طب مکمل، نقبی به دانش حکیمان قدیم

بیماری و درد از نخستین همنشینان بشر بوده و انسانها همواره به دنبال راهی برای ترمیم و درمان آن بوده اند.در گذشته با توجه به نگاه هر فرد به بیماری و عوامل مادی و ماورایی و همچنین امکاناتی که در دسترس داشته است، درمان تعریف و بیماری مداوا می شد.با رشد علم و دانش بشری در علوم مختلف، علم پزشکی نیز در مسیر رشد و توسعه قرار گرفت، اما هر روزه بیماری های جدیدی آشکار می شود که هنوز راه درمان آن یافت نشده است. درواقع علم پزشکی از جمله علومی است که همیشه نسبت به گذشته کامل و نسبت به آینده ناقص است و چون با همه پیشرفت های حاصله در عرصه پزشکی هنوز درمان برخی بیماری ها ناشناخته مانده و در مواردی نیز زمان بر است، متخصصان سعی دارند با مطالعه شیوه های درمانی به جا مانده از طبیبان کهن راه های جدیدی برای شناخت و درمان بیماری ها پیدا کنند. امروزه روش های سنتی درمان بیماران، دوباره دوره ای جدید از حیات را آغاز کرده است که در تعاریف پزشکی گاهی با نام طب مکمل شناخته می شود. در تعریف طب مکمل و وجوه افتراق و اشتراک آن با طب سنتی تعاریف متفاوتی وجود دارد. دکتر امیر مهدی طالب، عضو هیأت علمی دبیرخانه طب مکمل و سنتی وزارت بهداشت و درمان در گفت و گو با «ایران» در این باره می گوید: طب سنتی به مجموعه روش ها یا شیوه های درمانی گفته می شود که در یک کشور و میان اقوام مختلف با هدف حفظ و ارتقای سلامت در قرون متمادی به کار رفته و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. اگر این شیوه ها و روش های درمانی در سایر کشورها و از سوی دیگر ملت ها استفاده شود در اصطلاح به آن طب مکمل یا جایگزین می گویند.
با گسترش ارتباطات اجتماعی و فرهنگی این شیوه های درمانی بین ملت ها و اقوام دیگر رایج شده است. برای نمونه طب سنتی چین و هند (که با نام طب یونانی از آن یاد می شود) برگرفته از طب سنتی ایران است که اکنون در بسیاری از کشورهای غربی گسترش یافته و به عنوان طب مکمل از آنها یاد می شود.
وی با اشاره به این که در مجامع علمی این عبارت در مجموع با عنوان طب مکمل و جایگزین مصطلح است، می افزاید: «واژگان مزبور از نظر معنی و مفهوم تا حدودی مشابه است، اما از نظر ریشه های اعتقادی، فرهنگی، اصول و مبانی، چگونگی کاربرد، حیطه های قانونی و نظارتی و بسیاری از زمینه های دیگر در یک کشور با سایر کشورها و ملت ها تفاوت زیادی دارد.
این متخصص فارماکوگنوزی درباره این که «آیا می توان از طب مکمل یا جایگزین به عنوان طب جانشین برای درمان بیماری ها به جای طب امروزی استفاده کرد یا خیر » می گوید: برداشت های کلی از تعریف این طب به این معنی که این شیوه درمانی می تواند جایگزینی برای طب رایج امروزی شود، صحیح نیست. بر اساس تحقیقات مجامع علمی و تأکیدات سازمان های علمی بین المللی مانند سازمان جهانی بهداشت، همواره بر این اصل تأکید می شود که کشورها براساس فرهنگ خود، راهکارهای کاربرد منطقی و علمی طب مکمل یا جایگزین و تلفیق آن با پزشکی جدید را درنظام خدمات بهداشتی - درمانی کشور خود طراحی و اجرا می کنند ضمن اینکه کسب دانش و تجربه کافی برای استفاده از این نوع طب، ضروری و اجتناب ناپذیر است.
وی با اشاره به پتانسیل های مثبت موجود در کشور در این زمینه، جایگاه طب مکمل را در ایران مثبت ارزیابی و اظهار می کند: وجود هزاران کتاب و دست نوشته های ارزشمند، تنوع گیاهان دارویی و بویژه پژوهش های انجام شده از سوی محققان موجب شد تا این رویکرد پس از انقلاب با جدیت بیشتری دنبال شود و با آغاز فعالیت رسمی دبیرخانه شورای طب سنتی و مکمل در وزارت بهداشت و انجام وظایف قانونی محوله به آن، آموزش رسمی مهمترین رشته های مورد نظر از جمله طب سنتی ایران، کاپروپراکتیک، طب سوزنی و هومیوپاتی ویژه پزشکان و نیز داروسازی سنتی برای داروسازان مورد توجه قرار گرفت. همچنین هم اکنون امکان اختصاص بودجه های تحقیقاتی برای انجام پژوهش در زمینه های گوناگون طب سنتی، طب مکمل یا جایگزین از سوی معاونت های مربوطه در دانشگاه های علوم پزشکی کشور و در مجموع از طریق معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، وجود دارد. با توجه به این اقدامات در سال های اخیر سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است ایران در گروه کشورهایی است که با هدف قانونمند کردن زمینه های گوناگون طب سنتی و طب مکمل یا جایگزین عمل کرده و در زمینه استفاده علمی از قابلیت های درمانی و نیز توسعه روزافزون آنها در مسیر خوبی گام برداشته است.
دکتر یونس پناهی، عضو هیأت علمی دانشگاه نیز در این باره با منفک دانستن طب سنتی از طب مکمل می گوید: هر نوع روش درمانی که جدای از شیوه های طب رایج یا طب امروزی باشد، در زمره طب مکمل قرار می گیرد. استفاده از رژیم درمانی، تغییر شیوه زندگی، آموزش مهارت های زندگی از شیوه های درمانی طب مکمل است، اما اینکه بگوییم طب سنتی همان طب مکمل است، اشتباه است، زیرا طب سنتی با پیشینه ای کهن در دنیا شامل مجموعه ای از شیوه هایی است که به حفظ سلامتی و درمان بیماری ها می انجامد و رابطه تنگاتنگی با گیاهان، حیوانات و مواد معدنی دارد.
این متخصص فارماکوتراپی می گوید: به کار بردن واژه جایگزین در این نوع طب، بدان معنا نیست که آنچه سیستم طب رایج (طب امروزی) برای درمان بیماری تجویز می کند، حذف و یک داروی گیاهی یا شیوه طبیعی مثل رژیم درمانی، جایگزین آن شود، بلکه باید از طب مکمل به عنوان عامل تکمیل کننده برای درمان بیماری ها و کم کردن عوارض جانبی ناشی از کاربرد داروهای شیمیایی و غیرطبیعی استفاده کرد. درمانگران این رشته نیز باید به این امر واقف باشند که استفاده از دو طب مکمل و سنتی به عنوان دوطب مستقل از هم برای هرگونه پیشگیری و درمان، نیازمند مطالعات دقیق و کاملاً علمی است و باید تأثیر این روش ها در درمان بیماری به اثبات رسیده باشد.
دکتر کیارش ساعتچی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقاتی، درمانی و تشخیص طب مکمل- جایگزین بیمارستان میلاد می گوید: طب مکمل فلسفه خاص خود را دارد، اینکه چرا انسان مریض می شود چه کنیم تا بیمار بهبود یابد چرا انسان باید به تعادل برسد چرا باید دوباره به زندگی برگردد از جمله سؤال و جواب های مهم در فلسفه این طب به شمار می رود و واقع این فلسفه به بایدها و نبایدها پاسخ می دهد.وی با متمایز دانستن طب مکمل از طب سنتی می گوید: طب مکمل با سابقه چندهزار ساله به عنوان طب اصلی مطرح بوده است، اما در طول تاریخ و سالیان دراز این دانش دستخوش افت وخیزهایی شد، همین عوامل موجب شد تا ایران برخلاف کشورهایی چون چین، هند و یونان که اندوخته های غنی این دانش را در اختیار دارند، عقب بماند.وی می گوید: هم اکنون بیمارستان میلاد به عنوان اولین مرکزی که طب مکمل را به عنوان یکی از شیوه های درمانی راه اندازی کرده است، هر روزه بیمارانی را پذیرفته و درمان می کند.
به هر حال در دنیای به ظاهر مدرن امروزی، فشارهای زندگی پرشتاب، تغذیه ناسالم و آلودگی های محیطی از جمله عواملی هستند که موجب فرسودگی روح، جسم و ذهن انسان و مانع رسیدن او به احساس سلامت و شادابی شده است. طب مکمل یا جایگزین با بیش از ۱۵۰ نوع روش درمانی یکی از شیوه های علم پزشکی است که با تفاوت هایی در اصول، قواعد و راه های تشخیص و درمان سعی دارد با برگرداندن سلامتی به بیمار و جلوگیری از ابتلا به بیماری در اشخاص سالم، آرامش و تندرستی را که یکی از آرزوهای زندگی مدرن امروزی است به او برساند.

شیدا جعفری خانقاه

منبع : روزنامه ایران