چشم‌انداز صنعت انرژی هسته‌ای

هرچه درک عمومی از کمبود منابع تولید انرژی افزایش یابد، استقبال از انرژی هسته‌ای به‌عنوان فناوری جانشین نیز افزایش می‌یابد. (( استیو میلر ))
چه مدت طول می‌کشد که صنعت انرژی هسته‌ای مورد تأیید کامل مردم قرار گیرد، چنانکه نسبت به ساختن یک نیروگاه هسته‌ای جدید در نزدیکی محل زندگی‌شان هیچ‌گونه تردیدی نداشته باشند؟ در حال حاضر، طرفداران گسترش صنعت انرژی هسته‌ای تلاش می‌کنند با توجه به برخی شرایط – همانند کمبود منابع انرژی و آلودگی ناشی از سوخت‌های فسیلی – و همچنین با نوید دادن فناوری‌های ارزان‌تر و کارآمدتر، افکار عمومی را به سمت استفاده از انرژی هسته‌ای جلب کنند.
مؤسسهٔ انرژی هسته‌ای واشنگتن به نیابت از صنعت انرژی هسته‌ای آمریکا اعلام می‌کند: "انرژی هسته‌ای بزرگترین منبع انرژی دنیا است که انتشار آن آزاد است. نیروگاه‌های هسته‌ای هیچ‌گونه مواد آلاینده یا گازهای گلخانه‌ای تولید نمی‌کنند. استفاده از انرژی هسته‌ای مشکلاتی را همانند آلودگی ناشی از محیط زیست، تغییر شرایط اقلیمی کرهٔ زمین، تشکیل لایهٔ ازن در سطح زمین و باران اسیدی در پی نخواهد داشت."
یوجین رزا استاد جامعه‌شناسی دانشگاه واشنگتن می‌گوید: "در حال حاضر، چشم‌انداز صنعت انرژی هسته‌ای بسیار نویدبخش‌تر از چند دههٔ گذشته است." او معتقد است که شرایط فعلی به علت اجماع نظر دانشمندان در مورد گرم‌تر شدن کرهٔ زمین و فرآیند ایمن‌تر و اقتصادی‌تر کردن راکتورها به‌وجود آمده است.
تا اوایل دههٔ شصت، به نظر می‌رسید که جایگاه انرژی هسته‌ای در آیندهٔ صنعت انرژی تضمین شده است؛ چنانکه نیروگاه هسته‌ای، سمبول یک شهر متمدن بود. اما از آن زمان به بعد، مخالفت‌ها با این فناوری جدید آغاز شد؛ مخصوصاً از جانب طرفداران محیط زیست که نگران تأثیرات نامطلوب انرژی هسته‌ای بر محیط زیست بودند. سپس، با آزمایش‌کردن سلاح‌های هسته‌ای و مشخص شدن خطراتی که پرتوهای رادیواکتیو در پی دارد، نگرانی‌ها در مورد زباله‌های هسته‌ای آغاز شد.
البته با این که حمایت عموم مردم از انرژی هسته‌ای نسبت به گذشته کاهش یافته بود، همچنان بیش از ۵۰درصد از مردم استفاده از این فناوری جدید را تأیید می‌کردند. اما پس از سال ۱۹۷۹ و وقوع حادثهٔ نیروگاه هسته‌ای "تری مایل آیلند" در پنسیلوانیا، افکار عمومی نسبت به انرژی هسته‌ای تغییر کرد.
● نقش مهم و تعیین‌کنندهٔ افکار عمومی
یوجین رزا معتقد است که گسترش استفاده از انرژی هسته‌ای به حمایت عموم مردم از این صنعت بستگی دارد. او می‌گوید: "هر دو طرف با نتایج حاصل از اجماع عمومی، هم‌عقیده هستند."
