پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


کاخ گلستان و شمس العماره


کاخ گلستان و شمس العماره
بناهای زیبا و اصیل تهران قدیم که به سرعت جای خود را به برجهای بلند و بدشکل امروزی میدهند، روز به روز در حال کاهش هستند و اگر نیاز سینما و تلویزیون به خانه های قدیمی با حوض و پنج دری و درهای کلون دار نبود، تا کنون اثری از این منازل باقی نمانده بود.
اما در میان آثار معماری تهران قدیم، عمارتهایی وجود دارند که بنا به وابستیگهای تاریی همچنان پابرجا بوده و تبدیل به موزه شده یا در زمره بناهای حفاظت شده قرار گرفته اند.
عمارت شمس العماره که روزی زیباترین و بلندترین ساختمان تهران به شمار می آمد، از این جمله است. این عمارت در مجموعه تاریخی کاخ گلستان واقع شده است که به جا مانده از ارگ تاریخی تهران و محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهنترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است.
● اندکی از سابقه کاخ گلستان
سابقه تاریخی ارگ سلطنتی به روزگار صفویه باز می گردد. شاه طهماسب اول صفوی (۹۳۰-۹۸۴) نخستین پادشاهی بود که در سفرهای خود به قصد زیارت مقبره حضرت عبدالعظیم دستور داد بارویی به طول یک فرسخ به دور قصبه تهران احداث شود. پس از او شاه عباس صفوی در قسمت شمالی حصار طهماسبی چهار باغ و چنارستانی احداث نمود که بعدها دیوار بلندی گرد آن بنا کرده و عمارات مقر سلطنتی را در داخل آن ساخته، ارگ نامیدند .
در اواخر عهد صفوی تهران گاهی مقر موقت در بار شاهان صفوی قرار می گرفت و حتی شاه سلیمان (۱۰۷۷-۱۱۰۵) کاخی در این شهر برای خود بنا نهاد. ولی امروز اثری از بناهای دوره صفوی باقی نمانده است .
کهن ترین بناهای باقی مانده در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است. پس از مرگ کریمخان زند در ۱۱۹۳ آقا محمد خان قاجار در ۱۲۰۰ تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشکر کشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می برد، و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت . تا آنکه فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۱ بر تخت سلطنت ایران نشست، از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران و به خصوص در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار احداث شد .
ارگ تهران در زمان ناصرالدین شاه ، شامل محوطه ای بود که امروزه محدوده بین ضلع جنوبی میدان توپخانه (امام خمینی کنونی ) و قسمتی از خیابان سپه یا مریضخانه )امام خمینی کنونی ) ، بخشی از خیابان جباخانه یا بوذرجمهری )پانزده خرداد کنونی ) تا چهارراه گلوبندک، خیابان ناصریه ) ناصرخسرو کنونی ) و خیابان جلیل آباد ) خیام کنونی ) از گلوبندک تا خیابان سپه یا مریضخانه (امام خمینی کنونی ) را در بر می گیرد.
در دوران رضا شاه پهلوی، بخشهای بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سردر باب عالی، ساختمان دفتر استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمانهای اندرونی تخریب شد. محل سکونت شاه به سعدآباد و سپس در دوران محمد رضا شاه پهلوی به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل گردید.پس از انقلاب مجموعه گلستان همچون اغلب عمارات سلطنتی دیگر بصورت موزه در آمد.
● شمس العماره
ناصرالدین شاه پس از اولین سفر خود به اروپا و تحت تاثیر ساختمانهای بلند فرنگی به فکر احداث بنایی بلند در تهران افتاد. طرح و نقشه این بنا از"دوستعلی خان معیر الممالک" و معماری آن بر عهده استاد "علی محمد کاشی" بود. شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از نظر آرایش داخلی ، یکی از بناهای تاریخی و زیبای تهران است. آینه کاریها، نقاشی ها و گچبری های این عمارت از نظر نمایش شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی در ایران ، بی نظیر است و ساخت آن که از سال ۱۲۸۲ هجری قمری آغاز شد، دو سال به طول انجامید.
ارتفاع این بنا بدون احتساب کلاه فرنگی ۲۵ متر و با کلاه فرنگی ۳۰ متر است که تا آن زمان در تهران بی سابقه بوده است. شمس العماره بلندترین بنای مجموعه کاخ گلستان نیز هست و خصوصا آن زمان که هوا پاکیزه و بدون دود بوده است، شاه و همراهانش میتوانستند با نشستن در عمارت کلاه فرنگی تمام تهران را در دید خود داشته باشند.
مصالحی که در ساختن شمس العماره از آن استفاده شده است عبارتند از آجر، خشت، کاه گل و ساروج. ساروج نوعی ملاط ترکیبی از گرد آهک خالص _ خاکستر _ ماسه بادی و مقدار کمی لویی (گل نی) بوده که بسیار محکم و شاید به استحکام سیمان بوده است. از دیگر مصالح استفاده شده در این بنا چوب است که حتی برای اتصال دیوارها نیز از چوب استفاده شده است. روی پوشش ها از ورق فلزی استفاده می کردند که از مس بوده و آن را با کوبیدن فلز مورد نظر تهیه میکردند.
همه اسباب و وسایل موجود در این عمارت بسیار نفیس است و هم‌چنین ساعت بزرگی در بالای برج آن موجود است که در قدیم صدای زنگ آن در اکثر مواقع شنیده می‌شد و پس از اعتراضات متعدد اهالی و نارضایتی خود شاه از این صدا، برای کاستن از صدای ساعت تعمیراتی انجام گرفت که ساعت را به کلی از کار انداخت.
شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از لحاظ آرایش داخلی و آینه کاری‌ها، نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها، ازاره‌ها، دیوار و سقفهای آن و هم از حیث نمایش شیوه‌های مختلف و متنوع تزیینات داخلی بنا در ایران بی نظیر است و در واقع نمونه‌ای کامل از معماری و تزیینات داخلی آن دوره از تاریخ ایران به حساب می آید. برای ساخت و تزیین آن در آن زمان (بیش از ۱۴۰ سال قبل) بالغ بر ۴۰ هزار تومان خرج شده است‌.
نمای بیرونی دارای کاشیکاری‌های منحصر به فرد و هر دیوار دارای طرح و رنگ آمیزی خاصی است‌. در این کاشیکاری‌ها بیش‌تر از رنگ‌های زرد و سیاه استفاده شده که شاخصه رنگ‌های جدید کاشی کاری در این دوران است‌.
سبک این بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است که استاد کریم پیرنیا از استادان برجسته معماری سنتی ایران و پایه گذار نگرش نوین به فرهنگ و تاریخ معماری ایرانی ـ اسلامی، آن را سبک تهرانی نامیده است.
uan.ir
allmuseums.com
aariaboom.com
منبع : سایت فریا


همچنین مشاهده کنید