سیروز کبدی

کبد، بزرگترین عضو بدن بوده، برای آنکه بدن درست کار کند، عملکرد صحیح آن ضروری است. کبد سموم را از خون خارج کرده یا خنثی می کند و عوامل دفاعی را برای کنترل عفونتها تولید می نماید و میکروبها و باکتریها را از خون خارج می کند.
کبد پروتئینهایی را که انعقاد خون را تنظیم می کنند تولید نموده و صفرا می سازد که به جذب چربی ها و ویتامینهای محلول در چربی کمک می کند. شما بدون یک کبد کارآمد نمی توانید زندگی کنید.
در سیروز کبدی، بافتهای جوشگاه جایگزین بافت سالم و طبیعی می شود و جریان خون را در درون کبد مختل می کند و از کارکرد طبیعی آن جلوگیری می نماید. سیروز هزینه های زیادی را به بیمار و جامعه تحمیل می کند.
● علتها
سیروز علل زیادی دارد. مانند الکلیسم مزمن و هپاتیت C و هپاتیت ب
● هپاتیت ب-
ویروس هپاتیت ب احتمالاً شایعترین علت بروز سیروز در دنیاست. هپاتیت ب باعث التهاب و آسیب به کبد می شود که طی چند دهه می تواند باعث سیروز کبدی شود. هپایتیت D ویروس دیگری است که کبد را عفونی می کند ولی تقریباً فقط در افرادی به وجود می آید که دارای هپاتیت ب هستند.
● هپاتیت C
ویروس هپاتیت C باعث ایجاد التهاب و آسیب کم شدت به کبد می شود و طی سالیان طولانی باعث بروز سیروز می شود.
● هپاتیت خود ایمنی
این بیماری به نظر می رسد که به وسیله حمله دستگاه دفاعی بدن به کبد و ایجاد التهاب، آسیب و در نهایت ایجاد بافت جوشگاهی و سیروز به وجود می آید.
● بیماریهای ارثی
بیماری نقص آلفا یک آنتی تریپسین، همو کروماتوز، بیماری ویلسون و ... می تواند باعث آسیب کبدی و سیروز شوند.
کبد چرب غیر الکلی- در این بیماری چربیها در کبد تجمع یافته و در نهایت باعث ایجاد بافت جوشگاه می شوند. این نوع التهاب کبدی در همراهی با دیابت، سوءتغذیه پروتئین، چاقی، بیماری عروق قلبی، و درمان دارویی با داروهای کورتونی دیده می شود.
● انسداد مجاری صفراوی
زمانی که مجاری حمل کننده صفرا مسدود می شوند، صفرا پسرفت می کند و به بافت کبدی آسیب می زند. در شیرخواران انسداد مجاری صفراوی عمدتاً به دلیل عدم تشکیل مجاری بوده و آن نوعی بیماریی است که در آن مجاری صفرای وجود ندارند یا آسیب دیده هستند. در افراد بالغ مهمترین علت، سیروز صفراوی اولیه است که در آن مجاری صفراوی ملتهب مسدود شده و دارای بافت جوشگاهی می شوند. سیروز صفراوی ثانویه می تواند پس از جراحی کیسه صفرا در صورتیکه مجاری سهواً گره خورده شوند اتفاق بیفتد.
● داروها سموم و عفونت:
واکنش شدید به داروهای تجویزی، در معرض سموم محیطی قرار گرفتن، عفونت انگلی شیستوزومیازیس و حملات مکرر نارسایی قلبی همراه با کبد محتقن می تواند باعث بروز سیروز شود.
● نشانه ها
بسیاری افراد دچار سیروز در مراحل اولیه بیماری نشانه ای ندارند اما به هر حال زمانی که بافت جوشگاهی جایگزین سلولهای سالم می شود، عملکرد کبدی افت کرده و فرد علائم زیر را تجربه می کند:
▪ فرسودگی
▪ خستگی
▪ بی اشتهایی
▪ تهوع
▪ ضعف
▪ کاهش وزن
▪ درد شکمی
▪ رگهای خونی عنکبوتی شکل بر روی شکم
با پیشرفت بیماری، شکایات بروز می یابد. در برخی افراد این موارد می تواند اولین نشانه های بیماری باشد.
● عوارض سیروز
فقدان عملکرد کبدی از هر راهی بر بدن تأثیر می کند. موارد زیرمشکلات یا عوارض شایعی است که به وسیله سیروز ایجاد می شود.
