جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

همه چیز در مورد طراحی برنامه‌های آموزشی، دوره‌های پودمانی نظام جامع علمی – کاربردی


همه چیز در مورد طراحی برنامه‌های آموزشی، دوره‌های پودمانی نظام جامع علمی – کاربردی
جایگاه آموزش و مهارت ها بخصوص با رویکرد پودمانی، در سیر تحول برنامه ریزی درسی به سال های پس از جنگ اول جهانی باز می گردد، این رویکرد از آن جهت که نیاز مبرم به آموزش مهارت ها در کوتاه ترین زمان و با مطلوب ترین بازدهی احساس می شد، در ایران نیز مورد توجه قرار گرفت.
در نظام آموزش پودمانی، نگرش سیستمی، کاربرد قابل ملاحظه ای دارد. براساس این نگرش، قبل از هر چیز برای آموزش مهارت ها، نیازهای آموزشی تعیین شده مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند؛ سپس مطابق نتایج تجزیه و تحلیل، هدف ها، محتواها، روش ها، منابع آموزشی، طرح درس و شیوه های ارزشیابی معین و یا تدوین می شوند.
این مقاله شیوه های برنامه ریزی پودمان های آموزشی و دوره های پودمانی در دانشگاه جامع را مورد بحث قرار داده و در پایان ضمن بیان معایب و مزایای روش کنونی به تبیین راهکارهای مناسب در این زمینه می پردازد.
نظام پودمانی از جمله رویکردهای پیشنهادی جهت بهبود برنامه های علمی – کاربردی می باشد. این مقاله درصدد توصیف رویکرد پودمانی و تعیین آن در آموزش های علمی – کاربردی است.
در حال حاضر در ایران تنها یک راه برای تربیت تکنسین و کارشناسان ماهر وجود دارد و آن گذراندن برنامه آموزشی تمام وقت است و هیچ برنامه شناخته شده آموزشی جهت ارزش قائل شدن برای مهارت های حرفه ای وجود ندارد.
مدیران و صاحبان صنعت همواره در جستجوی روش هایی جهت تسریع در آماده سازی نیروی انسانی مورد نیاز خود و سرعت بخشیدن به تولید محصولات می باشند. از آنجایی که داشتن شرایط ویژه برای انتخاب ورودی ها در شیوه پودمانی الزامی نمی باشد و ورودی های با سطوح سواد متفاوت و سنین مختلف پس از گذراندن یک دوره نسبتاً کوتاه مدت در یک یا چند مهارت مورد نیاز از توانمندی لازم برخوردار می شوند لذا آماده سازی نیروی انسانی از طریق شیوه پودمانی برای صاحبان صنایع از محدودیت کمتری برخوردار بوده و به عنوان یک مزیت تلقی می گردد.
در این شیوه استقلال مطالب آموزشی، این امکان را فراهم می سازد که برای یادگیری هر مهارت خاص، مسیری کوتاه و جدا از مسیر مهارت های دیگر در اختیار فراگیر قرار گیرد. لذا فرد می تواند دقیقا به یادگیری آنچه برای او کاربرد مستقیم دارد بپردازد.
این نظام، رهیافت آموزش معتبری را به دست می دهد و فرصت هایی را برای بازآموزی و روز آمد کردن دانش و مهارت های فنی فراهم می کند. این ویژگی نظام آموزش های علمی – کاربردی را قادر می سازد تا به سرعت و به خوبی، نیازهای صنعتی و تجاری را رفع نماید.
● آموزش پودمانی چیست؟
واژه پودمان یا "مدول"، معنای مختلفی دارد. در علوم تربیتی واژه پودمان تحت عنوان پیمانه کردن، بخش کردن، واحد کردن یا آموزش گام به گام معنی می شود. گاهی "مدول" به واحد و یا استاندارد اندازه گیری اطلاق می گردد.
اما مرز مشترک همه تعاریف در آن است که مدول، واحدی مستقل و مجزا است عملکرد این واحد در چارچوب خود، کامل و دارای شخصیت است و نیازمند عوامل و عناصر بیرون از خود نیست.
نظام یا سیستم مدولار متشکل از واحدها و یا ابعاد استاندارد است که قابلیت انعطاف و سازگاری دارد. این تعاریف کم و بیش با آنچه که در فعالیتهای صنعتی و مشاغل فنی و حرفه ای با عنوان روش مدولار مطرح شده است نزدیکند.