آیا عموم مردم از انرژی هسته‌ای حمایت می‌کنند؟ علیرغم چشم‌انداز مؤسسهٔ انرژی هسته‌ای در مورد افکار عمومی (گسترش حمایت عمومی از ساختن نیروگاه‌های هسته‌ای بیشتر)، نمی‌توان جواب قاطعی به این سؤال داد. خبرگزاری‌هایی از جمله نیویورک تایمز، هاریس ، گالاپ و AP ، نظرخواهی‌های بسیاری در این مورد انجام داده‌اند که البته، سؤال‌هایشان به روش‌های متفاوتی پرسیده شده است و از دیدگاه‌های متفاوتی مورد تعبیر و تفسیر قرار گرفته است. (نمودارهای ۱تا ۳)
نمودار ۱: کدام یک از این گزینه‌ها، بهترین راه‌حل برای مقابله با مشکلات انرژی در ایالات متحده است؟
نمودار ۲: به نظر شما آیا احتمال وقوع حادثه‌ای مشبه با حادثهٔ نیروگاه "تری مایل آیلند" (در سال ۱۹۷۹) وجود دارد؟
نمودار ۳: با توجه به کمبود منابع تولید برق در کالیفرنیا و ایالات دیگر، آیا بخش‌های خدمات رفاهی باید آماده باشد که اگر طی پنج سال آینده،‌ نیاز به ساختن نیروگاه هسته‌ای باشد، قادر به انجام چنین کاری باشند؟
یوجین رزا می‌گوید: "نتایج این نظرخواهی‌ها تا حد زیادی به چگونگی پرسیدن سؤال‌ها بستگی دارد. احتمالاً مناسب‌ترین سؤال این است: شما با ساختن نیروگاه‌های هسته‌ای جدید موافق هستید یا مخالف؟" وی اطلاعات حاصل از ۲۶ سال نظرخواهی را از سال ۱۹۷۵ (چندسال قبل از وقوع حادثهٔ تری مایل آیلند) تا امروز، تجزیه و تحلیل کرده است.
مطابق با بررسی‌های رزا، در اواخر دههٔ هفتاد، به شدت از ساختن نیروگاه‌های هسته‌ای حمایت می‌شد (نمودار ۴)؛ اما پس از حادثهٔ مایل آیلند، افکار عمومی نسبتاً تغییر کرد و از اوایل دههٔ هشتاد نیز، مخالفت‌ها با ساختن نیروگاه‌های جدید به شدت افزایش یافت. رزا معتقد است که ساختن سلاح‌های هسته‌ای در اروپا از مهم‌ترین عوامل تغییر دیدگاه مردم نسبت به انرژی هسته‌ای است. البته حادثهٔ چرنویل نیز تا حدی تأثیرگذار بوده است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که پس از کاهش حمایت‌ها در سال ۱۹۸۸،‌ اخیراً میزان حمایت از انرژی هسته‌ای به ۴۶ تا ۵۲درصد افزایش یافته است.
نمودار ۴: آیا شما با ساختن نیروگاه‌های هسته‌ای جدید در آمریکا موافق هستید یا مخالف؟
در سال‌های اخیر، انرژی هسته‌ای دوباره مورد استقبال قرار گرفته است و به‌عنوان راه‌حلی مناسب برای مقابله با آلودگی هوا، گرم‌شدن کرهٔ زمین و کمبود منابع انرژی تلقی می‌شود. از سال ۱۹۹۹، درصد طرفداران انرژی هسته‌ای از ۴۶درصد به ۵۲درصد افزایش یافته است. یکی از این نظرخواهی‌ها که در ماه مه سال ۲۰۰۱ در کالیفرنیا و در زمان قطع مکرر برق انجام شد، نشان داد که ۵۹درصد از ساکنین این منطقه با توسعهٔ صنعت انرژی هسته‌ای موافق هستند. البته این حمایت‌ها هنوز به صورت آشکار و جدی اعلام نشده است.
کلی رمزی ، محقق ارشد مرکز نگرش‌های سیاسی واشنگتن، یکی دیگر از افرادی است که از او خواسته شده است که نتایج تعدادی از نظرخواهی‌ها را بررسی کند. او می‌گوید: "من گزارش‌هایی خوانده‌ام که می‌گویند عموم مردم به طور قاطع با انرژی هسته‌ای مخالف هستند؛ اما به نظر می‌رسد که نتایج نظرخواهی‌ها خلاف این عقیده را اثبات می‌کند.
زمانی که صحبت از کمبود منابع انرژی و گرم شدن کرهٔ زمین می‌شود، استقبال از انرژی هسته‌ای افزایش می‌یابد. البته، سطح این استقبال هنوز چشمگیر نیست؛ اما در مقایسه با ۲۰ سال گذشته، شرایط نسبتاً بهتر شده است." رمزی معتقد است که از سال ۱۹۹۹، نتایج نظرخواهی‌ها تقریباً ثابت بوده‌اند (۴۶ تا ۵۲درصد) و هیچ‌گونه روند خاصی را نشان نمی‌دهد.
آلن کراکت - معاون رئیس بخش ارتباطات در شرکت بین‌المللی زوگبی در نیویورک – نیز تعدادی از این نظرخواهی‌ها را بررسی کرده است که البته، نتایج نویدبخشی را در پی نداشته است. مطابق با گفته‌های کراکت، در اکثر نظرخواهی‌هایی که اخیراً انجام شده است، درصد افراد موفق با توسعهٔ صنعت هسته‌ای – حتی اگر از درصد مخالفین نیز بیشتر باشد – از مرز ۵۰درصد فراتر نرفته است.