ورم و استسقاء. زمانی که کبد توانایی اش را برای ساخت پروتئین آلبومین از دست می دهد، آب در پاها(ورم) و شکم (استسقاء) تجمع می یابد.
کبودی و خونریزی. زمانی که کبد ساخت پروتئین های مورد نیاز برای لخته شدن خون را کند یا متوقف می کند، فرد دچار کبودی یا خونریزی آسان می شود. کف دستها ممکن است قرمزشده و با اریتم پالمار لک دار شوند.
یرقان. یرقان زرد شدن پوست و چشمهاست و زمانی که کبد بیمار، بیلی روبین کافی جذب نمی کند رخ می دهد.
خارش. محصولات صفراوی در پوست رسوب کرده و می توانند خارش شدید ایجاد نمایند.
سنگ صفراوی. اگر سیروز از رسیدن صفرا به کیسه صفرا جلوگیری نماید، امکان دارد که سنگ صفراوی تشکیل شود.
سم در خون یا مغز. یک کبد آسیب دیده نمی تواند سموم را از خون بردارد و این مسئله باعث تجمع سموم در خون و نهایتاً مغز می شود. بنابراین، سموم می توانند عملکرد ذهنی را کند کنند و باعث تغییرات شخصیتی، کوما و حتی مرگ شوند. علائم تجمع سم در مغز شامل بی توجهی به ظاهر شخصی، عدم پاسخدهی، فراموشکاری، مشکلات تمرکز گرفتن یا تغییرات عادات خواب می باشند.
حساسیت به دارو. سیروز باعث کاهش توانایی کبد برای غربال کردن داروها از خون می شود. از آنجا که کبد داروها را با سرعت همیشگی از خون خارج نمی کند آنها به مدت طولانی تری فعالیت می کنند و در بدن تجمع می یابند. این مسئله باعث می شود که فرد به داروها و عوارض جانبی آنها حساستر شود.
افزایش فشار خون باب. به طور طبیعی، خون روده و طحال از طریق ورید باب به کبد حمل می شود. سیروز سرعت طبیعی جریان خون ورید باب را کم می کند که باعث افزایش فشار داخل آن می گردد، به این وضعیت افزایش فشار خون باب گفته می شود.
واریس ها. زمانی که سرعت جریان خون ورید باب کاهش می یابد، خون روده و طحال به رگهای معده و مری پس زده می شود. این رگها ممکن است بزرگ شوند چرا که قرار نبوده این میزان زیاد خون را حمل کنند. رگهای خونی بزرگ شده که واریس نامیده می شوند دیواره نازکی دارند و با تحمل این فشار، ممکن است بترکند. اگر این رگها بترکند نتیجه آن یک خونریزی شدید در قسمت فوقانی معده و مری است که نیاز به توجه فوری پزشکی دارد.
مقاومت به انسولین و نوع ۲ دیابت. سیروز باعث بروز مقاومت به انسولین می شود. این هورمون که به وسیله لوزالمعده ساخته می شود باعث می شود قند خون توسط سلولهای بدن مورد استفاده قرار گیرد. اگر مقاومت به انسولین داشته باشید سلولهای چربی، کبد و عضلات نمی توانند به درستی از انسولین استفاده کنند. لوزالمعده سعی می کند با تولید بیشتر انسولین به مشکل پاسخ دهد. در نهایت لوزالمعده نمی تواند به تقاضای بدن برای انسولین پاسخ داده و به دلیل آنکه قند زیادی در جریان خون تجمع می یابد نوع دو دیابت اتفاق می افتد. سرطان کبد. کارسینوم هپاتوسلولار، نوعی از سرطان کبد است که به طور شایعی به دلیل سیروز اتفاق می افتد، این سرطان در خود بافت کبدی ایجاد می شود و میزان مرگ و میر آن بسیار بالاست.
مشکلات سایر اعضاء. سیروز می تواند باعث اختلال عملکرد دستگاه دفاعی بدن شود که این امر منجر به عفونت می گردد. مایع تجمع یافته در شکم (استسقاء) ممکن است به وسیله باکتریهای که به طور طبیعی در روده وجود دارند آلوده شود. سیرزو می تواند منجر به ناباروری جنسی، اختلال عملکرد کلیه، نارسایی آن و پوکی استخوان شود.