در اینجا مفهوم سیستم مدولار به مجموعه امکانات و تدارکاتی که در کنار هم و باهم برای اجرای یک وظیفه و یا کار معین وجود دارند به کار می رود و چنانچه برای یک آموزش معین به کار رود، آموزش مدولار گفته می شود.
ولی در آموزش های فنی و حرفه ای، مدول عبات است از مجموعه ای از معلومات و مهارت هایی که به مدد آنها اجرای یک مرحله مفید از کاری به طور مستقل ممکن می گردد. بدین ترتیب هر پودمان آموزشی را می توان به معنی درسی مستقل دانست که یادگیری محتوای آن، فارغ از هر درس دیگری امکانپذیر است.
● مهمترین اصول حاکم بر رویکرد آموزش پودمانی عبارت است از:
۱) اصل استقلال
۲) اصل ارتباط تنگاتنگ با نیازهای مهارتی شغل
۳) اصل توجه به یادگیری در حد تسلط
۴) اصل خود آموز بودن آموزش ها
۵) اصل توجه به تفاوت های فردی
● ویژگی های اساسی آموزش پودمانی
▪ از زیاد آموزی و کم آموزی اجتناب می گردد و نیازهای واقعی مد نظر قرار می گیرند.
▪ با کم کردن زمان آموزش، هزینه های ضروری آموزش را کاهش می دهد.
▪ امکان برنامه ریزی آموزشی برای مشاغل را با توجه به امکانات و شرایط بومی فراهم می سازد.
▪ بستر ارتقاء هر فراگیر را بدون توجه به جمع فراگیران مهیا می سازد.
▪ امکان اشتغال فراگیر را در شغل مورد نظر، پس از طی پودمان های آموزشی مربوطه فراهم می سازد.
▪ فراگیران در این رویکرد بسیار فعالند و آزادی انتخاب برای آنان به مراتب بیشتر از سایر رویکردهاست.
▪ انتقال دانش به محیط کار را سرعت می بخشد.
▪ به تفاوت های فردی توجه عمیقی دارد.
▪ به واسطه خرد شدن آموزش ها در دوره های مستقل، ساده شدن محتوای آن مد نظر قرار می گیرد.
▪ موفقیت و تسلط فراگیران در کسب مهارت ها، بر اساس استانداردها ارزشیابی می شود.
● طراحی و تدوین پودمان های آموزشی
آنچه که در رویکرد پودمانی اهمیت فراوان دارد طرز تهیه و تدوین پودمان ها است. به گونه ای که اثر بخشی آموزش ها در این رویکرد تا حد زیادی به نحو تعریف و طراحی و تدوین پودمان ها بر می گردد.
در برنامه ریزی آموزشی به شیوه پودمانی، ابتدا استاندارد یک حرفه مشخص مورد بررسی دقیق و کارشناسانه واقع می گردد و مشاغل با هویت آن حرفه، با توجه به فرهنگ مشاغل همان جغرافیا به دقت مشخص می شود.
این جغرافیا ممکن است محدود به یک کارخانه، یک شهر، یک منطقه یا کشور گردد. چنانچه تهیه مدول به منظور آموزش حرفه ای خاص در سطح کشور انجام شود ملاک بررسی استاندارد بخش و برای یک کارخانه، ملاک بررسی استاندارد همان واحد بخصوص قرار می گیرد.
تجزیه و تحلیل حرفه به مشاغل همگن با توجه به سطح تکنولوژی، نیازها و امکانات آموزشی صورت می پذیرد. در این تجزیه و تحلیل، یک حرفه یا شغل به تعدادی وظیفه و هر وظیفه به تعدادی پاره کار و هر پاره کار به تعدادی مهارت تقسیم می شود. تهیه متون آموزشی برای نیل به هر یک از مهارت ها را عنصر آموزشی می گویند.
از ترکیب چند عنصر آموزشی که امکان اجرای یک پاره کار را به طور کامل و مستقل و خودکفا ممکن می سازد یک مدول آموزشی ایجاد می شود و از تعدادی مدول آموزشی که به اجرای یک شغل منتهی می شود یک مدول قابل اشتغال حاصل می شود. در یک برنامه ریزی آموزشی مدولار از اصطلاحات قرار دادی دیگری نیز استفاده می شود که عبارتند از مدول پیشتاز، مدول مهارتی پایه و مدول اختصاصی .
