پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

تومورهای استخوان و سرطان استخوان


تومورهای استخوان و سرطان استخوان
گرچه تومور های استخوان و کیست استخوانی ضایعات نادری در سیستم اسکلتی هستند، ولی درمان برخی موارد بخصوص تومورهای بدخیم و سرطان استخوان مشکلات عدیده ای را برای بیمار و خانواده ایجاد می کند. آگاهی از نوع بیماری و سیر آن و راه های مقابله، سپری کردن دوران پر اضطراب درمان را برای بیمار و خانواده آسان تر خواهد کرد.
● تومور چیست ؟
فرآیند تکثیر سلول های بدن تحت کنترل عوامل خاصی صورت می گیرد که به هم خوردن این نظم باعث تکثیر غیرقابل کنترل سلول ها در یک محیط و در نتیجه ایجاد یک توده خواهد شد که به آن اصطلاحا تومور نیز گفته می شود. اینکه چه مسائلی باعث حذف فاکتورهای کنترلی در تکثیر و ازدیاد سلول ها می شود تا حد زیادی ناشناخته است، اگرچه فرضیه هایی برای آن مطرح است که به آنها اشاره خواهد شد.
● تومور استخوانی چیست ؟
اگر سلول های استخوان ساز بدن که به آنها استئوبلاست نیز گفته می شود شروع به تکثیر غیرعادی و غیرقابل کنترل کنند توده استخوانی در محل ایجاد می شود که به آن تومور استخوانی گفته می شود. بیماران برحسب محل توده و یا قابلیت دست اندازی آن به نقاط دیگر بدن از خود علائم خاص آن بیماری را نشان می دهند.
● انواع تومورهای استخوانی
تومورهای استخوانی می توانند اولیه و یا ثانویه باشند. تومورهای اولیه توده هایی هستند که به طور اولیه از تکثیر سلول های استخوان ساز در محل ایجاد می شوند. اگر تومورهای غیراستخوانی با سرایت به سیستم اسکلتی آن را دچار تخریب کنند به آن تومور ثانویه استخوان گفته می شود. این نوع تومورهای ثانویه و یا تومور های متاستاتیک استخوان برخلاف نوع اولیه آن در سنین بالا دیده شده و یک نمونه بارز آن سرایت سرطان پستان به سیستم اسکلتی در خامن هایی است که قبلا به دلیل سرطان پستان درمان شده اند.
تومورهای اولیه که در این مطلب منحصرا در مورد آنها بحث خواهد شد می توانند خوش خیم بوده و یا سیر بدخیمی و سرطانی داشته باشند. تومورهای اولیه خوش خیم که انواع کیست های استخوانی نیز از آن دسته هستند بسیار شایع تر از انواع بدخیم بوده و تمایل دارند تا به صورت خودبه خود بهبودی کامل پیدا کنند. در مقابل تومورهای اولیه بدخیم احتیاج به درمان های دارویی و جراحی داشته و در سیر خود تمایل دارند تا از محل ابتدایی خود جدا شده و در نقاط دیگر بدن ایجاد توده بکنند که به این قابلیت آنها متاستاز گفته می شود و اکثرا این حالت در ریه ها اتفاق می افتد. شایع ترین نوع سرطان اولیه استخوان استئوسارکوم نامیده می شود.
● درمان کیست استخوان
کیست های استخوان از جمله ضایعات خوش خیم سیستم اسکلتی هستند که به صورت نسبتا شایع بخصوص در استخوان های بازو و ران به وجود می آیند. کلا تومورهای خوش خیم استخوانی از جمله کیست های استخوان خوشبختانه به نسبت تومور های بدخیم استخوان به صورت شایع تری ایجاد می شوند. این ضایعات خوش خیم معمولا علامتی نداشته و اکثرا به صورت اتفاقی کشف می شوند. در موارد نادری این ضایعات باعث ضعیف شدن استخوان و در نتیجه ایجاد شکستگی پاتولوژیک می شود.
