افسر سابق نیروی دریایی را بازی می‌کرد که توسط گروهی دانشمند استخدام می‌شود تا یک زیردریایی را به محلی که احتمال می‌رود چینی‌های کمونیست مشغول ساخت یک نیروگاهی هسته‌ای هستند هدایت کند. حضور در نقش یک شخصیت نظامی زمینه جدیدی برای ویدمارک بود تا تردیدهایش نسبت به مسائل اخلاقی را ابراز دارد. ویدمارک در فیلم‌هایی چون «تالارهای مونتزوما»، «غواصان»، «درجه بالا را به دست آور» و «مقصد گوبی» نقش فرماندهان سرسختی را بازی می‌کرد که ظاهر خونسرد و بی‌رحم‌شان نقابی بر احساسات‌شان برای حفاظت از افرادشان بود.
ویدمارک در «آخرین روشنایی سپیده‌دمان» (۱۹۷۷، رابرت آلدریچ) افسر ارشدی بود که می‌خواست ژنرالی یاغی (برت لنکستر)‌ را از تصمیم‌اش مبنی بر هدایت موشک‌های اتمی منصرف کند. تقابل این دو بازیگر در این فیلم به راستی دیدنی بود. شاید بهترین نقشی که توانسته بود هر دو وجه شخصیت ویدمارک را با یکدیگر ترکیب سازد، هری فابین، بوکسور آمریکایی در «شب و شهر» (۱۹۵۰، جولز داسین) بود که توسط گروه‌های تبهکار لندن نابود می‌شود.
لقب ستاره بزرگ معمولا به بازیگری اطلاق می‌شود که حرکت فرهنگی جدید خلق کند و چیزی جدید به ما ارائه کند که تاکنون کشف نشده بود یا بیان نشده بود. با چنین تعریفی می‌توان گفت ریچارد ویدمارک،‌ همانند بسیاری از دیگر بازیگران معاصرش، یک بازیگر بزرگ بود.

منبع: نیویورک تایمز، ۲۹ مارس
دیو کر

منبع : روزنامه تهران امروز