اعترافات نابهنگام

چه نسبتی بین اندیشه هایدگر و ایدئولوژی نازیسم وجود دارد. آیا هایدگر طرفدار هیتلر بود. آیا تفکر هایدگری الزاماً منتج به بحران فاشیسم خواهد شد؟ اینها سوالاتی است که نه تنها گستره اندیشه غرب بلکه اتمسفر تفکر فلسفی و سیاسی ایران نیز عمیقاً با آن درگیر است. این چالش در محافل فکری فلسفی ایران عمری کوتاه و نزدیک به یک دهه دارد و بیشتر از آن جهت در کانون توجه قرار گرفته است که دو متفکر نام آور در این عرصه به ستیز برخاسته اند؛ عبدالکریم سروش که خود را وامدار اندیشه کارل پوپر می داند عمیقاً منزجر از تفکر هایدگری است چرا که باور دارد نحله فکری که با احمد فردید در محافل فلسفی ایران شکل گرفته و در ادامه روند حرکت تاریخی اش نوعی فاشیسم را در ایران پایه گذاری کرده، به شدت متاثر از اندیشه های هایدگر است. از این جهت سروش، هایدگر و تفکر هایدگری را مرجع و مشروعیت بخش فاشیسم می داند که در ایران نیز توسط فردید و شاگردانش به رسالت تاریخی خویش عمل کرده است. در سوی دیگر این جبهه رضا داوری اردکانی قرار دارد. یکی از شاگردان شاخص فردید که در سال های اخیر برخلاف سروش که از محافل آکادمیک نیز رانده شده و به ناچار ترک وطن کرده است همواره صاحب مسندهای مهم در نظام جمهوری اسلامی؛ بوده است. کسی که خود را یک هایدگری می داند و از پوپر تبری می جوید. چنین است که تقابل تفکر هایدگر - پوپر در ایران مانسته سروش- داوری پیدا کرده است. این جدال که در طول دو دهه اخیر همواره حرکتی سینوسی داشته و با اوج و فرودهایی همراه بوده است در یکی، دو سال اخیر در سطوح بالاتر مطرح بوده و جریان داشته است. تا آنجا که بابک احمدی را نیز به میدان کشانده است. حرف اول بر سر این موضوع است که به راحتی تفکر هایدگری به فاشیسم ختم خواهد شد و آیا مارتین هایدگر یک یهودی ستیز طرفدار هیتلر بوده است؟ اینها پرسش هایی است که در مقام پاسخ همواره با عدم قطعیت هایی تاریخی مواجه بوده چرا که هرگز امکان یافتن جواب صریحی برای این پرسش ها وجود نداشته است اما در عین حال یکی از معتبرترین و مهم ترین اسنادی که می توان برای یافتن حقیقت به آن رجوع کرد مصاحبه بسیار مهم و مفصل هایدگر یک سال پیش از مرگش بوده که با «اشپیگل» در آلمان انجام داده است. این مصاحبه که یکی از کامل ترین و قابل استنادترین مدارک در یافتن نسبت هایدگر با حزب ناسیونال سوسیالیسم آلمان است همواره مورد استفاده پژوهشگران و محققان بوده است. هایدگر در این مصاحبه تا حدود بسیار زیادی به ابهامات پاسخ داده است. این مصاحبه که سال ها پیش توسط آرامش دوستدار اندیشمند ایرانی مقیم آلمان به فارسی برگردانده شده بود و در برخی سایت ها نیز منتشر شد بار دیگر و با ترجمه مجید کمالی در ماهنامه «خردنامه» در قالب ویژه نامه ای که این نشریه برای هایدگر تدارک دیده منتشر شده است. به نظر می رسد با توجه به فضای وهم آلود اندیشه هایدگر در ایران توجه دقیق به این متن می تواند حداقل بخشی از ابهامات قضیه را روشن سازد به خصوص که در این مصاحبه هایدگر دلایل پذیرش ریاست دانشگاه زایسبورگ و ماهیت پیوستنش به حزب نازیسم را توضیح داده است. اما مبهم ترین بخش این مصاحبه تاریخ انتشار آن است. اینکه چرا هایدگر تاکید داشته این گفت وگو پس از مرگش منتشر شود از ابهامات حل نشده زندگی و اندیشه هایدگر است. در هر حال ترجمه دوباره مصاحبه ای که در سال ۱۹۷۷ منتشر شده، می تواند در فضای فکری- فلسفی ایران اقدامی مبارک باشد. این مصاحبه در جدیدترین شماره ماهنامه «خردنامه» منتشر شده است.
محمد معماری

منبع : روزنامه سرمایه