کیست ها و تومور های خوش خیم استخوان معمولا نیازی به درمان جراحی ندارند و در برخی موارد به خودی خود بهبودی پیدا می کنند. در موارد خاصی که تخریب استخوان توسط تومور خوش خیم شدید باشد و یا اینکه ضایعه تمایل به رشد نشان دهد بیمار نیاز به انجام عمل جراحی و تخلیه تومور و پیوند استخوان خواهد داشت.
● تعداد مبتلایان به سرطان استخوان
اگرچه آمار دقیقی در دست نیست ولی تصور می شود که از هر یک میلیون نفر جمعیت کشور در یک سال تعداد ۱۰ مورد بیمار، مبتلا به سرطان اولیه استخوان می شوند. با این حساب تعداد مبتلایان به سرطان استخوان در کشور ما سالیانه حدود ۷۰۰ نفر است.
● سرطان استخوان در چه کسانی و در کدام قسمت از بدن شایع تر است؟
متاسفانه سرطان اولیه استخوان اکثرا در گروه سنی نوجوان و جوان و بین ۱۰ الی ۳۰ سالگی شایع است. نسبت ابتلا در دختران و پسران مساوی است. شایع ترین محل بروز تومور در اطراف زانو، اطراف شانه و لگن خاصره است.
● علت ایجاد سرطان استخوان
اختلالات ژنتیکی و تغییراتی که در قسمت های خاصی از هسته سلولی صورت می گیرد باعث تبدیل پروتئین های غیرفعالی به نام پروتوانکوژن به نوع فعال آن به نام انکوژن ها می شود. انکوژن ها پروتئین هایی را در سلول تولید می کنند که نظم کنترل شده تکثیر سلولی را تحت تاثیر قرار داده و باعث ازدیاد سلولی و تکثیر بیش از حد آنها در بدن می شوند. اینکه چه عواملی باعث این اختلالات ژنتیکی می شوند هنوز به خوبی مشخص نشده است. برخی عوامل محیطی مانند تابش اشعه های یونیزان و برخی مواد شیمیایی و همچنین برخی از ویروس ها در این امر مقصر شناخته شده اند.
● نقش توارث و ژنتیک در ایجاد سرطان استخوان
همان طور که گفته شد تغییرات ژنتیکی عامل اصلی ایجاد اکثر تومورهای بدخیم هستند ولی سرطان استخوان ارثی نیست و این بدان معنی است که این تغییرات ژنتیکی پس از تولد در سلول ها ایجاد می شود و از پدر و مادر به فرزندان منتقل نمی شود. همچنین سرطان استخوان مسری نبوده و امکان ابتلا افراد دیگر خانواده برابر با افراد دیگر جامعه است و بیشتر از آنها نیست.
● آیا می توان از بروز سرطان استخوان جلوگیری کرد؟
با توجه به اینکه علت اصلی ایجاد سرطان استخوان ناشناخته است به نظر می رسد نتوان از ابتلا به آن پیشگیری کرد ولی اجتناب از اشعه یونیزان و برخی مواد شیمیایی خاصی که در ایجاد تومور های استخوان موثر شناخته شده اند از ابتلا به سرطان استخوان جلوگیری می کند.
● علائم سرطان استخوان
درد نخستین علامت و شروع آن خفیف است که با مسکن های معمولی نیز بر طرف می شود. با توجه به اینکه این تومور ها اکثرا در افراد جوان و فعال ایجاد می شود و در این مرحله معمولا کوفتگی ها و ضربات حین ورزش را اشتبا ها عامل ایجاد درد قلمداد می کنند. به تدریج بر شدت درد افزوده شده و در نهایت درد حالت مداوم و طاقت فرسایی پیدا می کند و بخصوص درد شبانه شدید اکثرا مانع از آن می شود که بیمار به خواب برود و یا پس از خواب از شدت درد بیمار بیدار می شود. در این مرحله رشد تومور سریع بوده و به بافت نرم اطراف نیز دست اندازی می کند و ایجاد تورم در ناحیه را می کند. پس از ایجاد ورم است که خانواده ها متوجه جدیت موضوع شده و به پزشک مراجعه می کنند که در نتیجه با انجام رادیولوژی های خاص بیماری تشخیص داده می شود.
