مروری بر علایم و عوارض دیابت

امروزه میلیون‏ها نفر از بیماری دیابت رنج می‌برند و این در حالی است که بررسی‏ها نشان داده‌اند سن ابتلا به این بیماری روزبه‌روز در حال کاهش است. پزشکان معتقدند بهتر است تمام افراد جامعه درباره این بیماری اطلاعات لازم را داشته باشند، زیرا افزایش سطح آگاهی مردم، موجب پیشگیری از این بیماری و همچنین شناخت به موقع افراد بیمار می‌شود.
دیابت یا بیماری قند در اثر افزایش قند خون ایجاد می‌شود. در بیماری قند بدن نمی‌تواند از قند موجود که حاصل شکسته‌شدن مولکول‌های مواد غذایی است به‌طور مناسب استفاده کند. در این میان، هورمونی به نام انسولین که از لوزالمعده ترشح می‌شود، نقش اساسی را ایفا می‌کند. به این معنا که انسولین سبب می‌شود سلول‌های بدن اجازه ورود قندخون را به درون خود بدهند و برای سوخت و ساز خود از آن استفاده کنند. بنابراین قند خون در حالت متعادل باقی می‌ماند. در اثر کمبود این هورمون یا عدم پاسخگویی مناسب به آن از سوی سلول‌ها دیابت ایجاد می‌شود. دیابت انواع مختلفی دارد ولی دو نوع اصلی آن دیابت نوع یک و دو هستند. دیابت نوع یک وقتی ایجاد می‌شود که بدن نمی‌تواند به اندازه کافی انسولین بسازد و معمولا ۱۰ تا ۱۵ درصد دیابتی‌ها به این نوع مبتلا هستند.
دیابت نوع دو وقتی ایجاد می‌شود که بدن قادر است تا حدی انسولین بسازد، ولی انسولین‌ نمی‌تواند کارش را به خوبی انجام دهد. این نوع دیابت از دیابت نوع یک شایع‌تر است و حدود ۸۵ تا ۹۵ درصد دیابتی‌ها به آن مبتلا هستند.
● عوامل خطر دیابت
عوامل مختلفی موجب افزایش احتمال ابتلا به دیابت می‌شوند که مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
▪ چاقی: اگر وزن‌تان بالاست یا اندازه دور کمرتان زیاد است (در خانم‌ها بیش از ۸۰ سانتی‌متر و در آقایان بیش از ۹۰ سانتی‌متر)، احتمال ابتلا به دیابت در شما افزایش می‌یابد، زیرا چربی سبب اشکال در استفاده بدن از انسولین می‌شود و انسولین نمی‌تواند کارش را به‌خوبی انجام دهد.
▪ زندگی بی‌تحرک: تحرک به دو دلیل مانع ابتلا به دیابت می‌شود؛ یکی آنکه سلول‌های عضلانی بیشتر از سلول‌های چربی قادر به پاسخگویی به انسولین هستند و از طرفی فعالیت موجب سوخته‌شدن قند می‌شود. بنابراین باز هم قندخون کاهش می‌یابد.
▪ سابقه خانوادگی: اگر یکی از بستگان درجه یک شما مانند والدین و خواهر و برادر مبتلا به دیابت هستند خطر ابتلا به دیابت در شما افزایش می‌یابد.
▪ سن: در سن بالای ۴۰ سال خطر بیشتری برای دیابت وجود دارد که البته در بعضی نژادها سنین پایین‌تر هم ذکر شده است. البته درباره سن این واقعیت نه چندان خوشایند وجود دارد که هرچه سن افزایش می‌یابد احتمال ابتلا به دیابت بیشتر می‌شود؛ یعنی حتی یک فرد مسن لاغر هم مستعد ابتلا به دیابت است. دلیل آن را دانشمندان این‌گونه توجیه می‌کنند که لوزالمعده انسان با افزایش سن مثل انسان پیر می‌شود و انسولین را به خوبی دوران جوانی تولید نمی‌کند و علاوه بر این، سلول‌های بدن هم به خوبی گذشته به انسولین پاسخ نمی‌دهند.
▪ نژاد: بررسی‌ها نشان داده است که برخی نژادها در ابتلا به دیابت مستعدتر از بقیه هستند.
