پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


چه کسی به منتقد شلیک نمی کند


چه کسی به منتقد شلیک نمی کند
● یادداشتی بر کتاب «سیاه،سفید»
▪ احمدرضا دالوند
▪ سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران
▪ چاپ اول ۱۳۸۶
منتقد خوب باید ویژگی های به خصوصی داشته باشد. برای مثال فروتنی برای منتقد سم است، محافظه کاری مثل کمر درد می ماند و واقع بینی جلوی خیالاتش را می گیرد، بنابراین هر وقت می خواهید منتقد باشید سعی کنید آدم فروتنی نباشید، درباره همه چیز سهل انگارانه حرف بزنید و البته با همه این اوصاف باز هم به یک میثاق واحد معتقد بمانید.
اینها کلیت حرفی هایی بود که از اولین معلم نقد یاد گرفتم، معلمی که تالیفی ندارد اما نقد شفاهی او دریچه ای برای آموختن بسیاری از مناسبات (حداقل) نقد تجسمی بود. با متد و معیار او کتاب سیاه و سفید مجموعه پیچیده ای نیست، اما از آنجایی که خیلی ساده و روان ۹ نقاش معاصرمان را با نثر ساده ای به ما معرفی می کند می تواند آغاز یک سری رفتارهای مشابه در جهت ترویج فرهنگ پلاستیک میان مردم باشد.
دالوند در پیشگفتار این کتاب نوشته است؛ «نقاش معاصر ایران در یک قرن گذشته با دو معضل دست و پنجه نرم کرده است:
۱) نوگرایی نسنجیده و بی پشتوانه
۲) گذشته گرایی کور و متعصبانه
آثار حاضر در این مجموعه با هیچ یک از این دو معضل یاد شده گرفتار نیستند.»با شناختی که از دالوند دارم فکر می کنم در نوشته های این کتاب بسیاری مواقع جانب احتیاط و احترام برگزیده و نخواسته است از حدود مشخصی از تحلیل و اظهارنظر جلوتر برود.
ولی با این حال کتاب «سیاه، سفید» یک تجربه جدی از تلفیق نقد و نقاشی و ساختن یک رسانه دیگر برای انتقال پیام به مخاطب است. اینکه نقد در کنار نقاشی و در قالب یک کتاب ارائه شود، به طور حتم چیز جدیدی نیست، اما در این سال ها کمتر اتفاق افتاد که نقد را در کتاب بخوانیم و توسعه نقد مطبوعاتی امکان مشاهده این دو را در شکل یک کتاب محدود کرد و حالا «سیاه، سفید» تذکر خوبی است برای مشاهده این دو در کنار یکدیگر.
هرچند باز هم احساس من این است که در مورد چند نقاش از حدود و ثغور معلومی جلوتر نمی رود و همین معذورات از جذابیت های روایی کتابش می کاهد.
در واقع دالوند در «سیاه،سفید» خودش را به توصیف محدود می کند و البته در این خویشتنداری تبحرش را نشان می دهد. در مورد محمدابراهیم جعفری می نویسد؛ «آثار او به وضوح چیزی را نشان نمی دهند یا از چیزی دفاع نمی کنند. او با استعانت از چیز یا چیزهایی که بر «اثر» تحمیل می شود، فهم ما را به جای خاصی رهنمون نمی سازد.»
یا تشبیه حقیقت شناسی به دستگاه فونوگراف همگی نشان دهنده ذکاوت دالوند در گفتن چیزهایی درباره نقاشی است اما چرا یک منتقد برای گفتن این همه اطلاعات می بایست با ادبیات و ذهنش کلنجار برود؟
متاسفانه اتمسفر تجسمی ایران نقد را تا زمانی که او و خیالاتش را به رسمیت بشناسد و ترویج کند می پذیرد و در غیر این صورت نقد کار عبث و بی دلیل و جاه طلبانه و ابلهانه ای و... است، در واقع نقد خوب برای آنها نقد مرده است و در این احوالات است که منتقد اگر قرار است چیزی بنویسد و به طور اخصی در کتابی بنویسد باید مراعات خیلی چیزها را بکند که البته دالوند این کار را کرده است اما در عوض با تعمد در روایی کردن توصیفات متن های جذابی را سازماندهی می کند. در مورد خسروجردی نوشته بود؛ «میان ذهن او و نگاه من inkjet ایستاده است. ژرفای اندیشه، ارتفاع تخیل، آبی های ذهن و سیاهی های روح او در منطق صفر و یک به شبکیه ارسال و بر خاکستری ذهن print می شوند.»
دالوند را سال هاست با نوشته هایش می شناسم و خودش را چند سالی. مفسر خوب هنر معاصر ماست و وقتی درباره دو دهه اخیر هنر صحبت می کند مثل یک بازیگر تئاتر پرانرژی و مسلط است، انگار که یک ساعت پیش این حرف ها و حرکت های دستش را تمرین کرده باشد.
شبیه ریورا است اگر باور نمی کنید همین الان تصویر «ریورا» نقاش خوب دیواری مکزیک را با پرتره دالوند مقایسه کنید،فکر می کنم نقد برای دالوند مثل معلمی کردن است یعنی حتی وقتی می خواهد متلکی یا تذکری بگوید آن را آن قدر صیقل می دهد که تمام تیزی و ترشی و پلشتی اش از بین برود. از آن جنس معلم هایی نیست که با «پس گردنی» شماتت می کنند. برای مثال وقتی می خواهد به فقدان ارتباط آثار حسین ماهر و جهان اطرافش اشاره کند، می نویسد؛ «حسین ماهر کمتر از واقعیت روزمره و بیشتر از اندیشه ها، باورها و تخیلات خود بارور می شود.»
هرچند در این احتیاط ها خیلی مواقع به شاعرانگی نزدیک می شود و از اینجا به بعد است که نقد دالوند با آن همه شیوایی بیان و شناخت و چشمان حساس کارکرد نقد به عنوان یک شیوه بیانی را نادیده می گیرد. با این حال نقد دالوند نقد روزمره ای نیست و همان طور که خودش درباره نقاشی کریم نصر نوشته است نقد او هم در مکثی طولانی در مقابل نگاه ما قرار می گیرد.
منبع : روزنامه شرق


همچنین مشاهده کنید