● راه های تشخیص بیماری
وجود درد و تورم در اندام یک فرد جوان پزشک را بر آن می دارد که با عکسبرداری ساده چرخه تشخیصی بیماری را شروع کند. معمولا یک رادیوگرافی ساده برای تشخیص تومور استخوانی کفایت می کند اگرچه روش های پیشرفته رادیولوژیک جهت ارزیابی وسعت ضایعه لازم است. بیماران مبتلا به سرطان استخوان بر خلاف مبتلایان به سرطان های احشائی و خون حال عمومی خوبی دارند و به جز موارد نادر علائمی مانند تب کاهش وزن و بی حالی در مراحل اولیه دیده نمی شود. هیچ یافته آزمایشگاهی نیز در تایید این بیماری وجود ندارد و قطعی ترین راه تشخیصی انجام نمونه برداری از تومور استخوان است که این کار بایستی توسط همان پزشکی صورت گیرد که جراحی نهایی را بر روی بیمار انجام خواهد داد.
● درمان سرطان استخوان
درمان سرطان استخوان نیاز به همکاری تیم های مختلف پزشکی و غیرپزشکی دارد. از بین پزشکان جراحان ارتوپدی که در جراحی تومور های ارتوپدی دوره های تکمیلی دیده اند در راس کار قرار می گیرند.
در کنار آنها پزشکان متخصص خون و انکولوژی، متخصصان پرتودرمانی، رادیولوژیست ها و پاتولوژیست ها قرار می گیرند. علاوه بر گروه پزشکی، مددکاران اجتماعی، متخصصان ساخت ارتوز و پروتز، روان شناسان و فیزیوتراپیست ها نقش مهمی در تکمیل تیم درمانی دارند. بیمار مبتلا به سرطان استخوان نیاز به انجام شیمی درمانی قبل و بعد از عمل و گاهی انجام رادیو تراپی خواهد داشت. هدف از انجام جراحی خارج کردن ضایعه تومورال به طور کامل و با حاشیه مطمئن از بدن بیمار است.▪ شیمی درمانی و پرتودرمانی
منظور از شیمی درمانی استفاده از داروهای شیمیایی جهت سرکوب سلول های سرطانی است که در نتیجه نه تنها حجم تومور در اندام کاهش یافته و جراح با سهولت بیشتری آن را خارج می کند؛ بلکه شیمی درمانی به از بین رفتن کانون های متاستاتیک کمک و از تشکیل متاستاز های جدید جلوگیری می کند.
استفاده از روش های شیمی درمانی جدید و موثر تحولی را در سال های اخیر در درمان تومور های سرطانی ایجاد و در نتیجه میزان شانس زندگی در این بیماران را تا چند برابر بیشتر کرده است. البته این دارو های شیمیایی عوارض ناخوشایندی مانند بی حالی و ضعف مفرط، حالت تهوع و استفراغ، ریزش مو و دیگر عوارض خونی و گاهی قلبی را در بر دارد که خوشبختانه اکثر آنها موقت بوده و بیمار پس از شیمی درمانی به حال طبیعی خود بازمی گردد.
از بین سرطان های اولیه استخوان؛ استئو سارکوم و سارکوم یوئینگ نسبت به دارو های شیمی درمانی حساس تر هستند. در رادیوتراپی یا پرتودرمانی اشعه هایی با طول موج های مختلف به ناحیه تومورال تابانیده می شود و در نتیجه سعی به کنترل تکثیر بی رویه آنها می شود. برخی از سرطان های استخوانی مانند سارکوم یووینگ نسبت به پرتودرمانی بسیار حساس بوده و حتی در نواحی از بدن که از نظر جراحی غیرقابل دسترسی است از پرتودرمانی جهت درمان لوکال و موضعی تومور استفاده می شود.
عوارض کوتاه مدت رادیوتراپی محدود به تغییرات حاصل از سوختگی در پوست و سختی آن و بافت زیرین و بی حالی و حالت تهوع است. درمان همزمان پرتودرمانی و عمل جراحی خطر باز شدن زخم ناحیه عمل و ایجاد عفونت های عمقی را افزایش می دهد و در دراز مدت احتمال ایجاد تومور های بدخیم دیگر در آن ناحیه را بالاتر می برد.
