مدیریت بلایا

بررسی تجربه های ملی و جهانی اثرات بهداشتی بلایای طبیعی و برخورد با آنها نشان داده است اگرچه بلایای طبیعی و انسان ساخته مختلف به اشكال گوناگون بر سلامتی انسان تأثیر می گذارند اما اقداماتی كه نیاز است انجام پذیرد ثابت هستند.
به طور كلی بلایا موجب شیوع بیماری های جدید و غیرعادی نمی شوند و در هنگام بروز بلایا مردم دقیقا از مسائل بهداشتی و بیماری هایی رنج می برند و دچار مرگ و میر می شوند كه قبلاً به آنها مبتلا شده اند و از آنها رنج برده اند. در شرایط بحران كودكان و نوجوانان از اسهال، سرخجه و عفونت حاد تنفسی می میرند همانگونه كه برادران و خواهران آنان در شرایط عادی مرده اند.
تجربه نشان داده است اقدام مسئولانه در بروز بلایا تنها داشتن اطلاعات كافی نیست بلكه علاوه بر آن باید درك درستی از آنچه برای عمل مناسب است وجود داشته باشد. خلاصه نتایج بررسی تجربه های ملی و جهانی در برخورد با بلایای طبیعی تحت عناوین ذیل و با تأكید بر مسائل بهداشتی نشان داده شده است:
۱-مهمترین مسائل ساعت ها و روزهای اول بعد از بحران چیست؟
۲-مهمترین دشواری ها در عملیات كمك كدام است؟
۳-خطاهای ثبت شده در كمك رسانی های گذشته چه بوده است؟
۴-برای مقابله با بلا چه آمادگی هایی ضرورت دارد؟
۵-در تجربه های موجود برجسته ترین جنبه های ثبت عملیات كمك چه بوده است؟
مهمترین مسائل ساعت ها و روزهای اول و بعد از بحران چیست؟
۱- به هم ریختگی و نابسامانی شدید محدودیت منابع در جمعیت آسیب دیده.
۲- جست وجو و نجات.
۳- تخلیه به موقع و سریع جمعیت منطقه بحران به مكان امن و سرپناه موقت.
۴- برقراری سیستم هشداردهنده و پیام رسانی.
۵-تأمین و توزیع عادلانه موادغذایی.
۶- تأمین و توزیع آب آشامیدنی سالم و كافی.
۷- مراقبت های بهداشتی اولیه و خدمات پزشكی.
۸- ایجاد امنیت مالی، جانی جمعیت آسیب دیده برای تأمین وضعیت روحی مناسب آسیب دیدگان جهت قبول اجرای عملیات اضطراری.
۹- اعمال مدیریت كمیته كاهش اثرات بلایای طبیعی برای اجرای فعالیت های گروه های عملیاتی.
۱۰- تأمین حرارت و برودت سرپناه ها به منظور نگهداشت سلامت و بهداشت آسیب دیدگان.
۱۱- فراهم آوردن امكانات بهداشتی درمانی جهت ارائه خدمات به موقع فوری.
۱۲- برقراری PHC در اردوگاه های موقت آسیب دیدگان(تغذیه، تأمین آب سالم، بهسازی اساسی، مراقبت از مادران و نوزادان، تنظیم خانواده، بیماریابی و درمان به موقع، واكسیناسیون، آموزش بهداشت).
۱۳- تأمین و توزیع دارو، موادضدعفونی و پاك كننده به مقدار كافی.
مهمترین دشواری ها در عملیات كمك كدام بوده است؟
۱- فشارهای اجتماعی و سیاسی برای افزایش سرعت عملیات و گاهاً تغییر اولویت های عملیات اجرایی.
۲-عدم آشنایی نیروهای غیربومی به خصوصیات فرهنگی و اجتماعی و رفتاری جمعیت منطقه آسیب دیده.
۳- عدم برقراری ارتباط بین اكیپ های اعزامی از سازمان ها و ارگان های دولتی و غیردولتی به منظور اطلاع از امكانات و منبع انسانی، مالی و تجهیزاتی یكدیگر.
۴- هجوم بیش از حد مردم به منظور كمك به آسیب دیدگان كه اكثراً تخصص و تجربه كمك رسانی را ندارند.
۵- بسته شدن راه های كمك رسانی به منطقه بحران توسط وسائل نقلیه مردمی كه برای كمك به منطقه بحران آمده اند.
۶- نیروهای غیربومی كه شناختی درست از شرایط اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی منطقه ندارند از نظر مردم آسیب دیده بیگانه تلقی شده و مردم به آنان اعتماد زیاد ندارند و برای گفتن نیازهای خود به نیروهای غیربومی رغبتی نشان نمی دهند.
۷-عدم اطمینان مردم از تحویل هدایای خود به ستادهای مسئول به طوری كه بیشتر آنان مایل هستند خود راساً اقدام به توزیع و تحویل اجناس نمایند.
۸- ارسال منابع بدون ارزیابی صحیح از نیازها.
۹- تخصیص منابع محدود موجود به فعالیت هایی كه جزء اولویت های ساعات اولیه بحران نیستند.
خطاهای ثبت شده در كمك رسانی های گذشته چه بوده است؟
۱- نادیده گرفتن منزلت انسان های آسیب دیده و عدم شناخت صحیح نیازهای آنان.
۲- عدم حضور مدیریت كمك رسانی برای جمع آوری و نگهداری و توزیع صحیح و عادلانه كمك های مردمی، ملی و جهانی.
۳- انتخاب محل اسكان موقت بدون رعایت ضوابط انتخاب محل اردوگاه.
۴- استفاده از نیروهای نظامی در عملیات اسكان موقت آسیب دیدگان.
