نگاهی به مناسبات ترکیه و ترکمنستان

بررسی اجمالی روابط ترکیه و ترکمنستان نشان می‌دهد که مناسبات این دو کشور ترک زبان در دوره ریاست جمهوری قربان قلی بردی محمداف بیش از هر زمان دیگر گسترش یافته است. هرچند روابط آنکارا عشق آباد در زمان صفرمراد نیازاف رییس جمهوری سابق ترکمنستان نیز مطلوب بود ولی به نظر می‌رسد از زمان انتخاب رییس جمهوری این کشور آسیای مرکزی در بهمن ماه۸۵ ‪ این روابط گسترش چشمگیری یافته است.
این درحالیست که ترکمنستان و ترکیه حداقل از نظر جغرافیایی فاصله نسبتا زیادی با یکدیگر دارند ولی موضوع نژاد، زبان و مذهب از عوامل تسهیل‌کننده روابط بین دو کشور محسوب می‌شود.عبدالله گل رییس جمهوری ترکیه در سفر آبان ماه پارسال در منطقه تاریخی کهنه اورگنج ترکمنستان گفت که همه ما (ترک ها)، ترکمن هستیم.
این جمله‌ای است که ترکمن‌ها همواره بدنبال آن هستند و معتقدند که ترکمن ها در طول تاریخ نقش بسزایی در فرهنگ و تمدن جهان داشته اند.رییس جمهوری ترکیه همچنین در این منطقه تاکید کرد که اشتراکات تاریخی، دینی و فرهنگی زیادی بین ملت‌های ترکمن و ترک وجود دارد و براین اساس باید همکاری‌های فرهنگی و هنری دو کشور بیش از هر زمان دیگر گسترش یابد.
البته، نیازاف رییس جمهوری سابق ترکمنستان نیز گفته بود که ترکیه و ترکمنستان یک ملت در قالب دو دولت هستند و این سخن بارها در دیدار مقامات دو کشور تکرار می‌شود.ترک‌ها نیز با بیان اینکه ترکمنستان وطن پدری و آباء و اجدادی آنها هست، همواره بر گسترش روابط بین دو کشور تاکید کرده اند.
به همین دلیل است که هم اکنون بیش از هفت هزار ترکیه‌ای در ترکمنستان مشغول فعالیت هستند و بدین ترتیب ترک‌ها بیشترین اتباع این کشور آسیای مرکزی را تشکیل می‌دهند.این درحالیست که تعداد کل اتباع دیگر کشورهای خارجی در ترکمنستان رقمی کمتر از این میزان است.کشورهای خارجی نظیر جمهوری اسلامی ایران با وجود نزدیکی مسافت و وجود چهار گمرگ فعال، نفوذ اقتصادی و فرهنگی همانند ترکیه در ترکمنستان ندارد.
● مناسبات اقتصادی ترکیه و ترکمنستان
ترکیه و ترکمنستان از روابط اقتصادی مستحکمی برخوردار هستند و حدود ‪۴۷۹‬ شرکت ترکیه‌ای هم اکنون در ترکمنستان فعال هستند.
براساس آمارهای رسمی اعلام شده، شرکت‌های ترکیه‌ای تاکنون قرارداد اجرای ‪ ۸۰۹‬طرح با ترکمنستان را منعقد کرده‌اند که ارزش این تعداد قرارداد بیش از شش میلیارد دلار و ‪ ۷۰۷‬میلیون یورو برابر ‪ ۶۹‬میلیارد منات است.
البته ترک‌ها علاوه بر احداث طرح‌های ساختمانی بیش از ‪ ۳۲۷‬میلیون دلار و ‪۱۱‬ میلیارد منات نیز در بخش نساجی ترکمنستان سرمایه‌گذاری نموده اند.نرخ هر دلار آمریکا در بازار رسمی ‪ ۶۲۰۰‬منات (واحد پولی ترکمنستان) و در بازار غیررسمی ‪ ۱۹‬هزار و ‪ ۸۰۰‬منات است.
حضور فعال شرکت‌های ترکیه‌ای در امر ساختمان‌سازی ترکمنستان به حدی است که رسانه‌های این کشور آسیای مرکزی هر هفته خبر از واگذاری تعدادی از طرح ها به این شرکت‌ها می‌دهد.
مجموع شرکت‌های ترکیه که بیش از ‪ ۳۳‬درصد مجموع شرکت‌های دیگر کشورها در ترکمنستان را تشکیل می‌دهد برخی مواقع طرح‌های واگذار شده را به شرکت‌های دیگر خارجی واگذار می‌کنند.شرکت‌های گات انشات، پلیمکس، شاهین انشات و چالیگ خولدینگ از معروفترین شرکت‌های ترکیه در بخش ساختمان‌سازی هستند.
