هنر انعطاف‌پذیری

آیا شما هم اسیر خاطرات دوران کودکی محنت‌بار خویش هستید؟ کمی‌ فکر کنید. در چنین حالتی، نباید اجازه دهید، باقی‌مانده عمرتان با چنین احساسی سپری شود. رهایی از این فلاکت و برخورداری از یک زندگی سالم و کامل، غیرممکن نیست. باور کنید تعداد افرادی که خود را از چنین مهلکه‌ای رهانیده‌اند، بسیار بیش از آن است که تصور می‌کنید. هر چند که نمی‌توان نقش جامعه و دستگاه‌های حمایتی دولتی در حمایت از کودکان خانواده‌های بحران زده را نادیده گرفت اما در هر شرایطی این شما هستید که باید رنگ دیگری به زندگی خویش بزنید و یقین دارم که شما هم می‌توانید...
برخی انعطاف‌پذیری را یک هنر می‌دانند، نهایی‌ترین هنر زندگی که به تازگی مورد بررسی بیشتر محققان قرار گرفته است هر چند که باید تاکنون به خوبی شناخته می‌شد. هسته اصلی انعطاف‌پذیری، باور خویشتن در عین باور بسیاری از امور خارج از وجود ماست. افراد انعطاف‌پذیر سرنوشت خویش را به دست مصیبت نمی‌سپارند. آنها با حرکت به سوی اهدافی در ماورای خودشان انعطاف‌پذیر می‌شوند و با ملاحظه دوران بد زندگی خویش به عنوان دورانی موقت و گذرا از زندگی خود، بر درد و غم غلبه می‌کنند.
محققان درصدد کشف رابطه انعطاف‌پذیری با ویژگی‌های ژنتیک افراد هستند. به نظر می‌رسد توان ارثی مردم برای مدیریت استرس‌هایی که درطول زندگی با آنها مواجه می‌شوند، متفاوت باشد اما انعطاف‌پذیری، اکتسابی و قابل پرورش نیز هست. شما می‌توانید شخصیت درونی و باور خویشتن خویش‌تان را تقویت کنید تا انسانی شایسته و برخوردار از صلاحیت شوید. شما می‌توانید روان‌تان را تقویت کنید. شما می‌توانید ارباب خودتان باشید و بر نفس‌تان مسلط شوید.
نگاهی دوباره به جریان زندگی‌تان و تفسیر دوباره قدرتی که در ماجراهای متفاوت زندگی از خود بروز داده‌اید، موجب تقویت انعطاف‌پذیری شما می‌شود. شاید برخی از حوادث نشان ‌دهند که تا دوران بزرگسالی، دورانی که افراد برمشکلات دوران کودکی غلبه می‌کنند و زندگی خود را بازسازی می‌کنند، از انعطاف‌پذیری واقعی برخوردار نبوده‌اید.
یکی از مشکلاتی که باید مورد توجه قرار گیرد، عناصری از فرهنگ ماست که موجب ستایش درماندگی می‌شود یعنی همه شرایط برای اینکه تا آخر عمرتان خود را قربانی حادثه‌ای که برای‌تان رخ داده بدانید، مهیاست اما در واقع، حتی اگر خودتان به اندازه کافی آگاه نباشید، از توان بالایی برای رسیدن به قدرت برخوردارید.
بعضی از وقت‌ها، آسان تر است که یک قربانی محسوب شوید، منظور زمانی است که دیگرانی باشند که وظایف شما را برای تغییر شرایط به دوش کشند. البته گاه در شرایطی و حتی با حضور اطرافیان دلسوز، انعطاف‌پذیری شما موجب می‌شود دیگران هرگز ندانند که چه قدر در رنج و عذاب هستید.
انعطاف‌پذیری، به معنی برخورداری از استعداد غلبه بر مصیبت‌هاست. مصیبت می‌تواند خشونت آشکار، سوءاستفاده یا جنگ باشد، طوری که مجبور شوید برای زنده ماندن با نهایت نیروی‌تان مبارزه کنید. انعطاف‌پذیری مفهومی‌است که با استفاده از آن کودکان خانواده‌های بحران زده به جای توقف در مصیبتی که با آن رو به رو هستند، از آن رهایی می‌یابند و یاد می‌گیرند که چگونه از خود مراقبت کنند و در آینده به عنوان بزرگسالی قدرتمند، زندگی خوشایندی داشته باشند.
افراد انعطاف‌پذیر در پر قو نخوابیده‌اند. آنها از هر یک از تجارب زندگی خود، زخم‌هایی بر بدن دارند. هر چند که در حال مبارزه‌ای دایمی‌ هستند اما ماموریت‌های خویش را به خوبی انجام می‌دهند.
انعطاف‌پذیری به معنای بی‌نیازی مردم از ایمنی نیست و از تکالیف دستگاه‌های مسوول ارتقای ایمنی نمی‌کاهد. انعطاف‌پذیری، پدیده‌ای جادویی نیست.
بسیاری از مردم به اشتباه از «مدل آسیب» که باور غلطی درباره انتقال مشکلات است، تبعیت می‌کنند. هسته کلیدی این مدل آن است که وقتی خانواده شما دچار بحران باشد، احتمال برخورداری شما از اختلالات عاطفی افزایش می‌یابد و این سرنوشت حتمی‌ شماست.
محققان در بررسی تاریخ ۲۰ ساله زندگی کودکان خانواده‌های الکلی ملاحظه کردند که بسیاری از فرزندان چنین خانواده‌هایی به راه والدین خویش، نرفته اند. این حقیقت به خانواده‌های درگیر فقر، خشونت و بیماری‌های روانی نیز قابل تعمیم است.