▪ تغذیه نامناسب: ۹۰ درصد افراد مبتلا به دیابت نوع دو وزن بیش از اندازه دارند و خوردن چربی زیاد، استفاده نکردن کافی از غذاهای دارای فیبر و خوردن زیاد غذاهای حاوی کربوهیدرات ساده، همه موجب افزایش احتمال ابتلا به دیابت می‌شود. بنابراین داشتن رژیم غذایی مناسب هم در زمینه پیشگیری و هم جلوگیری از پیشرفت دیابت به‌ویژه نوع دو موثر است.
▪ فشارخون و کلسترول بالا: این دو عامل معمولا از عوامل خطر اصلی بیشتر بیماری‌ها هستند. این عوامل نه تنها به عروق قلبی شما صدمه می‌زنند بلکه در کنار مواردی مانند چاقی، رژیم پرچربی و ورزش نکردن موجب افزایش احتمال بیماری‌های قلبی، سکته‌ و دیابت می‌شوند.
▪ سابقه دیابت حاملگی: خانمی که در حاملگی‌های قبلی خود مبتلا به دیابت حاملگی‌ شده، خطر ابتلا به دیابت در او افزایش می‌یابد.
▪ اختلال در آزمایش‌های قبلی: اگر در آخرین آزمایش قندی که از شما گرفته شده، به شما گفته شده که مبتلا به اختلال تحمل گلوکز هستید و شما را به پیگیری تشویق کرده‌اند، باید اقدامات پیشگیرانه را آغاز و با پزشک خود مشورت کنید.
۶ علامت هشداردهنده
۱) تکرر ادرار: تکرر ادرار در دیابت امری شایع است. بدن تمایل دارد مقدار زیاد قند را از بدن خارج کند و قند هم برای دفع نیاز به آب دارد در نتیجه همراه قند، آب زیادی از بدن دفع می‌شود و فرد به‌طور مکرر نیاز به ادرار کردن پیدا می‌کند.
۲) تشنگی بیش از اندازه: اگر فردی احساس می‌کند همیشه تشنه است یا بیش از قبل آب می‌نوشد، این مشکل ممکن است نشانه‌ای از دیابت باشد. این احساس به‌ویژه اگر همراه با تکرر ادرار باشد، احتمال وجود دیابت را قوی‌تر می‌کند؛ زیرا آب بدن توسط قند خارج و بدن کم آب شده و احساس نیاز به آب می‌کند.
۳) از دست دادن وزن بدون تغییر رژیم غذایی و یا بدون برنامه‌ریزی قبلی: این حالت بیشتر در دیابت نوع یک رخ می‌دهد. چون بدن قادر به تولید انسولین نیست قند وارد سلول‌های بدن نمی‌شود. بنابراین سلول‌های بدن مجبورند برای تامین انرژی از مواد دیگری مثل عضلات و بافت چربی استفاده کنند که همه این موارد موجب کاهش وزن محسوس در فرد می‌شود.
۴) ضعف و خستگی مفرط: اگر احساس ضعف و خستگی بیش از اندازه می‌کنید، ممکن است نشانه‌ای از ابتلا به دیابت باشد، زیرا همان‌طور که گفتیم، انسولین موجب ورود قند به سلول می‌شود و وقتی انسولین وجود ندارد قند بیرون سلول‌ می‌ماند و سلول به دلیل نداشتن غذا برای انجام کارهایش خسته و درمانده می‌شود. پس شما هم احساس خستگی می‌کنید.
۵) احساس گزگز و مورمور در دست‌ها و پاها: این حالت در اثر آسیب به اعصاب توسط قند بالا ایجاد می‌شود.
۶) سایر علایم دیابت: شامل تاری دید، خشک‌شدن پوست و خارش آن، عفونت‌ و دیرخوب شدن زخم‌ها و کبودی‌هاست.
در صورت بروز هر یک از موارد بالا در اولین فرصت با پزشک خود مشورت کنید تا برای شما آزمایش‌ها ی لازم انجام شود.
● عوارض دیابت
آگاهی از عوارض این بیماری به افراد مبتلا، در معرض خطر و همچنین اطرافیان آنها کمک می‌کند در پیگیری و پیشگیری بیماری همت بیشتری به خرج دهند و موجب به تعویق افتادن عوارض بیماری شوند.
