نقش حیاتی بازی در رشد هوش کودک از نظر متخصصین

بازی نخستین روش آموزش کودکان محسوب می‌شود حتی از آغاز نوزادی. کودکان از طریق بازی، نسبت به بدن خود آگاهی یافته و روابطشان را با والدین و همسالان خود سروسامان می‌دهند و دنیای اطراف را می‌شناسند. کودک بزرگ‌تری که مکرراً یک تکه چوب را از صندلی بلندش به زمین می‌اندازد در ظاهر مشغول بازی است ولی علاوه بر آن یک محقق نوپاست. این تکه چوپ که به زمین برخورد کرد، چه صدائی از آن به‌وجود آمد؟ آیا بر روی قالی نیز همین صدا را تولید خواهد نمود؟ آیا مادر چوب را از زمین برخواهد داشت؟ او اخم خواهد کرد یا لبخند خواهد زد؟بازی علاوه بر تشویق به کاوش و توسعه ارتباطات، به کودکان در جهت بسط توانائی غیرملموس منطقی و کلامی کمک می‌کند. به‌عنوان مثال، بازی در خانه، تقویت‌کننده حس و افکار است، چون او می‌گوید اول میز را می‌چینند، سپس همگی برای خوردن غذا خواهیم نشست، بازی‌های خیالی کودکان برای آنان این امکان را فراهم می‌آورد که به آزمایش و کشف موقعیت‌های جدید بپردازند و نقش‌هائی را که دیده‌اند تقلید نمایند. اگر والدین در بازی کودکانشان نقش فعال ایفاء نمایند این بازی در کودک حس احترام به‌خود را ایجاد می‌نماید.هنگامی‌که پدر و مادری استفاده از رنگ قرمز را در نقاشی کودک خردسال خود به‌کار می‌برند یا پاسخ‌های او را به صداهای یک نوزاد تحسین می‌نمایند، کودکان می‌آموزند که آنچه ارائه می‌نمایند برای دنیای بزرگ‌تر از دنیای ایشان جالب و سرگرم‌کننده است.
بازی مناسب رشد:چگونه متوجه خواهید شد که بازی کودک شما در مسیر هدف سنی اوست؟ یک راه آن است که عکس‌العمل‌های کودک خود را با سؤالات مربوط به رشد سن او که در دیدارهای دوره‌ای، پزشک کودکتان مطرح می‌شود مقایسه کنید.پزشک فرزندتان ممکن است از شما درباره نوع بازی کودکتان بپرسید.به‌عنوان مثال، آیا خود را از گهواره بالا می‌کشد یا وقتی روی زمین قرار دارد تلاش می‌کند خود را به شیء درخشانی که می‌بیند برساند؟ حتی اگر فرزند شما دقیقاً طبق برنامه پیش نمی‌رود، نگران نباشد. کودکان با سرعت‌های متفاوت رشد می‌کنند ولی اگر شیرخوار شما به یک مشخصه معینی نرسیده است مانند غلطیدن، می‌توانید او را در رسیدن به مرحله بعدی رشد کمک نمائید. شاید به این خاطر است که کودکتان را زیاد در آغوش می‌گیرید یا این‌که چیز جالب و جذابی وجود ندارد تا او به سمتش بغلطد. شما به‌عنوان هم‌بازی کودکان می‌توانید روی فرش، چشم در چشم او با او به بازی بپردازید و به او نشان دهید چگونه بغلطد. با شرکت فعال در بازی، پدر و مادر می‌توانند به پیشرفت کودکشان کمک نمایند.
