سرطان پستان چیست؟

فراگیری چگونگی معاینه مرتب و منظم پستان‌ها توسط خود شخص بهترین روش برای آگاهی و کشف هرگونه تغییر در پستان است
پستان مجموعه ‌ای از غدد شیری Lobules، کانالهای هدایت کننده شیر Ducts به سر پستان و مقدار زیادی چربی است.
سرطان پستان بیماری ای است که در آن سلولهای بدخیم از بافت پستان منشاء می گیرند و به طور نامنظم و فزاینده‌ ای تکثیر می یابند و بدون اینکه موجب عکس ‌العمل تدافعی و تهاجمی در سیستم ایمنی بدن شوند، به طریقی از سیستم ایمنی و دفاعی بدن عبور می کنند.
● با توجه به ساختار غده پستان عمده ترین انواع این بیماری به دو دسته تقسیم می‌شوند: کارسنوم لوبول Lobular Carcinoma و کارسنوم مجرایی Ductal Carcinoma.
● علائم هشدار دهنده سرطان پستان
▪ تورم و وجود توده‌ سخت و غیرحساس با حدود نامشخص در پستان.
▪ تغییرات نوک پستان شامل خشکی و اگزمای سر پستان که تداوم پیدا کرده و بهبود نیابد
▪ فرورفتگی نوک پستان
▪ انحراف و تغییر در سر پستان
▪ ترشحات سر پستان بویژه ترشحات خونی
▪ تغییرات در شکل و انحنای طبیعی و تقارن پستان
▪ تورم گره های لنفاوی زیر بغل
▪ سابقه قبلی سرطان در یک پستان
● سبب‌شناسی: سرطان‌ زایی پستان
سرطان پستان شایع ‌ترین نوع سرطان در میان زنان است. اما سرطان پستان تنها مختص زنان نبوده بلکه مردان نیز در خطر ابتلا به آن هستند. تحقیقات آماری و بالینی روند بدخیمی بیماری سرطان پستان را به عوامل زیر مرتبط می دانند:
▪ عوامل ژنتیکی: سابقه ارثی سرطان عامل مهمی در ابتلا به سرطان پستان است. وجود سابقه سرطان پستان بین اعضای نزدیک خانواده از جمله مادر، خواهر، دختر، پدر و برادر احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد.
جلوگیری از سرطان پستان به طریق عمل جراحی (ماستکتومی) و برداشتن و تخلیه دو پستان اقدامی پیشگیرانه جدی برای زمانی که بروز سرطان پستان در شخص بیش از %۵۰ باشد توصیه می شود. اما از آنجا که نمی‌توان بافت پستان را به طور صددرصد برداشت احتمال عود سرطان در شخص هنوز باقی است.
▪ سن ‌ـ سرطان پستان رابطه مستقیم با افزایش سن دارد. سرطان پستان در سنین بلوغ و زیر ۲۰ سال بسیار نادر و در سنین ۴۰ تا ۵۵ سالگی احتمال ابتلا به آن روندی یکنواخت دارد. زنان بالای ۵۵ سال بیشتر در معرض خطر ابتلاء به سرطان پستان هستند و باید بیشتر متوجه علائم هشدار دهنده این بیماری باشند
▪ تغذیه و شیوه زندگی - رژیم غذایی دارای اثرات بالقوه ‌ای در پیشگیری و یا پیشتازی ایجاد سرطان پستان به شمار می رود. مطالعات و تحقیقات علمی ثابت کرده ‌اند که استفاده از سبزیجات تازه و فعالیت جسمانی عامل محافظتی در مقابل سرطان پستان تلقی می شوند در حالی که مقادیر زیاد چربی حیوانی، مصرف زیاد الکل و دخانیات عامل مستعد کننده و پیشتاز در ایجاد سرطان پستان شناخته شده است
مواد شیمیایی - تماس با مواد شیمیایی سرطان‌زا در محیط مانند پرتونگارها و رادیوم‌ از عوامل موثر در ابتلا به سرطان پستان است
▪ عوامل هورمونی:‌ افزایش میزان ترشح هورمون‌های استروئیدی مانند استروژن در خون اغلب موجب تسریع روند بدخیمی سرطان پستان می شود. از دیگر عوامل موثر در ابتلا به سرطان پستان می توان به این موارد اشاره کرد:
▪ اولین زایمان در سنین بالای ۳۰ سال
▪ بلوغ زودرس
▪ یائستگی دیررس
▪ تشعشع زیاد اشعه به قفسه سینه
▪ ابتلا به برخی از بیماریهای خوشخیم پستان
▪ چاقی مفرط
● الگوهای غربالگری سرطان پستان
کشف و معالجه سرطان پستان در مراحل اولیه احتمال بهبودی و درمان بیمار را افزایش می‌دهد. هدف از الگوهای تشخیص کشف سلولهای سرطانی در مرحله‌ای است که هنوز گسترش نیافته اند و متاستاز در آنها صورت نگرفته است. از این رو، برای تشخیص و کشف توده سرطانی در مراحل اولیه نیاز به اجرای الگوهای غربالگری است که عبارتند از :
۱- خودآزمایی- فراگیری چگونگی معاینه مرتب و منظم پستان‌ها توسط خود شخص بهترین روش برای آگاهی و کشف هرگونه تغییر در پستان است. مناسبترین زمان خودآزمایی ۵ تا ۶ روز بعد از پایان عادت ماهانه برای زنان در سنین باروری است. زنانی که یائسه شده ‌اند، باید یک روز معین در هر ماه را برای این معاینه انتخاب کنند.