تحقیقات جامعه شناسان در زمینه نقصان انعطاف‌پذیری نیز نشان داده است که در یک سوم ازموارد، سابقه زندگی در خانواده‌های فقیر، الکلی یا خشن منفی است. دو سوم باقی‌مانده (با سابقه مثبت زندگی در خانواده‌های فقیر، الکلی و خشن)، دردوره نوجوانی درگیر جرایم کوچک شده بودند اما در دهه سوم و چهارم زندگی تصمیم گرفته بودند که مشابه والدین شان زندگی نکنند.
در واقع یک خانواده بحران زده، می‌تواند خسارت زیادی به کودکان خویش وارد سازد اما افراد انعطاف‌پذیر به صورت فعال و خلاقانه به نبرد با مشکلات حاصل از زندگی در چنین خانواده‌هایی می‌پردازند. پاسخ آنها به مصیبتی که با آن رو به رو شده اند، همواره تکرار می‌شود تا با شخصیت وجودی آنها ادغام شده و به نیرویی پایدار تبدیل شود.
تصور می‌شود که انعطاف‌پذیری موجب دوام و توسعه اعتماد به نفس افراد در ورای چالش‌های زندگی آنها می‌شود. خانواده‌های بحران زده، موجب القای ناتوانی و احساس بد نسبت به خویشتن در کودکان‌شان می‌شوند. انعطاف‌پذیری به معنای استعداد افراد برای برخورداری از اعتماد به نفس با هر میزان تاثیر (منفی) قوی چنین والدینی است.
ممکن است در همان لحظه‌ای که دچار آسیب می‌شوید، از آن رها شوید. روان‌شناسی ما انسان‌ها آن قدر پیچیده است که به طور هم زمان با آسیب و رهایی از آن تطابق یابد. نقش انعطاف‌پذیری در چنین شرایطی، ممانعت از سرزنش خویش به دلیل اشتباهی است که مرتکب شده‌ایم و به زبان روان شناساسان، موجب بیرونی شدن سرزنش می‌شود. در مقابل، انعطاف‌پذیری موفقیت‌ها را درونی می‌سازد. افراد انعطاف‌پذیر، مسوولیت آن چه که در زندگی‌شان رخ می‌دهد را به عهده می‌گیرند.
یکی از روش‌های مورد استفاده چنین افرادی، حفظ استقلال است. آنها با ایجاد مرزهای مشخص بین خود و والدین‌شان، فاصله عاطفی خویش را در حدی حفظ می‌کنند که وجدان‌شان راضی باشد. کودکان انعطاف‌پذیر اغلب اوقات‌شان را با والدین همسالان برخوردار از یک زندگی ایمن می‌گذرانند. کودکان انعطاف‌پذیر خانواده‌های بحران زده در بزرگسالی، گاه با خانواده‌های دوست داشتنی وصلت می‌کنند که پیش از این به آنها پناه آورده بودند.
بینش اکتسابی چنین کودکانی، محصول عادت روانی آنها به پرسش‌گری عمیق از خویش و دادن پاسخ‌های صادقانه به این پرسش‌هاست. آنها بسیار مبتکر هستند، مسوولیت مشکلات‌شان را به عهده می‌گیرند و وجودشان را سنجیده و توسعه می‌دهند اما همه این کارها را به تنهایی انجام نمی‌دهند. یک یافته اساسی در تحقیقات انعطاف‌پذیری آن است که کودکان خانواده‌های بحران زده اغلب از یاری یک معلم، همسایه، والدین دوستان شان و گاه همسرشان برخوردار می‌شوند. آنها از صحبت با مراقبان‌شان در مورد دوران سختی که پشت سر گذاشته‌اند، نمی‌ترسند.
روابط موجب تقویت انعطاف‌پذیری می‌شود. افراد انعطاف‌پذیر در برقراری روابط متقابل مورد نیاز برای خشنودی عاطفی خود و اطرافیان شان موفق هستند.
قالب‌بندی درباره امور از مسایل کلیدی در انعطاف‌پذیری است. قالب‌بندی دوباره به معنای انتقال تمرکز از نیمه خالی لیوان به نیمه پر آن است. توانایی وقف دادن خویش با شرایط نیز از مهارت‌های اساسی افراد انعطاف‌پذیر است.
داستان زندگی هر کودک بازمانده خانواده‌های بحران‌زده، سرشار از درس‌های آموزنده است. باید داستان زندگی خویش را دوباره مرور کنید و در آن رفتار‌های خویش را به عنوان یک کودک قهرمان بیابید. باید به درون هر واقعه بازگردید، نیروی خویش را شناسایی کنید و با موفقیت‌هایتان، اعتماد به نفس‌تان را تقویت کنید.
بد نیست که همه ما نیرو‌های خویش را باز شناسیم. با تفکر در زمینه‌های سه گانه زیر ما نیز می‌توانیم انعطاف‌پذیری‌مان را تقویت کنیم:
▪ من دارم: در خانه از روابط، ساختارها و قوانین قدرتمندی که نمونه‌های خوبی برای ایفای نقش من هستند برخوردارم. اینها حمایت‌های خارجی هستند که در اختیار من می‌باشند.
▪ من هستم: من فردی با ایمان و امید، دلسوز دیگران و مفتخر به خویشتن خویش هستم. اینها نیروهای درونی من هستند که می‌توانم تقویت‌شان کنم.
▪ من می‌توانم: در برقراری ارتباط، حل مسایل، شناخت طبیعت دیگران، جستجوی روابط خوب و سایر مهارت‌های بین فردی و حل مساله مورد نیاز، خبره‌ام.

دکتر شهرام رفیعی‌فر

منبع : روزنامه سلامت