▪ انواع درمان های جراحی
در سال های اولیه شروع درمان بیماران مبتلا به سرطان استخوان، جراحان چاره ای جز قطع کردن اندام از مفصل بالای تومور را نداشتند و حتی با آن وجود تعداد زیادی از بیماران در کوتاه زمان دچار متاستازهای دوردست بخصوص به ریه ها شده و فوت می کردند. امروزه با پیشرفت هایی که در امر تشخیص زودرس و به وجود آمدن پروتوکل های موثر شیمی درمانی و تکنیک های بالای جراحی شده است نه تنها در بسیاری از بیماران شانس زنده ماندن بالا رفته است بلکه در بیش از ۹۰ درصد آنها دیگر مجبور به قطع اندام نبوده و کیفیت بهتری از زندگی را نیز صاحب می شوند.
در روش های مدرن جراحی امکان خارج کردن کل ضایعه تومورال و بازسازی اندام به روش های مختلف بیولوژیک مانند استفاده از آلوگرافت های استخوانی و یا استفاده از انواع پروتز های مفصلی وجود دارد.
● عوارض احتمالی در حین و پس از درمان
مهمترین عارضه ای که پیش آمدن آن می تواند سیر درمان را تغییر دهد متاستاز تومور به نقاط دوردست و یا عود موضعی تومور در محل جراحی قبلی است. حتی با وجود تمامی روش های موثر درمانی ممکن است تعدادی از سلول های بدخیم جان سالم به در برده و در نهایت مجددا در همان محل قبلی و یا جای دیگری ایجاد توده سرطانی کنند.
اگرچه به وجود آمدن این عوارض بیمار و پزشک معالج را دچار یاس و نگرانی می کند ولی راه های درمانی برای مرتفع کردن هر کدام از عوارض فوق نیز پیش بینی شده است. عوارض دیگر از جمله عفونت ها، شکستگی ها و عوارض مربوط به شیمی درمانی به نسبت از اهمیت کمتری برخوردارند.
● نقش تغذیه در درمان سرطان استخوان
این سوالی است که اکثر بیماران از پزشک خود دارند. واقعیت اینکه با توجه به بیماری بدخیمی که این بیماران در بدن دارند و اینکه دوره های سنگین شیمی درمانی باعث کاهش محسوس اشتها و حالت تهوع و استفراغ می شود این بیماران مقدار زیادی وزن و انرژی خود را از دست می دهند. در کنار آن انجام عمل های جراحی سنگین به همراه مصرف آنتی بیوتیک های قوی و طولانی مدت به این مشکل تغذیه بیشتر دامن می زند.
در نتیجه این بیماران و بخصوص خانواده ها نگرانی شدید از لاغری مفرط داشته و درصدد رفع آن هستند. توصیه می شود بیماران را تشویق به خوردن غذاهای سالم و طبیعی که راحت هضم می شوند کرده و از خوراندن مواد غذایی سنگین و پرچرب و یا انواع ترشیجات و ادویه ها پرهیز کنیم.
همچنین بهتر است مقدار هر غذا در هر وعده کم ولی تعداد وعده ها را افزایش دهیم. نوشیدن هرگونه مایعات اعم از آب، چای، دوغ و نوشیدنی های بدون گاز دیگر بخصوص توصیه می شود.
● امکانات کشور ما برای درمان این بیماران
خوشبختانه بخصوص در سال های اخیر گام های بسیار مثبتی از طرف مسوولان در جهت تهیه و تدارک امکانات بهینه برای درمان بیماران مبتلا به سرطان استخوان در کشور برداشته شده است. به جرات می توان گفت در حال حاضر تقریبا کمبود و محدودیتی در امر درمان این نوع بیماران در داخل کشور وجود ندارد. مراکز مجهز دولتی مانند بیمارستان شفای یحیائیان واقع در خیابان مجاهدین اسلام و بیمارستان میلاد تهران واقع در بزرگراه همت و بیمارستان خصوصی پارس تهران واقع در بلوار کشاورز تهران از جمله مراکزی هستند که آمادگی پذیرش بیماران را دارند.