مدیران این شرکت‌ها سالی چند نوبت با رییس جمهوری ترکمنستان دیدار و گفت وگو می‌کنند به طوری که برخی مدیران این شرکت‌ها نظیر احمد چالیگ مشاور رییس جمهوری سابق این کشور آسیای مرکزی بود.البته فعالیت شرکت‌های ترکیه تنها محدود به بخش ساختمان‌سازی نیست زیرا این شرکت‌ها در دیگر بخش‌ها نظیر احداث کارخانه، فرودگاه و حتی بازسازی بنادر و اسکله نیز فعالیت دارند.
به عنوان نمونه مدیر شرکت نفتی سم پترول ترکیه در آبان ماه پارسال پیشنهاد بازسازی بندر ترکمنباشی ترکمنستان را با هزینه بیش از دو میلیارد و ‪ ۵۰۰‬میلیون یورو به رییس جمهوری این کشور ارایه کرد.ستکی آیان رییس این شرکت نفتی گفته است که با این هزینه علاوه بر بازسازی بندر ترکمنباشی، تعدادی کشتی نفتکش و کالای مورد نیاز برای تجهیز این بندر نیز خریداری می‌شود.
درصورت موافقت رییس جمهوری ترکمنستان با این طرح در حقیقت بزرگترین موافقتنامه تجاری ترکمنستان پس از استقلال این کشور با یک شرکت خارجی خواهد بود.گفته می‌شود برای اجرای این طرح ‪۱۵‬هزار کارشناس و متخصص در زمینه‌های مختلف نظیر مسایل مالی، بانکی، فنی و مهندسی مورد نیاز خواهد بود.
حضور قوی ترکیه در عرصه‌های فرهنگی و رسانه‌ای ترکمنستان ترکیه در بخش فرهنگی، رسانه‌ای و حتی مذهبی ترکمنستان با توجه به وجود اشتراکات زبانی و تاریخی حضور محسوس تر از دیگر کشورها دارد و مقامات آنکارا همچنان در پی افزایش نفوذ فرهنگی خود با روش‌های مختلف بویژه فرهنگی و رسانه‌ای در این کشور هستند.
دانشگاه و مدارس بین‌المللی ترکمن ترک از ابزارهای موثر حضور ترک‌ها در عرصه آموزشی و فرهنگی ترکمنستان محسوب می‌شوند.دانشگاه بین‌المللی ترکمن ترک که از سوی ترک‌ها اداره می‌شود از سال ‪ ۱۹۹۴‬میلادی فعالیت خود را آغاز کرده و در کنار آن مدارس ترکمن ترک نیز که در تمامی مقاطع تحصیلی پیش از دانشگاه دانش آموز می‌پذیرد به فعالیت آموزشی و فرهنگی مشغول است.
هم اکنون در ترکمنستان ‪ ۱۴‬مدرسه ترکمن ترک، مجموعه آموزش زبان‌های خارجی باشکنت و مرکز فرهنگی جمهوری ترکیه فعالیت دارد.براساس تازه‌ترین آمارها، هم اکنون بیش از یکهزار و ‪ ۶۵۲‬نفر از دانشجویان ترکمن در مدارس آموزش عالی ترکیه در رشته‌های مختلف تحصیل می‌کنند.
برخی آمارها حکایت از آموزش حدود ‪۳۰‬هزار نفر در نهادهای آموزشی ترکیه از ابتدای استقلال ترکمنستان تاکنون حکایت دارد ولی سفیر ترکیه در عشق آباد تعداد آموزش دیدگان مراکز فرهنگی این کشور در ترکمنستان را بیش از ‪۱۱‬ هزار نفر عنوان می‌کند.به گفته حاکی اکیل، بیش از چهار هزار و ‪ ۸۰۰‬دانشجوی ترکمن نیز از ابتدای استقلال ترکمنستان تاکنون در مراکز آموزش عالی ترکیه تحصیل کرده اند.
مرکز آموزش زبان‌های خارجی و رایانه باشکنت هم اکنون به یکی از مراکز بزرگ فرهنگی و آموزشی ترکمنستان تبدیل شده که علاوه بر ترکمن ها، سایر اقلیت‌ها و حتی فرزندان دیپلمات‌ها برای فراگیری زبان انگلیسی و رایانه به این مرکز مراجعه می‌کنند.
ترکیه علاوه بر فعالیت آموزشی در داخل ترکمنستان همانند آمریکا هر سال با برگزاری آزمون از بین دانش آموختگان مقطع متوسطه دانشجو برای تحصیل پذیرش می‌کند.
● ترکیه و حضور قوی در عرصه رسانه‌ای ترکمنستان
علاوه بر بحث آموزشی، ترکیه تنها کشوری است که حضور پررنگ رسانه‌ای در ترکمنستان دارد بطوریکه هر یک از رسانه‌های معتبر دیداری، شنیداری و مکتوب ترکیه نمایندگی در عشق آباد دارند.
