میرزای شیرازی و فتوایی که انقلاب آفرین شد

۲۸ آبان سالروز اعلام تحریم تنباکو توسط آیت الله میرزای شیرازی است .
موضوع انحصار تجارت توتون و تنباکو اولین بار در سال ۱۳۰۳ قمری توسط یکی از وزرای ناصرالدین شاه مطرح شد ولی به جایی نرسید . در سال ۱۳۰۶ قمری که ناصرالدین شاه به سومین سفر اروپایی خود رفت دولت و سرمایه داران انگلیسی از فرصت استفاده کردند و بار دیگر اخذ امتیاز انحصاری تجارت تنباکو و توتون ایران را پیش کشیدند. جرالد تالبوت نخستین مذاکره درباره انحصار تجارت توتون و تنباکو را در شهر برایتون با اعتماد السلطنه انجام داد و سپس ادامه موضوع در ایران پیگیری شد. به عبارت دیگر پس از بازگشت ناصرالدین شده به ایران تالبوت با کمک دولت انگلیس در راس تعدادی از سرمایه داران انگلیسی مخفیانه وارد ایران شد و به منظور اخذ امتیاز شرکتی به نام رژی تاسیس کرد. تالبوت برای رسیدن به اهداف خود رشوه هایی به شاه و سایر سردمداران حکومت قاجاری پرداخت و بالاخره در ۲۸ رجب سال ۱۳۰۷ هـ . ق امتیاز انحصاری تجارت توتون و تنباکو در داخل و خارج کشور به مدت پنجاه سال به تالبوت داده شد.
بعد از این واقعه هیات های انگلیسی با حالت پیروزمندانه به طور مکرر وارد ایران شدند. با اینکه انگلیسی ها به ایران رفت وآمد داشتند ولی موضوع اعطای امتیاز تا مدتی پنهان ماند بالاخره دولت با انتشار اعلان نامه ای موضوع را رسما به اطلاع عموم رساند.
انتشار خبر مذکور بازتاب بسیار گسترده ای داشت و در داخل و خارج با حیرت و انتقاد شدید روبه رو شد.
نخستین اعتراض از سوی تاجران و کسانی که در امر خرید و فروش توتون و تنباکو اشتغال داشتند صورت گرفت . احتمالا نخستین اعتراضات در استان فارس شعله ور شد. بعد از این در اصفهان و تبریز و سایر شهرهای ایران نیز فریاد اعتراض مردم بلند شد. در همین زمان علما و روحانیون نیز به میدان آمدند و با اعطای امتیاز انحصاری توتون و تنباکو به شدت مخالفت کردند. در استان فارس سیدعلی اکبر فال اسیر در تبریز میرزا جوادآقا مجتهد و میرزا یوسف مجتهد در اصفهان آقای نجفی اصفهانی در تهران میرزاحسن آشتیانی و در سایر شهرها نیز علما و روحانیان دیگر قیام کردند. بدین ترتیب قیام علیه اعطای امتیاز تنباکو سراسری شد. با این حال دولت قاجار و شرکت رژی هنوز مقاومت میکردند و نمی خواستند تسلیم شوند. هنگامی که مردم و علما با چنین اوضاعی روبه رو شدند از مرجع بزرگ شیعه آیت الله العظمی میرزامحمدحسن شیرازی استمداد نمودند و به اطلاع ایشان رساندند که دولت قاجاریه و شرکت رژی حاضر نیست دست از تجاوز به حقوق مردم بردارد.
میرزای شیرازی با شنیدن این خبر آخرین تصمیم خود را گرفت و فتوای بسیار مشهور و تاریخی خود را صادر کرد میرزای بزرگ در فتوای کوتاه خود چنین نوشت :
بسم الله الرحمن الرحیم ـ الیوم استعمال تنباکو و توتون بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان علیه السلام است .
انتشار و اعلام این فتوا انقلاب بزرگ و بی سابقه ای در ایران به پا کرد. حتی امواج انقلاب به درون کاخ شاه نیز سرایت کرد و همسران شاه حاضر نشدند برای شاه زمینه استعمال توتون و تنباکو را فراهم آورند.
انقلابی که در اثر اعلام و انتشار فتوای میرزای شیرازی در ایران پدید آمد سبب شد که از یک سو بزرگ ترین استعمارگر آن قرن شکست بخورد و از سوی دیگر دولت قاجاری و عوامل وابسته به استعمار نیز سرافکنده و مقهور شوند. با پیروزی نهضت تنباکو ملت ایران به خودباوری رسیدند و متوجه شدند که اگر با وحدت و با تمسک به دین و نهادهای دینی پیش بروند قطعا پیروز می شوند.

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی