نگاهی به «تفسیر‌المیزان»

المیزان فی تفسیر القرآن، تفسیر كامل قران به قرآن به زبان عربی در بیست جلد، اثر فیلسوف و مفسر نامدار شیعی معاصر، سید‌محمد حسین طباطبایی (۱۳۲۱ق ـ ۱۳۶۰ ش) است.
علامه طباطبایی تفسیر قرآن را در ۱۳۳۳ ش آغاز كرد و در ۲۳ رمضان ۱۳۹۱ / ۲ آبان ۱۳۵۰ به پایان برد.
تفسیر به معنی گزارش كردن و شرح‌دادن است و در واقع علمی است كه حقیقت معنی آیات قرآن را بیان می‌كند.
انگیزه شروع این تفسیر از هنگام تدریس علامه در حوزه علمیه قم برای طلاب علوم دینی شكل گرفت كه وی با اصرار شاگردانش به جمع‌آوری آن دروس پرداخت.
اولین جلد المیزان در ۱۳۳۴ ش و جلد بیستم آن در ۱۳۵۰ ش در تهران توسط دارالكتب الاسلامیه و هم زمان در بیروت توسط مؤسسه اعلمی به چاپ رسید.
علامه طباطبایی درباره تفسیر خود از قرآن می‌گوید كه ابتدا در روایتهای كتاب بحارالانوار بسیار جست و جو و اندیشه كرده و هفت رساله با هفت موضوع تألیف ‌كرده و بعد به تفسیر قرآن می‌پرداخته است. او در مقدمه كتاب در بخشی تحت عنوان «بیان آیات» این هفت موضوع را آورده است كه عبارت‌اند از:
۱ـ آشنایی با صفات خداوند مانند قدرت، علم، یكتایی و ...
۲ـ آشنایی با افعال خداوند مانند قضا و قدر و ...
۳ـ شناخت مسائلی در مورد جهان كه با انسان ارتباط دارد مانند آسمان، زمین، ملائكه، جن، شیاطین و...
۴ـ شناخت مسائل مربوط به انسان قبل از دنیا.
۵ـ شناخت مسائل مربوط به انسان در دنیا.
۶ـ شناخت مسائل مربوط به انسان بعد از رحلت از دنیا (برزخ و معاد)
۷ـ آشنایی با اخلاق انسانی و مراحلی كه مردان حق می‌پیمایند مانند ایمان، احسان و ...
علامه طباطبایی در تألیف المیزان از منابع بسیاری درموضوعات تفسیر، حدیث، تاریخ، لغت و ... استفاده كرده است. همچنین به توضیح و تفسیر داستان پیامبران مانند حضرت آدم، ابراهیم، صالح، شعیب، یونس، یوسف، محمد (ص) و... می‌پردازد.
المیزان دارای ویژگی‌های خاصی است، مهم‌ترین ویژگی آن روش تفسیر قرآن به قرآن است.
علامه طباطبایی معتقد است كه آیات قرآن یكدیگر را تفسیر می‌كند و توضیح یك آیه را با دقت می‌توان از آیات دیگر استخراج كرد. او می‌گوید: «همان طور كه قرآن صریحاً می‌گوید: انا انزلنا علیك الكتاب تبیاناً لكل شیء (نحل / ۸۹). (قرآن را برای بیان هر چیز بر تو نازل كردیم)، چطور می‌توان قبول كرد كه قرآن بیان هر چیز باشد اما بیان خودش نباشد.»
نویسنده در این تفسیر سعی كرده موضوعات مشابه در سوره‌‌های مختلف را با هم تحلیل و مقایسه كند. او ابتدا چند آیه از سوره مورد نظر را می‌آورد و بعد معنی آیات را بیان می‌كند سپس در بخش «بیان آیات» به مباحث موضوعی آیات می‌پردازد.
علامه طباطبایی از روایت‌ها احادیث و اخبار صحیح از ائمه اطهار (ع) و پیامبر اكرم (ص) نیز استفاده كرده است. در این تفسیر ملاك ارزیابی احادیث خود قرآن است. مؤلف به جعل احادیث و نسبت دادن راویان مورد اطمینان در تاریخ اسلام توجه داشته است و از آوردن روایاتی كه سند آنها مشخص نیست خودداری كرده است.
توجه به فلسفه الهی از دیگر مشخصات المیزان است. نویسنده معتقد است كه فلسفه الهی همان مفاهیم قرآنی در ارتباط با خدا، انسان و جهاد است.
در این تفسیر در زمینه مسائل اجتماعی و موضوعات روز نیز مسائلی آمده است مانند : آزادی، عدالت اجتماعی، مشكلات امت اسلامی، علل عقب‌ماندگی مسلمانان، حقوق زنها و ...
از دیگر خصوصیات المیزان این است كه علامه در مورد یك موضوع خاص نظریات مختلف را آورده و به نقد و بررسی آنها پرداخته و علل رد یا قبول آنها را بیان ‌كرده است.
مسئله امامت و وظیفه امام از مواردی است كه در این تفسیر به آن توجه بسیار شده است. علامه می‌گوید: «امام نه حكمی را وضع می‌كند و نه حكمی را كه در سنت ثابت است، بر می‌دارد بلكه وظیفه امام، كشف حكم خدا در قضیه‌ها و موضوع‌های عام است.»
المیزان نخست به زبان عربی و در بیست جلد نوشته شد. پنج جلد نخست آن در ده جلد به فارسی ترجمه گردید. این ترجمه توسط استادان حوزه علمیه قم صورت گرفت كه خود از شاگردان درس تفسیر علامه طباطبایی بودند. آنان عبارت بودند از: ناصر مكارم شیرازی، محمد‌تقی مصباح یزدی، عبدالكریم نیری بروجردی، محمد‌رضا صالحی كرمانی، سید محمد خامنه‌ای، محمد‌جواد حجتی كرمانی، محمد علی گرامی قمی و سید محمد باقر موسوی همدانی.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بنیاد علمی و فكری علامه طباطبایی به چاپ این مجموعه اقدام كرد، اما سید‌ محمد‌باقر موسوی همدانی ترجمه دیگر مجلدات را ادامه داد تا اینكه علامه از او خواست تا ده جلد اول را بار دیگر ترجمه كند تا تمام این اثر به یك قلم نوشته شود، او نیز چنان كه در مقدمه جلد اول اشاره كرده، ده جلد او را از نو به فارسی برگرداند.
المیزان به زبان‌های گوناگون از جمله انگلیسی، اردو، تركی و اسپانیولی ترجمه شده است. ترجمه انگلیسی آن از اول قرآن تا آیه ۷۶ سوره نساء است كه چهار جلد را در بر می‌گیرد.
ترجمه یك دست المیزان از سوی دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین در بیست جلد منتشر شده است.
ترجمه‌ای از خلاصه‌ تفسیر المیزان، به همت فاطمه مشایخ نیز صورت گرفته است. این كتاب از سوره اعراف آغاز و با سوره هود پایان می‌پذیرد. نویسنده سعی نموده تا مباحث اصلی تفسیر المیزان را در این كتاب برای جوانان یادآوری كند.

منبع: دائرهٔ‌المعارف انقلاب اسلامی، انتشارات سوره مهر (وابسته به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی) ج اول.

منبع : خبرگزاری فارس