هم اکنون درعرصه خبری و رسانه‌ای ترکمنستان شبکه‌های تلویزیونی تی .آر.تی ، سامان یولی، خبرگزاری نیمه دولتی آناتولی، خبرگزاری خصوصی جیهان، اخلاص و روزنامه بین‌المللی زمان، مجله اقتصادی اکو ویترین حضور دارند.
این سازمان‌های تلویزیونی و خبری هر کدام در عشق آباد دارای دفتر بوده و برخی آنها به صورت منطقه‌ای اخبار آسیای مرکزی را نیز پوشش می‌دهند.
رسانه‌های جمعی ترک مستقر در ترکمنستان علاوه بر اطلاع رسانی از اوضاع داخلی این کشور برای مردم ترکیه، نسبت به اطلاع رسانی به مردم ترکمنستان از طریق کانال‌های متعدد شبکه تلویزیونی دولتی ترکیه و با انتشار منظم هفته نامه زمان ترکمنستان اقدام می‌کند.
شبکه تلویزیونی تی .آر.تی ترکیه از طریق کانال موسوم به تورک تی.آر. تی که یکی از کانال‌های هفتگانه این شبکه است هر روز عصر به مدت سه ساعت برنامه‌های خود را برای مردم ترکمنستان، همزمان با ترکیه پخش می‌کند.
این برنامه ها، بخش‌های متنوعی همچون اخبار، موسیقی، معرفی جاذبه‌های گردشگری ترکیه و سریال‌های تلویزیونی با مضامین اجتماعی و خانوادگی را شامل می‌شود.هفته نامه زمان ترکمنستان مهمترین ابزار اطلاع رسانی و تبلیغاتی ترک‌ها در ترکمنستان محسوب می‌شود.این هفته نامه تنها نشریه وابسته به یک نشریه خارجی است که در ترکمنستان به چاپ می‌رسد و بدلیل انعکاس رویدادهای مناطق مختلف جهان از نشریات داخلی ترکمنستان متمایزتر است.
البته مطالب این هفته نامه نیز از سوی دولت ترکمنستان کنترل می‌شود ولی بدلیل چاپ اخبار خارجی مخاطبان زیادی در مقایسه با نشریات داخلی این کشور آسیای مرکزی دارد.هفته نامه زمان در کنار پرداختن به مسایل داخلی ترکمنستان بصورت گسترده اخبار و مسایل مربوط به ترکیه و همچنین کشورهای همجوار این کشور آسیای مرکزی را نیز پوشش می‌دهد.
تبلیغ فعالیت‌های شرکت‌های ترک فعال در ترکمنستان و نیز محصولات تولیدی این کشور در صفحات مختلف نشریه زمان جایگاه خاصی دارد.در میان خبرنگاران خارجی مستقر در ترکمنستان هم اکنون ترک‌ها بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده و در مناسبت‌های مختلف خبری تعداد آنها پرشمارتر از دیگر خبرنگاران می‌باشد.
● ترکیه و ساخت مساجد رایگان در ترکمنستان
ترکیه در سال‌های گذشته چندین مسجد به صورت رایگان در ترکمنستان احداث کرده و هم اکنون نیز یک مسجد در داش اوغوز به صورت رایگان در دست احداث دارد.ترکیه قرارداد احداث و بازسازی مساجد دیگری نیز با ترکمن‌ها منعقد کرده که این مساجد هم اکنون در مرو و گوگتپه در حال احداث است.
رییس جمهوری ترکمنستان هفته جاری با صدور فرمانی به بانک مرکزی این کشور اجازه داد تا با شرکت سورتوریسم انشات و صناعی ترکیه قرارداد اجرای طرح بازسازی مسجد جامع موسوم به صفرمراد حاجی را منعقد کند.
مسجد جامع صفرمراد حاجی واقع در بخش گوکتپه در ‪ ۴۵‬کیلومتری غرب عشق آباد پس از کسب استقلال ترکمنستان به مناسبت یادبود کشته‌شدگان نبرد تاریخی گوکتپه احداث شده و پس از مسجد جامع صفرمراد ترکمنباشی در روستای قپچاک دومین مسجد بزرگ این کشور آسیای مرکزی محسوب می‌شود.
ارزش قرارداد بانک مرکزی ترکمنستان با شرکت ترکیه‌ای برای بازسازی این مسجد بیش از ‪ ۳۳‬میلیون و ‪ ۹۲۵‬هزار دلار است.البته ترکیه فعالیت رسمی آموزش دینی که در گذشته در کشور ترکمنستان داشت هم اکنون با تعطیلی مراکز آموزشی ویژه دانش آموزان و توقف فعالیت دانشکده الهیات به کمترین حد رسیده است و آنها هم اکنون بیشتر در کار مسایل فرهنگی و آموزشی فعالیت دارند.

به نقل از ایرنا

منبع : پایگاه اطلاع رسانی گمیشان