عوارض دیابت به دو گروه کوتاه‌مدت و بلند‌مدت تقسیم می‌شوند. عوارض کوتاه‌مدت شامل افزایش یا کاهش قند خون و مواردی ناشی از این حالت است. عوارض درازمدت شامل عوارض قلبی، کلیوی، عصبی، چشمی و پوستی است که موجب بدتر شدن وضعیت بیمار دیابتی می‌شود.
▪ عوارض قلبی عروقی
این عوارض شامل افزایش فشارخون و افزایش احتمال سکته‌های قلبی و مغزی است. عارضه در عروق کوچک، خود را به صورت عوارض کلیوی و چشمی یا مشکلات پوستی نشان می‌دهد.
▪ عوارض عصبی
عوارض عصبی از عارضه‌های طولانی‌مدت دیابت نوع یک و دو است که معمولا نیمی از افراد دیابتی از این عارضه رنج می‌برند. عوارض عصبی به صورت‌های زیر بروز می‌کند:
ـ مورمورشدن، درد، بی‌حسی یا ضعف در دست و پا
ـ مشکلات گوارشی مانند احساس پری شکم، تهوع، استفراغ، اسهال و یبوست
ـ مشکلات ادراری
ـ مشکلات جنسی مانند بی‌میلی جنسی
ـ سرگیجه و غش‌کردن
ـ ازدست‌رفتن حس درد به طوری که حتی در حملات قلبی فرد ممکن است درد را حس نکند.
ـ افزایش یا کاهش تعریق
ـ تغییر در واکنش چشم به نور یا تاریکی
ـ گاه مشکلات عصبی به صورت دید دوتایی یا فلج یک‌طرفه صورت بروز می‌کند.
● مشکلات کلیوی
در سیر بیماری دیابت کلیه‌ها طوری آسیب می‌بینند که قادر به تصفیه کامل خون نیستند. بنابر‌این مواد زاید در بدن تجمع پیدا می‌کنند و در صورت عدم درمان کلیه‌ها به سمت نارسایی پیش می‌روند و حتی ممکن است نیاز به پیوند یا دیالیز پیدا شود.
میزان قند خون، ژنتیک و فشار خون در بروز این عارضه دخیل است. بنابراین هرچه کنترل قند و فشار خون بهتر باشد، احتمال بروز این عارضه کمتر می‌شود. نشانه‌ها و علایم این عارضه خیلی دیر خود را نشان می‌دهند و گاه خیلی هم اختصاصی نیستند؛ مانند به خواب نرفتن، کم‌اشتهایی، احساس ناراحتی در معده و ضعف و اختلال تمرکز. چند راه کاهش این عارضه، کنترل فشار خون، کاهش وزن، خوردن نمک به مقدار کم، پرهیز از مصرف سیگار و دخانیات و ورزش منظم است و در صورت کافی نبودن این روش‌ها پزشک برای شما دارو تجویز می‌کند.
● مشکلات چشمی
همان‌طور که گفته شد، دیابت به عروق صدمه می‌زند و عروق چشمی هم از این قاعده مستثنا نیستند. بنابراین ممکن است آب‌سیاه در اثر این بیماری ایجاد شود. گاه این بیماری موجب کدورت عدسی و در نتیجه آب‌مروارید هم می‌شود.