۵- به كارگیری فوری و سریع ماشین آلات سنگین پس از بروز بحران كه این امر موجب از بین رفتن نشانی و اموال بیشتر مردم و همچنین اجساد كه اثرات روانی شدید بر آسیب دیدگان خواهد داشت.
۶- محول كردن مسئولیت كمك رسانی و بازسازی منطقه آسیب دیده به گروه های غیربومی.
۷- توزیع نامناسب موادغذایی و گاهاً دور از شأن مردم آسیب دیده.
۸- قبول مسئولیت های خارج از توان سازماندهی توسط بعضی از سازمان ها و ارگان ها.
۹- دادن وعده های بدون پشتوانه به آسیب دیدگان و ایجاد توقع در آنان كه نهایتاً نارضایتی و عدم همكاری و مشاركت آسیب دیدگان را به دنبال داشته است.
برای مقابله با هر بلا چه آمادگی هایی ضرورت دارد؟
۱- ایجاد و توسعه سیستم تجزیه و تحلیل اطلاعات شبكه های زلزله شناسی.
۲- جمع آوری اطلاعات تاریخی بلایای طبیعی استان ها به تفكیك شهرستان ها.
۳- اجرای طرح های تحقیقاتی كاربردی به منظور دستیابی به راه حل های نیازهای اساسی بهداشتی درمانی در برنامه ریزی كاهش اثرات بلایای طبیعی.
۴- داشتن برنامه از پیش تنظیم شده برای اقدامات تخلیه منطقه آسیب دیده و پیام رسانی.
۵- تدوین و اجرای برنامه آموزش همگانی تحت عنوان «آمادگی برای زلزله در داخل ساختمان ها» (یعنی ساكنان ساختمان ها بدانند در صورت وقوع زلزله چه كارهایی را باید انجام دهند و چه كارهایی را نباید انجام دهند.)
۶- پیش بینی نیازهای مراقبت از زنان باردار، مادران، كودكان و سالمندان.
۷- طراحی و ساخت ساختمان های مقاوم به زلزله برای بیمارستان ها و مراكز درمانی، مخابرات، مركز آتش نشانی و امداد، نیروهای انتظامی، انبار تجهیزات و...
۸- برقراری سیستم جلوگیری و مقابله با آتش سوزی و سیل متعاقب زلزله.
۹- شناسایی كانون های آتش سوزی و پیش بینی لازم جهت تأمین آب و وسایل لازم برای آتش نشانی در مواقع بروز حادثه.
۱۰- بالا بردن فرهنگ ایمنی از طریق افزایش سطح آگاهی مردم به گونه ای كه قدرت خطرات را بشناسند و انتخاب راه حل های حفاظت فردی را بیاموزند زیرا حفاظت عمومی بستگی به ایمنی فردی دارد.
۱۱- تربیت داوطلبان مقابله با بلایای طبیعی در سراسر كشور در زمینه اقدامات بهداشتی در مواقع بروز بحران.
۱۲- ایجاد مركز آموزش اقدامات برای كاهش اثرات بلایای طبیعی.
۱۳- افزایش شركت دانش آموزان و دانشجویان در برنامه های آموزشی اقدامات در شرایط بحران.
۱۴-ارتقای سطح آگاهی و آمادگی عمومی در كاهش اثرات بلایا توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی.
۱۵- بهره گیری از نیروی زنان داوطلب و استفاده از آنان به عنوان رابط بهداشت.
۱۶- استفاده از نیروی انسانی بسیج مساجد به عنوان داوطلب اقدامات عملی در هنگام بروز بحران.
۱۷-به كارگیری نیروهای دارای اوقات فراغت(بازنشستگان و زنان خانه دار داوطلب) و تشویق مردم به مشاركت در برنامه های آموزشی جهت انجام خدمات اجتماعی در قبل از بروز، هنگام بروز و بعد از وقوع بحران.
۱۸-گسترش اقدامات مقابله با آتش مانند توسعه مناطق ضدآتش با ایجاد شهرهای ضد آتش یا شهر مقاوم یا مناطق امن برای اسكان موقت.
۱۹-تهیه پروژه توسعه مجدد مناطق آسیب پذیر(اصلاح ساختمان ها و تأسیسات)
۲۰-برقراری دوره آموزشی مدیریت اقدامات بهداشتی در مواقع بروز حوادث و بلایای طبیعی و صنعتی.
۲۱-آشنایی كامل مدیران بحران با جغرافیای منطقه تحت مسئولیت.
۲۲-بررسی آسیب پذیری تأسیسات زیربنایی و شریان های حیاتی مراكز خدمات عمومی.
۲۳-بررسی علمی شناخت پتانسیل لرزه خیزی منطقه.
در تجربه های موجود برجسته ترین جنبه های مثبت عملیات كمك چه بوده است؟
۱- استفاده از افراد منطقه آسیب دیده در جمع آوری اطلاعات.
۲- استقرار مراكز خدمات بهداشتی درمانی بین چندین روستا.
۳- در جریان قرار دادن جمعیت آسیب دیده از تصمیمات اتخاذ شده برای كمك رسانی و اقدامات انجام شده.
۴- محول كردن اجرای برنامه بازسازی منطقه بحران به گروه های اجتماعی محلی.
۵-تشخیص نیازها و شیوه های امداد و تعیین اولویت توسط مدیریت بحران با مشاركت و دخالت نمایندگان جمعیت آسیب دیده.
۶- حمایت و تشویق خانواده ها به گونه ای كه خانواده ها خود از خردسالان و سالمندان بی سرپرست نگهداری نمایند.
۷- استفاده مطلوب از وسایل ارتباط جمعی در ایجاد تحرك و جلب كمك های مردمی.

سمیه صیادی فر

منبع : روزنامه همشهری