● شیوه طراحی و تدوین پودمان آموزشی
تعیین طراحی و تدوین پودمان های آموزشی شامل دو بخش اساسی است که هر یک از این بخش ها در بر گیرنده مراحل عملیاتی مرتبط با هم می باشد. بخش نخست به عنوان پیش نیاز جهت طراحی و تدوین پودمان های آموزشی تحت عنوان تجزیه و تحلیل نیازهای آموزشی مشتمل بر مراحل زیر است:
- شناسایی شغل
- شناسایی وظایف اصلی شغل
- شناسایی وظایف فرعی شغل
- شناسایی توانایی های مورد نیاز شغل
این بخش، اطلاعات مربوط به نیازهای مشاغل را فراهم می کند. به عبارت دیگر، پس از طی این چهار گام مولفه های شغل، وظایف اصلی، وظایف فرعی و مهارت های مورد نیاز شغل شناسایی می گردند.
بخش دوم طراحی و تدوین پودمان های آموزشی، تهیه برنامه درسی پودمان های آموزشی است که نیازهای آموزشی شناسایی شده در بخش نخست را به برنامه های درسی قابل آموزش تبدیل می نماید. این بخش نیز مراحل زیر را در بر می گیرد:
- تدوین هدف های رفتاری
- تدوین محتوای آموزشی
- طراحی فن آوری آموزشی
- طراحی پودمان آموزشی
● طراحی دوره های آموزشی
گام مهم در برنامه ریزی آموزشی پودمانی، طراحی پودمان های آموزشی است. بر اساس مطالب قبلی ضروری است افراد در یک جامعه از مهارت های فردی، مهارت های سازمانی و مهارت های فنی برخوردار شوند. پودمان مستقل برای توسعه مهارت های فردی و سازمانی ضرورت دارد ولی پودمان های تخصصی با توجه به دسته شغلی و تنوع مشاغل موجود در هر دسته قابل تعریف است.
● آموزش های پودمانی در نظام آموزش های علمی – کاربردی
مدتی است که نظام آموزش های علمی – کاربردی به عنوان یک نظام مکمل در قالب نظام آموزشی کشور پا گرفته و در مقایسه با نظام اصلی موفقیت هایی را در ابعاد مختلف آموزش در بر داشته است. با توجه به اطلاعات به دست آمده با گذشت چندین سال از اجرای دوره های آموزش علمی – کاربردی به صورت ترمی و حضور مداوم و پیوسته شاغلان بخش های تولیدی در محیط های آموزش و قطع ارتباط آنان با شغل، مشکلاتی را فرا روی متولیان امر فراهم نموده است که این امر باعث شد برای اولین بار در ایران مقوله آموزش پودمانی به طور جدی مورد توجه دست اندرکاران آموزشی قرار گیرد.
بر طبق آئین نامه آموزش های علمی – کاربردی مصوبه جلسه ۳۸۱ شورای عالی برنامه ریزی مورخ ۷/۱۱/۱۳۷۸ آموزش های علمی – کاربردی پودمانی شکلی از آموزش های متصل است که در آن مهارت های شغلی در قالب پودمان های مستقل به فراگیران آموزش داده می شود. هر یک از پودمان ها، مهارت خاص و مستقلی را ایجاد می نماید و در عین حال در کنار سایر پودمان ها منجر به ایجاد مهارت جدید می شود و نهایتا می تواند منجر به مدرک رسمی یک دوره تحصیلی (کاردانی) شود . در آموزش های پودمانی سعی بر بالا بردن سطح توانمندی های مهارتی و تخصص های ویژه می شود لذا آموزش های فنی و حرفه ای محور قرار می گیرند.
● اهداف این آموزش ها عبارتند از:
▪ ایجاد زمینه مناسب آموزشی بر مبنای نیازهای مهارتی شغل
▪ متناسب ساختن دانش و مهارتهای شغلی مورد نیاز فراگیران با مشاغل
▪ ایجاد سهولت در انتخاب پودمان ها توسط فراگیرنده
▪ سهولت اصلاح برنامه های درسی و همگونی با تغییرات دانش فنی
▪ ایجاد انگیزه برای کسب مهارت های مورد نیاز مشاغل
▪ افزایش بهره وری از طریق پرهیز از زیاد آموزش و کم آموزی
▪ ایجاد شتاب لازم جهت تربیت بدنی نیروی انسانی کارآمد برای یک مهارت خاص
▪ دستیابی به مهارت های مورد نیاز از مسیر خودآموزی
بر طبق این آئین نامه، چارچوب برنامه ریزی به شیوه پودمانی عبارت است از:
۱) هر پودمان، متشکل از اجزایی شامل چند واحد درسی است و حداقل ساعت برای هر پودمان ۱۵۳ ساعت می باشد.