هنگام معاینه ابتدا جلوی آینه ایستاده و در آینه با نور کافی به پستانها به ویژه نوک آنها نگاه کرده و وجود و پیدایش هر تغییری در پوست و نوک پستان را ملاحظه کنید. سپس در حالت ایستاده دستهای خود را پائین آورده و شکل ظاهری پستان را نگاه کنید. سپس دستهای خود را بالای سر برده و به دقت هرگونه تغییر در پستان را مورد توجه قرار دهید. سپس به پشت دراز کشیده و یک دست را زیر سر خود گذاشته و با دست دیگر به آرامی پستان را با حرکات دورانی لمس کنید. بعد از معاینه پستانها زیر بغل خود را لمس کنید. زیربغل محل رشد غدد لنفاوی است و وجود توده و یا بزرگ شدن غدد لنفاوی در این ناحیه بسیار مهم است و باید به پزشک مراجعه کرد.
۲- معاینه توسط پزشک: معاینات بدنی توسط پزشک شامل بررسی صدای قلب و ریه، غده های لنفاوی در ناحیه گردن و زیر بغل، معاینه پستان و شکم است.
۳- ماموگرافی: یا عکسبرداری با اشعه ایکس از پستانها که معمولا در زنان بالای ۴۰ سال تجویز می‌شود. ماموگرافی احتمال پی بردن به وجود سرطان را بالا می برد.
در این روش برای تشخیص محل توده در پستان با تاباندن اشعه x از بالا به پایین یک نما و با تاباندن اشعه از یک پهلو به پهلوی دیگر دومین نما حاصل می شود. بررسی ماموگرام (تصویر حاصل از ماموگرافی) اطلاعات نسبتاً دقیقی در مورد اندازه توده و قطر و نواحی منظم و غیر منظم توده را به دست می دهد.
۴- سونوگرافی: در زنان زیر ۴۰ سال به علت ساختار پستانها، سونوگرافی روش بررسی دقیق تری است. در این شیوه از امواج صوتی جهت بررسی ساختار توده در پستان استفاده می شود.
۵- ام آر ای (MRI)
۶-اسکن استخوان Bone Scan - تصویربرداری از استخوان به وسیله یک ماده رادیواکتیو روشی بسیار ارزشمند است که در تشخیص انتشار سرطان به استخوان، موثر بودن درمان سرطان و روند التیامی نواحی درگیر در استخوان به کار می رود.
۷ - نمونه برداری یا بیوپسی (biopsy): یکی دیگر از الگوهای مهم تشخیص است که اطلاعات دقیق‌تری را از وضعیت خوش‌خیم و یا بدخیم بودن توده به دست می دهد. روشهای متفاوت بیوپسی عبارتند از:
نمونه‌برداری با سوزن (needle aspiration): در این روش توده را بین دو انگشت نگه‌داشته و با یک سوزن ظریف مقداری از بافت با سرنگ کشیده شده و تحت بررسی پاتولوژی قرار می گیرد.
نمونه‌برداری هسته‌ای (Cone biopsy): در این نوع نمونه برداری، بافت تحت بیهوشی موضعی قرار می گیرد و بخشی از پوست را برش داده شده و با یک سوزن ضخیم قسمتی از بافت برداشته شده و مورد بررسی پاتولوژی قرار می گیرد.
نمونه‌برداری باز (جراحی). در این روش، بیهوشی عمومی لازم است. جراحی می تواند به دو روش انجام گیرد: ۱- برداشتن تمامی توده و مقداری از بافت پیرامون آن ۲- نمونه‌برداری برشی: در این روش به علت بزرگی توده و چسبیده بودن آن به پوست یا قفسه سینه قسمتی از توده برداشته شده و مورد مطالعات پاتولژی قرار می گیرد.
۸- آزمایش خون- تومورهای سرطانی آنتی‌ ژن‌های مشخصی را تولید می ‌کنند که ممکن است از طریق آزمایش خون کشف شوند. تشخیص سرطان پستان با اندازه‌ گیری آنتی‌ ژن کارسینو امبریونیک (CEA Carcinoembryonic Antigen) از آزمایش های غربالگر این بیماری است. افزایش میزان این آنتی ژن مبین نشانه های سرطان پستان است و کاهش میزان این آنتی ژن در حین درمان نشانه مهار کردن رشد سرطانی سلول و بهبودی بیمار است.