● هزینه تقریبی درمان بیماران
اگرچه هزینه درمان بیماران مبتلا به تومور های استخوان در خارج از ایران تا حدود صد برابر بیشتر از داخل است؛ با این وجود بخصوص در مورد تومور های بدخیم و سرطان استخوان بیماران مجبور به تقبل هزینه های نسبتا بالایی می شوند. دوره های طولانی درمان و قیمت بالای داروهای شیمی درمانی و همچنین هزینه های گزاف وسایل مصرفی جهت عمل های جراحی مزید بر علت هستند.
محدودیت های مراکز دولتی در سرویس دهی به این بیماران و نداشتن پوشش مناسب بیمه ای نیز از جمله عواملی است که باعث بالا رفتن هزینه نسبی درمان این دسته از بیماران می شود. با این وجود همان طور که گفته شد هزینه درمان بیماران مبتلا به تومور های استخوان در داخل کشور به نسبت خارج بسیار کمتر است.
● امکان درمان قطعی و مادام العمر برای این بیماران
خوشبختانه با پیشرفت هایی که در امر تشخیص زودرس و درمان های موثر صورت گرفته است درصد به نسبت بالایی از بیماران در نهایت بر بیماری غلبه کرده و به آغوش اجتماع بازمی گردند.
البته اینکه تا چه حدی تشخیص زودرس داده شود و اینکه پروتوکل های درمانی و جراحی تا چه میزانی به موقع و منظم و به طور صحیحی انجام شود تاثیر بسزایی در موفقیت درمان دارد. متاسفانه حتی در بهترین مراکز درمانی جهان درصدی از بیماران با وجود دریافت به موقع و صحیح درمان در طی مراحل مختلف درمانی دچار مشکلاتی مانند متاستاز دوردست تومور و یا عود موضعی آن شده و در مقابل غول بیماری سر شکست فرود می آورند.
● تحقیقات و درمان های جدید درباره سرطان استخوان
پیشرفت های بسیاری در فهم تغییرات خاص در هسته سلول و مهندسی ژنتیک به وجود آمده است. این اطلاعات تست های جدیدی را برای تشخیص و طبقه بندی سرطان استخوان فراهم کرده است.
دانشمندان امید بسیاری دارند که این اطلاعات و راهکار های جدید راهگشای متد های موثر برای جلوگیری و درمان انواع سرطان های استخوانی قرار گیرد. همچنین پیشرفت هایی که در امر شناخت مقاومت ذاتی افراد بر تاثیر داروهای شیمی درمانی و راه های مقابله با آن به وجود آمده است؛ نوید آن را می دهد که داروهایی جدید با عوارض کمتر و قابلیت جذب سلولی بالاتر و اختصاصی تر توسط سلول های سرطانی در آینده نزدیک تهیه شود.
استفاده از روش های ایمونوتراپی و درمان های تجربی دیگری که مقاومت سیستم ایمنی بدن را در مقابل سارکوم های بافت نرم و استخوانی بالا برد به طور موثری مورد آزمایش قرار گرفته است. در برخی از درمان ها داروهایی مانند اینترلوکین ۲ استفاده شده است که سیستم ایمنی بدن را تا حد زیادی تقویت می کند.
در ایمونو تراپی فعال؛ بیمار واکسن هایی دریافت می کند که آن باعث می شود سیستم ایمنی بدن سلول های سرطانی را شناسایی و از بین ببرند. همچنین می توان سلول های غیرطبیعی و سرطان زا را به آنتی بادی های مخصوص متصل کرد تا به طور خاص مورد شناسایی داروهای شیمی درمانی و اشعه ها قرار گرفته و در مقابل سلول های سالم بدن در مقابل اثرات داروها و پرتودرمانی مصون باقی بمانند.
دکتر سام حاجی علیلو سامی
منبع : روزنامه کارگزاران


همچنین مشاهده کنید