تسلط:
تسلط زمانی به‌وجود می‌آید که کودک کنترل بدن و اعمال خود را به‌دست آورده است. در خالص‌ترین شکل خود، تسلط هنگامی است که کودک در یک تاب با شادکامی و خرسندی تاب می‌خورد و به بدن و اعمال خود فرمان می‌راند و از طرفی تسلط می‌تواند به ایجاد یک باور تبدیل شود در یک ثانیه کودک روی تاب می‌تواند تصور کند که روی یک موشک‌افکن قرار دارد و یا تبدیل به یک پروانه شده است. این کودک توانائی آن را دارد که به‌طور کامل بدن خود را کنترل نماید و هم‌زمان به اشکال دیگر بازی که بیشتر دارای عنصر خیال‌پردازی است بپردازد:
بازی‌ها:
در سن ۵ سالگی، کودکان به بازی‌های رسمی که در آنها قوانین و یا فعالیت‌های خاص وجود دارد بیشتر علاقه نشان می‌دهند، شطرنج، یا مار و پله، بازی‌های مورد علاقه این گروه سنی است، امکان دارد علاقمند شدن به ورزش‌ها و فعالیت‌های فیزیکی دیگر که همراه با قوانین خاصی است در این گروه سنی آغاز شود. در عین این‌که نیازی نیست والدین پیشرفت کودک را از مرحله بازی‌هائی که اعصاب و اندام حسی حرکتی را به‌کار می‌گیرد به مرحله بازی‌های سمبلیک بر روی تقویم بنویسند ولی می‌توانند آگاه از مراحل رشد او بوده و اسباب بازی‌‌های مناسب رشد را برایش تهیه کنند، به‌عنوان مثال یک بچه یک ساله از داشتن عروسک لذتی نخواهد برد، در حالی‌که یک بچه ۴ ساله از تغییر صداهای عروسک حظ فراوان می‌برد.
بسیاری از تولیدکنندگان اسباب‌بازی سطح سنی را بر روی بسته‌بندی اسباب‌بازی‌ها و بازی‌ها ذکر می‌نمایند والدین می‌توانند از این اطلاعات به‌عنوان راهنما در هنگام خرید استفاده نمایند.
اشکال بازی:
به فراخور روحیه، میزان رشد، موقعیت و اولویت‌های مشخص، بچه‌ها به طرق مختلف بازی می‌کنند. بازی به‌صورتی که کودکان در کنار هم بنشینند و بازی کنند الگوی معمول در بین بچه‌های ۲ یا ۳ ساله است، البته اگر چه فرد بالغ در نگاه سطحی ممکن است بیندیشد که آنان اصلاً با هم بازی نمی‌کنند، اما جداسازی آنها از یکدیگر می‌تواند سبب ناراحتی‌شان شود. زمان برای بازی انفرادی برای هر کودک بسیار مهم است. الدین باید آگاه باشند که تعادل مناسب بین بازی انفرادی و اجتماعی برای اکثر کودکان مفید است. معهذا اگر کودکی فقط به تنهائی بازی می‌کند می‌تواند علامت یک مشکل باشد. تمام کودکان از یادگیری اجتماعی، سهیم شدن و همکاری با دیگر کودکان در هنگام بازی، سود می‌برند. بازی گروهی برای کودکان ۳ تا ۴ و ۵ ساله برای رشد بسیار مناسب است. آنها آمادگی ورود به مهدکودک و پیش‌‌دبستانی را دارند، زیرا قادر به تکلم و استفاده از کلمات می‌باشند، همچنین می‌توانند در صف تا رسیدن نوبتشان انتظار بکشند یا بنشینند تا نوبتشان برسد و یا با دیگر کودکان حلقه بزنند و بازی‌های دسته‌جمعی انجام دهند.
چگونه والدین می‌توانند در بازی کردن به کودکانشان کمک کنند؟
فراهم کردن فضائی خالی و مطمئن بهترین راه تشویق کودکان به بازی است و نیاز به اسباب‌بازی‌های متعدد و گران‌قیمت نیست. پیشنهادات متخصصین برای تشویق به بازی شامل موارد زیر است:
▪ محیط بازی را تبدیل به قلمرو کودک نمائید. موارد ایمنی مخصوص اطفال را در آن به‌کار گیرید تا نهایت درجه کاوش بدون محدودیت برایشان فراهم آید. قطعات ساختمانی یا اتومبیل‌های کوچک را در جعبه کفش بر روی طاقچه‌ای که با قد کودک برای دسترسی به آنها و جمع‌آوری تناسب داشته باشد نگهداری نمائید.
▪ مکان اسباب‌بازی‌ها را به‌صورت گردشی تغییر دهید تا کودکان از انتخاب یکسان کسل نشوند. از خرید اسباب‌بازی‌هائی که تصور و خیال‌پردازی را به‌جای او انجام می‌دهند اجتناب نمائید. چکش‌ها، آچار پیچ‌گوشتی‌ها، قابلمه‌ها، تاوه‌ها تلفن‌های کوچک سبب شگفتی خردسالان می‌شوند زیرا عیناً مانند وسایل مورد استفاده مادر و پدر می‌باشند قطعات ساختمانی به کودک این اجازه را می‌دهد که هرچیزی‌که بخواهند بسازند، با فراهم آوردن وسایل بازی متنوع می‌توانید به او کمک کنید که به اشکال ساده تا پیچیده بازی نماید.
