هویت تاریخی در معماری

در دوره معاصر، به ویژه در دو دهه اخیر، بحث درباره هویت معماری ایران اغلب با موضوع نسبت با تاریخ همراه شده و از نگاه آنان که در جست وجوی معماری باهویت هستند، پرسش از معماری مطلوب معمولا توجه به تاریخ و مباحثه پیرامون ضرورت و نحوه التفات به معماری گذشته را در پی داشته است. از این رو بارها و بارها معماری گذشته ایران و ویژگی های آن توسط صاحبنظران مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و بر لزوم توجه به آن در معماری دوره معاصر تاکید شده است. اما آیا اصولا هویت در معماری امروز صرفا باید با دیدی تاریخی و در رابطه با سنت مطرح و ایجاد شود؟
تجربه نشان داده است هویت معماری نمی تواند از طریق تقلید صرف معماری گذشته و بازنمایی عناصر آن متحقق شود که نتیجه چنین امری چیزی جز افول معماری، هنر و فرهنگ نخواهد بود، چرا که می توان در طراحی معماری، با موضوع به شیوه سنتی برخورد کرد و باز هم احراز هویت نکرد، برعکس می توان در عین نوآوری احراز هویت کرد. به طور قطع می توان گفت تکرار معماری گذشته ارمغانی برای هویت معماری معاصر ایران در پی نخواهد داشت که اگر می داشت، با توجه به کثرت رویکردهای تاریخ گرایانه در معماری معاصر، بایستی دیگر امروزه بحث هویت در محافل معماری مطرح نمی شد.
اکنون ما نیازهای خود را به نوعی دیگر تعریف می کنیم و طور دیگری نیز به این نیازها جواب می دهیم. تغییر شیوه های زندگی، ارتباطات انسانی، مناسبات شغلی، نحوه آموزش و پرورش، نحوه اسکان و خلاصه بسیاری از عملکردهای اجتماعی، فضای نویی را آفریده است و فضای نو یعنی نیازهای نو و برای پاسخ به نیازهای نو، راه حل های نو لازم است. همچنین فضای فرهنگی جهان امروز به گونه ای است که ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، تحت تاثیر آن قرار می گیریم و آینده مان را به کمک آن تعیین می کنیم. بر این اساس، عناصر معماری سنتی چگونه می توانند عامل هویت بخشی به ما در عصر حاضر باشند؟
با توجه به آنچه گفته شد، مبانی نظری معماری باهویت لزوما نمی باید بر پایه ضرورت پیوند با تاریخ بنا شود. عدم توجه به این نکته باعث به وجود آمدن خطاها و سوءتفاهم های بی شماری در مسیر حصول به معماری باهویت شده است، سوءتفاهم هایی که می توان آنان را آفات جست وجوی هویت نامید. با این اوصاف، این سؤال مطرح می شود که مشخصه های هویت معماری ایرانی در عصر حاضر کدامند؟ به عبارت دیگر چه ویژگی هایی در یک معماری باید وجود داشته باشد تا بتوان آن را دارای هویت معماری ایرانی دانست؟ آیا در جهان یکدست شده معاصر می توان از هویت ملی یا هویت یک کشور بخصوص صحبت کرد یا اینکه دیگر بایستی هویت را به صورت یک مفهوم عام و مشترک میان تمامی فرهنگ های معماری جست وجو کرد؟

کمال یوسف پور

منبع : آرونا، پایگاه اطلاع‌رسانی اختصاصی معماری و شهرسازی