بررسی اثر مالچ سنگریزه ای به منظور کنترل فرسایش بادی اراضی رسی نمکی (دق) غیر قابل احیا بیولوژی

اراضی رسی نمکی حساس به فرسایش بادی که در واژگان ژئومرفولوژی به اراضی دقی (سبخا sebkha) معروف می باشند گستره نسبتا وسیعی در پلایا یا چاله های داخلی در مناطق خشک و بیابانی از جمله فلات مرکزی ایران را تشکیل می دهند. حساسیت نسبتا زیاد این اراضی به فرسایش بادی و از همه مهمتر عدم امکان کنترل آنها به روش بیولوژی (کشت گونه های گیاهی) بدلیل محدودیتهای فیزیکی و شیمیایی خاک دستیابی به شیوه های دیگر کنترل فرسایش بادی خاصه روشهای متناسب با شرایط حاد اکولوژیکی به نحوی که کمترین مقدار مصرف آب و نگهداری را خواسته باشد ضروری به نظر می رسید. بر این اساس طرح کاربردی مالچ سنگریزه ای که خود نمونه بارز الهام از طبیعت در عرصه های سنگفرشی (هامادا Hamada) می‌باشد با تاثیر ۴ تراکم پوشش سنگریزه ای صفر (شاهد) و %۲۵ و %۵۰ و %۷۰ بر روی ۳ دسته از اراضی حساس به فرسایش بادی دشت یزد - اردکان انجام شد. نوع سنگریزه های انتخابی در حد بادام و اندازه ریگ و قلوه سنگ می باشد که از نزدیک ترین معادن شن و ماسه در منطقه تامین می گردید. به منظور ایجاد بادهای با سرعت معین در زمان مشخص از دستگاه سنجش فرسایش بادی (W.E.meter) که نوع تونل باد قابل حمل است استفاده گردید. اراضی نمونه مالچ پاشی شده با تراکم های مختلف تحت تاثیری بادی با سرعت ۱۰ متر بر ثانیه در ارتفاع ۲۰ سانتی متری (معادل ۷۶ کیلومتر بر ساعت در ارتفاع ۱۰ متری) به مدت ۳۰ دقیقه قرار می گرفتند و مقدار رسوب جمع آوری شده از سطح مقطع مشخص دستگاه (۳۰x۱۰۰CM) با نمونه های شاهد (اراضی لخت و بدون مالچ پاشی) مقایسه گردیدند. داده های بدست آمده از نمونه برداریها بر اساس آزمایش آماری فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی و همچنین آزمون چند دامنه ای دانکن با کمک برنامه کامپیوتری MSTATC مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل اختلاف معنی دار تاثیر مالچ سنگریزه ای در کاهش فرسایش بادی را در کلیه مناطق مورد بررسی در سطح کمتر از %۱ نشان می‌دهد. در حالی که بین نوع مالچ سنگریزه‌ای بادامی و اورسایز اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد. لذا با توجه به ارزانتر و قابل دسترس تر بودن عناصر اورسایز بهتر است در طرحهای کاربردی از این نوع مالچ سنگریزه ای استفاده شود. مقایسه تاثیر تراکم های مالچ سنگریزه‌ای نشان داد که بین تراکم %۵۰ و %۷۵ تفاوت چندانی وجود ندارد و بیشترین اختلاف بین این دو تراکم با تراکم %۲۵ و صفر (شاهد) می‌باشد. با توجه به نتایج بدست آمده می‌توان استفاده از گراولهای اورسایز (قلوه سنگ های کوچک) مازاد بر معادن شن و ماسه با تراکم %۵۰ را به عنوان مناسب‌ترین نوع مالچ سنگریزه های در اراضی حساس به فرسایش دشت یزد پیشنهاد نمود. ایجاد پوشش یکنواخت و یا نواری و همچنین بررسی اثرات جانبی هر کدام از جمله مواردی است که باید از طریق طرحهای تحقیقاتی جداگانه در عرصه های مورد نظر تحت بررسی قرار گیرد.

حسن احمدی
محمدرضا اختصاصی

منبع : پایگاه اطلاعات علمی