● مشکلات اندام تحتانی
مشکلات و عوارض ایجاد شده در پا به وسیله دیابت به حدی است که از این عارضه به‌عنوان پای دیابتی یاد می‌شود. این عارضه معمولا وقتی ایجاد می‌شود که مشکلات عصبی در پا رخ داده باشد که به کاهش حس در پا منجر می‌شود، در واقع در اثر کاهش حس، فرد دیابتی متوجه بروز زخم‌ها و ضربات وارده بر پاهای خود نمی‌شود و در صورت غفلت این زخم گسترش می‌یابد. از طرفی آسیب عصبی موجب تغییر در ظاهر پاها و انگشتان فرد دیابتی می‌شود که این امر به افزایش در معرض آسیب قرارگرفتن پاها می‌انجامد. از طرفی دیابت موجب خشک شدن و ترک‌خوردگی پوست پا می‌شود: اگر زخمی در پا ایجاد شود دیرتر از زخم پای افراد سالم خوب می‌شود و دلیل آن هم کاهش و کندی جریان خون در افراد دیابتی است که بهبود زخم را به تاخیر می‌اندازد. بهترین کار، پیشگیری از بروز عارضه و مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:
▪ بررسی هر روزه پاها از سوی خود بیمار: چون بیمار دردی در پاهای خود احساس نمی‌کند ممکن است زخم‌ها یا ضایعاتی از چشمش نهان بماند. بنابراین بهتر است علاوه بر مشاهده مستقیم پاها از آینه هم برای دیدن کف پاها کمک بگیرد و حتی در این‌باره افراد خانواده می‌توانند به او کمک کنند. مواردی که در معاینات شخصی مهم است و باید به آن دقت شود، برجستگی‌ها، مناطق خشک و ترک‌خورده‌، میخچه، پینه، جوش‌ها و نواحی قرمز و گرم، ملتهب، ناخن‌های فرورفته در گوشت یا عفونت‌های ناخن است.
استفاده از جوراب و کفش‌ مناسب در تمام طول روز: بهتر است بیرون از منزل از کفش‌های مناسب استفاده شود، کفش‌های تنگ، پاشنه بلند و نوک باریک برای افراد دیابتی گزینه‌ مناسبی نیستند.
خشک‌کردن پاها بعد از حمام و استفاده از لوسیون روی پاها نه بین انگشتان: این کار مانع ترک‌خوردن پوست می‌شود و از طرفی چون رطوبت موجب افزایش احتمال ایجاد عفونت می‌شود از به کاربردن لوسیون بین انگشتان پاها که محل خوبی برای رشد میکروب‌هاست، خودداری کنید.
● آیا شما در معرض خطر هستید؟
۱) آیا کسی از بستگان نزدیک شما مبتلا به دیابت است؟
۲) آیا وزن شما بیش از اندازه لازم برای سن و قد شماست؟
۳) آیا بیش از ۴۰ سال دارید؟
۴) اگر خانم هستید آیا سابقه زایمان نوزادی با وزن بیش از ۵/۴ کیلوگرم یا بیشتر داشته‌اید؟
۵) آیا تا به حال هیچ‌کدام از موارد زیر را به صورت مداوم تجربه کرده‌اید؟
▪ تشنگی بیش از حد
▪ تکرر ادرار در طول روز یا شب
▪ کاهش وزن غیرقابل توجیه
▪ تاری دید
▪ خستگی مفرط
اگر جواب شما به بیش از دو سوال بالا مثبت است، ممکن است با خطر ابتلا به دیابت روبه‌رو باشید. بنابراین بهتر است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.
● دیابتی‌ها مراقب باشند
زمان بروز عوارض درازمدت دیابت بسته به نوع عارضه تا حدی متفاوت است، ولی متوسط زمان بروز عوارض ۵ تا ۱۰ سال پس از شروع بیماری است. آنچه در این میان اهمیت دارد، پیگیری‌های مداوم و معاینات دوره‌ای بیمار است تا به محض مشاهده علائم بیماری از پیشرفت آن جلوگیری شود. این پیگیری و غربالگری‌ ازنظر بروز عوارض شامل موارد زیر است:
▪ اندازه‌گیری و کنترل منظم قند خون از سوی خود بیمار
▪ اندازه‌گیری ماده‌ای به نام هموگلوبین A۱C (۲ تا ۴ بار در سال). این ماده نشان‌دهنده وضعیت کنترل قند خون طی دو سه ماه گذشته است.
▪ آموزش بیمار درباره نحوه کنترل دیابت
▪ تغذیه مناسب و آموزش در این زمینه
▪ معاینه سالانه چشم. این معاینه در مبتلایان به نوع یک دیابت ۵ سال بعد از تشخیص شروع می‌شود.
▪ معاینه پاها یک تا دو بار در سال از سوی پزشک و روزانه از سوی خود بیمار
▪ غربالگری و بیماریابی سالانه از نظر بروز عوارض کلیوی. این معاینه در مبتلایان به نوع یک دیابت ۵ سال پس از تشخیص شروع می‌شود.
▪ بررسی و کنترل منظم فشارخون
▪ بررسی ‌چربی‌های خون.

منبع : روزنامه سلامت