کراکت می‌گوید: "در مجموع می‌توان گفت که عقیدهٔ واحدی در مورد انرژی هسته‌ای در میان مردم وجود ندارد؛ اما پس از بررسی و تجزیه و تحلیل نظرخواهی‌ها، به نظر می‌رسد که مردم نسبت به انرژی هسته‌ای نظر مثبتی ندارند.
مردم نگران تأثیرات مخربی هستند که ممکن است انرژی هسته‌ای بر محیط زیست داشته باشد. در نظرخواهی‌هایی که چندین گزینه برای رفع مشکلات فعلی پیشنهاد می‌شود، انرژی هسته‌ای چندان مورد استقبال قرار نمی‌گیرد." کراکت نیز همچون رمزی، بررسی‌های دقیق و جامعی را در مورد نظرخواهی‌های انرژی هسته‌ای انجام نداده است. این بررسی‌ها فقط ارزیابی‌هایی هستند که در مدت زمانی کوتاه و به درخواست مجلهٔ IEEE Spectrum انجام شده است.
در سطح جهانی نیز صنعت انرژی هسته‌ای با چالش‌های مشابهی روبرو است. مطابق با گزارش‌های وزارت نیروی ایالات متحده در مورد چشم‌انداز انرژی بین‌المللی:
"آیندهٔ صنعت انرژی هسته‌ای مبهم است. فقط کشورهای در حال توسعه، پروژه‌های بلندمدتی برای توسعهٔ این صنعت تا سال ۲۰۲۰ دارند. کاهش تعداد این گونه پروژه‌ها در کشورهای توسعه‌یافته، دلایل متعددی دارد که عبارتند از: کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای، نگرانی‌ها در مورد مسائل ایمنی، مشکل از بین بردن زباله‌های هسته‌ای و مخالفت عمومی".
● عدم اطمینان در اروپا و ژاپن
طی چندین دههٔ گذشته در اکثر کشورهای اروپای غربی، افکار عمومی با توسعهٔ انرژی هسته‌ای موافق نبوده است. برای مثال، در سال ۱۹۷۸ اتریشی‌ها به متوقف کردن کامل فعالیت‌های مربوط به انرژی هسته‌ای رأی دادند. درسال ۱۹۸۷ نیز دولت ایتالیا پس از اجرای یک همه‌پرسی عمومی، اجرای برنامه‌های مربوط به انرژی هسته‌ای را متوقف کرد. دیگر اینکه اخیراً کشورهای بلژیک، آلمان، هلند، سوئد و سوئیس رسماً اعلام کرده‌اند که به تدریج نیروگاه هسته‌ای‌شان را تعطیل خواهند کرد.

یکی از دلایل اتخاذ چنین تصمیماتی افزایش تعداد حزب‌های طرفدار محیط زیست در دولت‌های اروپایی است که باعث شده است که به مسائل مربوط به محیط زیست توجه بیشتری شود. برای مثال، دولت ائتلافی آلمان که متشکل از دموکرات‌های اجتماعی و طرفداران محیط زیست است، توافق‌نامه‌ای را با صنعت نیرو به امضا رسانده است مبنی بر اینکه هر زمان که طول عمر راکتورها به پایان برسد، از رده خارج شوند.
بیست سال پس از اینکه دولت سوئد اعلام کرد که قصد دارد فعالیت‌های هسته‌ای خود را به تدریج کاهش دهد (درسال ۱۹۹۹، اولین نیروگاه هسته‌ای تعطیل شد)، نتایج نظرخواهی‌ها نشان داد که اکثر مردم با سرعت بخشیدن به روند تعطیلی نیروگاه‌ها مخالف هستند و حتی تا حدودی با ساختن نیروگاه‌های جدید نیز موافق هستند. در یکی از گزارش‌ها چنین عنوان شده بود:
"نظرخواهی که در ژوئن سال ۱۹۹۹ انجام شد، نشان داد که ۸۲درصد از سوئدی‌ها با تداوم فعالیت ۱۲ نیروگاه هسته‌ای این کشور موافق هستند و فقط ۱۶درصد از مردم مایل به بسته شدن هرچه سریع‌تر این نیروگاه‌ها هستند."
میان کشورهای صنعتی آسیایی نیز فقط کشور ژاپن برنامهٔ هسته‌ای تثبیت‌شده‌ای دارد که ۳۶درصد از برق مصرفی این کشور را تأمین می‌کند. البته پس از وقوع چند حادثه در راکتورهای هسته‌ای، به خصوص حادثه‌ای که در سال ۱۹۹۹ هنگام غنی‌سازی اورانیوم در نیروگاه توکیمورا رخ داد و باعث شد که دو کارگر در معرض تابش پرتوهای رادیواکتیو قرار گیرند، حمایت عمومی از برنامه‌های دولت ژاپن کاهش یافته است.
● چشم‌انداز صنعت انرژی هسته‌ای در آمریکا
به نظر می‌رسد که شرایط صنعت انرژی هسته‌ای آمریکا در حال بهبود یافتن است. مطابق نظرخواهی‌های مؤسسه ملی انرژی، افکار عمومی پذیرای ساختن نیروگاه‌های جدید است، البته به شرط آن که این نیروگاه‌های جدید در مکان‌های مناسب (در نزدیکی نیروگاه‌های فعلی) ساخته شوند. در واقع، برنامه‌ریزی شده است که اکثر نیروگاه‌های جدید در حوالی تأسیسات فعلی ساخته شوند.
موضوع اکثر این نظرخواهی‌ها در مورد شرایط آتی صنعت هسته‌ای است؛ نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که نگرش مردم نسبت به گذشته، مثبت‌تر شده است. البته رزا – استاد جامعه‌شناسی دانشگاه واشنگتن – معتقد است که نباید با استناد به این نظرخواهی‌ها این‌طور تعبیر کرد که فقط تعدادی از گروه‌های رادیکال با توسعهٔ صنعت انرژی هسته‌ای مخالف هستند.
رزا می‌گوید: "ممکن است این تفسیر درست باشد، اما نظرخواهی در مورد نیروگاه‌های هسته‌ای فعلی چشم‌اندازی تثبیت‌شده دارد؛ در حالی که نظرخواهی‌ها در مورد ساختن نیروگاه‌ها در آینده، نقطه‌نظر ثابت و مشخصی ندارد." نظرخواهی‌های بسیاری به منظور مشخص کردن نگرش عمومی به انرژی هسته‌ای انجام شده است که تقریباً نتایج حاصل از اکثر این بررسی‌ها نشان می‌دهد که مردم همچنان نگران مسائل مربوط به ایمنی راکتورها و از بین بردن زباله‌های هسته‌ای هستند.
مطمئناً در آینده، بزرگترین چالش‌ پیش‌روی صنعت هسته‌ای، برطرف کردن نگرانی‌های مخالفانش است. این نگرانی‌ها عبارتند از: زباله‌های هسته‌ای و ایمنی نیروگاه‌ها. البته رسیدن به این هدف آسان نخواهد بود. از طرف دیگر، گروه‌های طرفدار محیط زیست نیز همچنان با توسعه این صنعت مخالف هستند. به نظر این گروه‌ها، فقدان انتشار گازهای گلخانه‌ای دلیل موجهی برای بی‌خطر دانستن این انرژی برای محیط زیست نیست.
دبی بوگر ، کارمند مرکز سییرا در واشنگتن (مرکز حمایت از محیط زیست) می‌گوید: "حمایت‌های عمومی که از انرژی هسته‌ای می‌شود به دلیل نگرانی‌هایی است که در مورد گرم‌تر شدن کرهٔ زمین وجود دارد. در حالی که استفاده از انرژی هسته‌ای روش مناسبی برای مقابله با مشکل گرم‌تر شدن کرهٔ زمین نیست." بوگر معتقد است که استفاده از انرژی هسته‌ای نیز مشکلاتی را همانند از بین بردن زباله‌های هسته‌ای در پی خواهد داشت.
اگرچه رزا پس از سال‌ها تجزیه و تحلیل نظرخواهی‌ها، اعلام کرده است که احتمالاً به زودی حمایت عمومی از انرژی هسته‌ای افزایش می‌یابد، اما هنوز هیچ گواه بدیهی برای اثبات این گرایش پیدا نکرده است. او می‌گوید: "آمریکایی‌ها در ارتباط با پذیرش این فناوری مردد هستند، اما به هر حال آنها افرادی واقع‌گرا هستند و ممکن است در آینده از این فناوری حمایت کنند. البته، رسیدن به این هدف در آینده‌ای نزدیک محقق نمی‌شود، زیرا انرژی هسته‌ای هنوز قابلیت‌های کافی برای برطرف کردن مشکلات فعلی ندارد.
بنابراین عاقلانه به نظر نمی‌رسد که برای مقابله با مشکلات فعلی، همانند آلودگی هوا و گرمتر شدن کرهٔ زمین، فقط گزینهٔ انرژی هسته‌ای انتخاب شود و جایگزین‌های دیگر نادیده گرفته شوند."
در مجموع می‌توان گفت که به نظر می‌رسد که حمایت عمومی از انرژی هسته‌ای نسبت به دهه‌های گذشته افزایش یافته است، اما قبل از اینکه هرگونه طرح جدیدی در سطح گسترده‌ای مورد استقبال قرار گیرد، این صنعت باید مشکلاتی را همچون نگرانی‌های مردم در مورد ایمنی نیروگاه‌ها و از بین بردن زباله‌های هسته‌ای برطرف کند.

مأخذ:
IEEE Spectrum, November ۲۰۰۱

منبع : گروه طیف