● تشخیص
پزشک سیروز را بر اساس نشانه ها، یافته های آزمایشگاهی، سابقه پزشکی و معاینه بالینی تشخیص می دهد.
مثلاً در حین معاینه بالینی پزشک ممکن است متوجه شود که کبد سفت تر و بزرگتر از معمول لمس می شود و آزمایشات خونی که می توانند وجود بیماری کبدی را نشان دهند، درخواست کند.
در صورتیکه مشاهده کبد برای بررسی علائم بیماری ضروری باشد، پزشک ممکن است در خواست سونو گرافی، scan CT، ام آر آی یا اسکن کبد با استفاده از مواد رادیواکتیو نماید. در ضمن ممکن است پزشک با استفاده از لاپاروسکوپ (وسیله ای که داخل شکم قرار داده می شود و تصاویری را به یک صفحه کامپیوتری می فرستد) اقدام به مشاهده کبد نماید.
● درمان
آسیب کبدی ناشی از سیروزبر گشت پذیر نیست اما پیشرفت بیشترآن را می توان متوقف نمود وعوارض را کاهش داد. درمان بستگی به علت سیروز و عوارضی که فرد تجربه می کند دارد. مثلاً سیروز ناشی از سوءاستفاده از الکل به وسیله پرهیز از آن درمان می شود. درمان سیروز ناشی از هپاتیت، شامل داروهایی است که برای درمان انواع مختلف هپاتیت مانند اینترفرون برای هپاتیت ویروسی یا کورتونها برای هپاتیت خود ایمنی استفاده می شود.
سیروزی که به دلیل بیماری ویلسون (که در آن مس در اندامها تجمع می یابد) ایجاد می شود به وسیله داروهایی که مس را خارج می کنند، درمان می شود. اینها فقط چند مثال بودند و در واقع درمان سیروز ناشی از سایر بیماریها بستگی به علت زمینه ای دارد. در تمام موارد بدون توجه به علت، پیروی از یک رژیم غذایی مناسب و پرهیز از الکل ضروری هستند چرا که بدن به تمام مواد مغذی که می تواند دریافت کند احتیاج دارد و الکل فقط باعث آسیب کبدی بیشتر می شود. فعالیت بدنی سبک نیز می تواند به توقف یا به تأخیر انداختن سیروز کمک کند.
درمان شامل معالجاتی برای عوارض نیز هست. مثلاً پزشک ممکن است برای استسقاء ( آسیت) و ورم رژیم غذایی کم نمک یا استفاده از مدرها ( ادرار آورها) را که داروهای خارج کننده مایعات از بدن هستند توصیه کند. برای عفونتها آنتی بیوتیک تجویز می شود و داروهای مختلفی می توانند به بهبود خارش کمک کنند. پروتئین باعث ایجاد سموم در دستگاه گوارش می شود و بنابراین خوردن کمتر پروتئین ها به کاهش ساخت سموم ها در خون و مغز کمک می کند. پزشک ممکن است مسهل ها را برای جذب سموم و خارج ساختن آنها از روده تجویز نماید.
برای کاهش فشار خون ورید پزشک ممکن است داروهای ضدفشار خون توصیه نماید. اگر واریسها خونریزی نمایند پزشک ممکن است ماده لخته کننده ای در آنها تزریق کند یا از روش بستن با باندهای رزینی استفاده نماید که در آن از وسایل مخصوصی برای تحت فشار قرار دادن واریسها و توقف خونریزی در آنها استفاده می شود.
زمانی که عوارض قابل کنترل نباشند یا زمانی که کبد آنقدر آسیب می بیند که جوشگاهها به طور کامل عملکرد کبد را مختل می کنند، پیوند کبد ضروری است. در این پیوند، کبد بیمار برداشته شده و با یک کبد سالم از یک دهنده عضو جایگزین می گردد. حدود ۸۰ تا ۹۰ در صد بیماران با پیوند کبد زنده می مانند. در سالهای اخیر میزان زنده ماندن افزایش یافته چرا که داروهایی مانند سیکلوسپورین و تاکرولیموس که دستگاه ایمنی را مهار می نمایند و آن را از حمله و آسیب به کبد جدید نگاهداری می کند، در دسترس قرار دارند.

ترجمه: دکتر رها پازکی- مهر ۸۴

منبع : دانشگاه علوم‌پزشکی بوشهر