▪ با کودکان خود، خصوصاً در سال‌های اولیه بازی نمائید، فضائی سرشار از بازی و نشاط به وجود آورید. وقتی کودکتان را به مدرسه می‌برید اجازه دهید ماشین‌هائی را که می‌گذرند بشمارد یا زمانی‌که لباس می‌پوشید تعداد رنگ‌هائی را که می‌بینید بر زبان آورید، با پاسخ‌گوئی توام با تشویق به بازی کودکتان به او کمک خواهید نمود که از بازی خود احساس غرور نماید و برای بازی کردن بیشتر، انگیزه پیدا کند.
▪ از تحریک بیش از اندازه کودکتان خصوصاً نوزادان بپرهیزید. نوزادان با گریه کردن و نگاه کردن به‌سوی دیگر به شما علامت می‌دهند که به اندازه کافی در معرض محرک‌ها قرار گرفته‌اند. از انتخاب وسایل بازی مناسب با سن کودک و توانائی‌هایش اطمینان حاصل نمائید. اگر اسباب‌بازی‌هائی که برای کودکان بزرگ‌تر، از نظر جثه و سن طراحی شده‌اند برای کودکتان که کوچک است تهیه کنید نه تنها او را تشویق ننموده‌اید بلکه در او احساس ناتوانی و عجز ایجاد کرده‌اید.
▪ برای بازی کودکتان ارزش قائل شوید. بزرگسالان اغلب می‌گویند، نحوه کار کردن تو را می‌پسندم ولی نمی‌گویند نحوه بازی کردن تو را دوست دارم.
درک کودک را مورد تشویق قرار دهید
کودک قبل از این‌که بتواند با ادراک سخن بگوید، باید قادر به درک زبان باشد، به‌منظور تشویق ادراک از داده‌های زیر استفاده کنید:
▪ وقتی با کودک بازی می‌کنید، درباره اسباب‌بازی‌هایش صحبت کنید توپ را به طرف او بغلطانید و بگوئید: ”توپ“ کلمه‌ها را در جملات کوتاه مورد استفاده قرار دهید. بعضی اوقات، شیء را که نام می‌برید، نزدیک صورتتان نگهدارید به‌طوری‌که وقتی کلمه را می‌گوئید بتواند به‌صورت شما نیز نگاه کند. به این ترتیب، او توپ را می‌بیند آنچه را گفته‌اید می‌شنود و سرانجام کلمه را با شیء مربوط ارتباط می‌دهد. با نامیدن اشیاء با او به‌طور مکرر بازی کنید.
▪ کتاب‌های تصویری مناسب سن کودک را پیدا کنید. این‌گونه کتاب‌ها معمولاً تصاویر خوب و واضحی درباره اشیاء محیط خانه دارند چون کودکان در ابتدا، در درک تصاویر دشواری دارند. به آنها شیء واقعی را نشان دهید. برای مثال، تصویر یک قاشق و سپس یک قاشق کوچک (از نوعی که در اسباب‌بازی‌هایش وجود دارد) به او نشان دهید و در آخر قاشق و تصویر آن را با هم به او نشان دهید. سعی کنید عمل را به‌صورت بازی تفریحی درآورید.
▪ وقتی به شیء اشاره می‌کنید، کودک خود را تشویق کنید تا به آن نگاه کند. در ابتدا به دست‌های شما نگاه می‌کند در این حال انگشتان خود را به آهستگی حرکت دهید تا با شیء که به آنها اشاره می‌کنید تماس برقرار کند. به او یاد دهید که به اشیاء اشاره نماید ممکن است مجبور باشید که عمل اشاره کردن را با استفاده از انگشت اشاره او، بارها انجام دهید تا منظور شما را دریابد. ببینید آیا می‌تواند دستورهای ساده را دنبال کند؟ ببینید چقدر می‌تواند درک کند، به او بگوئید، با دست خداحافظی کن ”دستت را به من بده“ در مورد کودکان بزرگ‌تر می‌توانید حرکات بسیار زیادی را تشویق کنید، مثلاً ”بنشین“ ”به‌ایست“ ”در را ببند“.با چنین اعمالی نه تنها کودک خود را تشویق می‌کنید تا زبان را درک کند، بلکه او را تشویق می‌کنید تا توجه و دقت داشته باشد و به تقلید از شما بپردازد.
نانسی ملویل
ترجمه: فاطمه روشنی
(کارشناس مامائی)

منبع : هفته نامه آتیه