۲) دوره کاردانی علمی – کاربردی پودمانی از مجموعه ای از پودمان های عمومی، پایه و تخصصی و احیانا کارآموزی تشکیل می گردد. جمع پودمان های این دوره بین ۸ تا ۱۲ پودمان و مجموع ساعات دوره بین ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ ساعت خواهد بود.
۳) در صورت لزوم کارآموزی را می توان در درون هر یک از پودمان ها متناسب با نیاز پیش بینی و یا اینکه به صورت مستقل در دوره کاردانی مطرح نمود.
۴) دروس پایه را می توان درون هر پودمان منظور یا به طور مستقل به صورت پودمان پایه مطرح نمود.
۵) هر پودمان دارای ویژگی های خاصی است و لذا برای گذراندن هر پودمان بایستی به شرایط ورود به آن پودمان توجه شود. معهذا در پایان هر پودمان آزمون مهارت همان پودمان برگزار می گردد و به کسانی که پودمان را با موفقیت بگذرانند گواهی قبول همان پودمان داده خواهد شد.
۶) برای ورود به هر پودمان یا دوره های پودمانی، آزمون ورودی وجود ندارد ولی در پایان پودمان یا هر دوره آزمون مختص همان پودمان یا دوره برگزار می شود و موفقیت در آزمون، شرط دریافت گواهی مربوط خواهد بود.
۷) طول دوره کاردانی پودمانی حداقل ۴ سال می باشد.
● شیوه کنونی برنامه ریزی درسی پودمانی در دانشگاه جامع علمی – کاربردی
در حال حاضر از یک طرف با توجه به محدودیت های تصمیم گیری و اجرایی و از طرف دیگر به منظور تسریع در امر اجرای آموزش های پودمانی، برنامه کاردانی ناپیوسته مصوب (موجود) بر خلاف تعاریف ارائه شده در قالب پودمان های آموزش شکسته می شوند. در این روش با توجه به محدودیت هایی که وجود دارد (برنامه از ابتدا بر اساس تجزیه وتحلیل، شغل و مهارت آموزش و پودمانی دیده نشده است) سعی بر این است دروسی که منجر به کسب یک مهارت می شوند، در یک پودمان چیده شوند و دروس پیش نیاز هر پودمان به شیوه اجرایی خاصی در کنار هم ارائه گردند.
بدین ترتیب دوره کاردانی علمی – کاربردی به مجموعه ای از پودمان ها تبدیل می شود.
● نکات قابل توجه در شیوه طراحی فوق به شرح زیر می باشد:
- نام مناسب برای هر پودمان ( این نام نشان دهنده مهارتی است که فرد با گذارندن دروس آن پودمان کسب می نماید).
- عدم تغییر دروس به هنگام انتقال از جدول دروس کاردانی مصوب به پودمان مورد نظر
- رعایت جهت گیری دروس عملی و نظری در هر پودمان
- تنظیم تقریبی تعداد واحدهای هر پودمان بین ۶ تا ۱۱ واحد
- تنظیم سر فصل دروس برابر با برنامه مصوب
- تنظیم دروس پایه در درون هر پودمان یا به صورت یک پودمان مستقل
- در صورت لزوم، تنظیم کارآموزی در درون هر یک از پودمان ها و یا به صورت یک پودمان مستقل
- ارائه دروس عمومی به صورت تکدرس در کنار اجرای هر پودمان
● معایب روش فعلی تدوین دوره های پودمانی در دانشگاه جامع
▪ عدم تعریف و تنظیم محتوای هر پودمان با توجه به تجزیه و تحلیل شغل
▪ ناهمگونی بین موضوعات درسی و مهارت یا پودمان تعریف شده
▪ نامناسب بودن تعاریف هر یک از پودمان ها
▪ عدم انعطاف پذیری در اجرا
▪ زیاد آموزی
▪ رواج مدرک گرایی
● مزایای این روش
▪ سرعت دادن به امر توسعه آموزش های پودمانی
▪ یکنواخت کردن شیوه اجرایی
▪ تسهیل در امر ارزیابی دوره های آموزشی پودمانی
▪ عدم تفاوت بین دوره کاردانی ناپیوسته و دوره کاردانی به روش پودمانی ( به لحاظ ادامه تحصیل و مزایای متعلقه)
گرد آوری کننده : خانم آیلر قزل
منبع : مدرسه اینترنتی تبیان


همچنین مشاهده کنید