● الگوهای درمان سرطان پستان
فرایند درمان سرطان برای هر شخص معین با شرایط بیماری وی می‌باشد. از نمونه الگوهای درمانی اگر دامنه سرطان پستان و غده‌های لنفاوی به زیر بغل محدود باشدعبارتند از:
۱- جراحی: مرحله اول معالجه جراحی و برداشتن توده به طریق لامپکتومی (lumpectomy) و یا برداشتن و تخلیه پستان (mastectomy) ماستکتومی است و سپس شیوه‌های مانند اشعه درمانی و شیمی درمانی و هورمون درمانی و یا ترکیبی از این روشها انتخاب می‌شود. در مورادی که سرطان پیشرفته بوده و به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کرده باشد معالجات توسط اشعه و شیمی درانی تجویز می‌شود. عوارض جانبی جراحی‌ـ قرمزی‌، التهاب، کشیدگی پوست سینه و سفتی پستان می‌باشد.
۲-رادیوتراپی (اشعه درمانی)‌ـ روشی است که طی آن از اشعه با انرژی زیاد استفاده می شود و با آسیب رساندن به سلولهای زنده منجر به مرگ آنها می‌شوند.عوارض جانبی رادیوتراپی خستگی شدید،‌افسردگی، تهوع، ‌استفراغ، بی‌ اشتهایی و آسیب‌های عروقی و تنفسی می تواند از دیگر عوارض جانبی رادیو تراپی باشد. همچنین رادیوتراپی ممکن است باعث سرکوب سیستم خونساز بدن و کاهش گلبولهای سفید و ضعف سیستم ایمنی بدن و نهایتا بروز عفونت شود.
۳- شیمی درمانی‌ـ شیمی درمانی جهت پیشگیری از عود بیماری و مواردی که سرطان در بدن پخش شده تجویز می شود. استفاده از داروهای شیمیایی منجر به انهدام سلولهای سرطانی می ‌شود.
عوارض جانبی شیمی درمانی عبارتند از: حالت تهوع و استفراغ، ریزش موی سر و ابرو، کاهش گلبولهای سفید خون، ضعف سیستم ایمنی و دفاعی بدن، عفونت، احساس درد، خشکی دهان و پوکی استخوان، کم‌خونی‌، کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون که ممکن است سبب خستگی، سرگیجه و احساس سرما در بیمار شود. اسهال و یبوست، سفتی و خشکی مفاصل از دیگر عوارض جانبی شیمی درمانی است.
۴- هورمون درمانی‌ـ این روش برای پیشگیری از عود سرطان کاربرد دارد و هدف از آن، کاهش هورمونهای جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) است. برداشتن تخمدانها و یا از کار انداختن آن با اشعه از روش های این نوع درمان است.
● هورمون درمانی در پیشگیری از عود سرطان کاربرد دارد
استفاده از داروهای ضد استروژن مانند تاموکسی ‌فن (Tamoxifen) نیز یکی دیگر از این روش ها است. حساسیت غده به استروژن با بررسی و آزمایش پاتولوژیکی روی تودهٔ سرطان بیمار پس از نمونه‌برداری مشخص و درجه‌بندی می‌شود. این درجه حساسیت با اعداد ۱- ۲ و ۳ تقسیم‌بندی می‌شود به طوری که صفر برابر عدم حساسیت به استروژن و ۳ حساسیت شدید محسوب می‌شود.
گر گرفتگی، افزایش ترشحات واژن، افزایش وزن،‌ خشکی پوست، ضعف و خستگی، سردرد و افسردگی، سرگیجه، و ایجاد لخته خون در ورید از عوارض جانبی تاموکسی فن است.
درمان سرطان پستان در زمان حاملگی نیز امکانپذیر است اما این امر رابطه مستقیم با درجه پیشرفت سرطان، نوع درمان مورد نیاز و سن جنین دارد. برداشتن و تخلیه پستان و غده‌های لنفاوی در زمان حاملگی امکانپذیر است و لزومی به قطع حاملگی نیست. اما در چنین مواردی درمانهای ثانویه مانند اشعه درمانی و شیمی درمانی به دلیل عوارض سوء آنها در جنین به کار گرفته نمی شود. اگر سرطان قابلیت پیشرفت داشته باشد، با تعیین سن جنین ممکن است اقدام به دنیا آوردن زودرس جنین شود.
زنانی که در سنین بارداری هستند،‌ ممکن است بعد از شیمی درمانی عادت ماهیانه آنها قطع شده و دچار یائسگی زودرس شوند (و یا در بعضی مواقع عادت ماهانه بعد از ۱۲-۶ ماه برمی ‌گردد. در برخی از موارد بیمار ممکن است دچار خونریزی ادامه دار شود و عادت ماهیانه او قطع نشود. بیماران مبتلا به سرطان پستان نباید از قرصهای ضدحاملگی که موجب ترشح هورمونهای هورمونهای جنسی زنانه می ‌شود استفاده کنند و حاملگی تا پس از ۶ ماه بعد از اتمام درمان توصیه نمی‌شود.
موفقیتهای تشخیص و درمان سریعتر بیماران مبتلا به سرطان پستان، تکامل روشهای جدید تشخیصی و درمانی مانند شیمی درمانی و هورمون درمانی و الگوهای غربالگری سرطان پستان توانسته مرگ و میر ناشی از این بیماری را کاهش دهد.

آناهیتا بنیسی
کارشناس علوم پزشکی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی پزشکی ایران سلامت