رؤیای همیشگی

جایگزین كردن دندان های از دست رفته تمایلی همیشگی و تاریخی برای انسان بوده و هست. این خواسته از دیرباز وجود داشته و انواع و اقسام درمان های پروتز یعنی ساخت انواع دندان های مصنوعی برای برطرف كردن این خواسته ایجاد شده اند. اما مدرن ترین درمان برای جایگزینی دندان های از دست رفته ایمپلنت های دندانی هستند؛ درمانی كه در عین نوین بودن قرن ها قدمت دارد.
ایمپلنت به طور كلی هر جسم خارجی است كه از لحاظ زیستی با انساج بدن سازش داشته باشد و بتواند داخل بدن قرار گیرد. طبعاً ایمپلنت های دندانی اجسام خارجی هستند كه داخل استخوان فك یا زیر لثه و روی لثه كاشته می شوند تا به نوعی جایگزین دندان های طبیعی از دست رفته باشند. چون ایمپلنت جایگزین دندان های از دست رفته می شود می توان گفت ایمپلنت پروتزی ا ست كه با جراحی داخل فك كاشته می شود.
از چهار هزار سال پیش در چین، دو هزار سال قبل در مصر و ایران و هزار و پانصد سال قبل در تمدن اینكاها شواهدی دال بر استفاده از ایمپلنت های دندانی به دست آمده است. مردم این تمد ن های باستانی، سنگ، عاج فیل، استخوان حیوانات و یا فلزات قیمتی نظیر طلا را به شكل دندان تراشیده و با روش هایی به جای دندان های از بین رفته قرار می دادند.
اما آن چیزی كه امروزه به عنوان ایمپلنت می شناسیم و اصلی ترین محور دندانپزشكی در هزاره سوم را شكل می دهد ۴۰ سال قبل و به دنبال یك اتفاق ساده وارد دنیای دندانپزشكی شد.
جرقه این مسئله در ذهن پروفسور برنمارك، یك ارتوپد سوئدی و حین تحقیق روی ترمیم استخوان پای خرگوش زده شد. برنمارك و تیمش استخوان شكسته پای خرگوش را با پلاك های فلزی ثابت كرده و روند ترمیم استخوان را مطالعه می كردند. آنها هر دفعه پلاك های فلزی را از روی استخوان برداشته و پس از استریل كردن مجدداً استفاده می كردند. اما یكبار وقتی می خواستند پلاك ها را بردارند متوجه شدند كه استخوان كاملاً روی این پلاك های فلزی را پوشانده است. آنها به شركت سازنده اعتراض كردند سازنده پلاك ها پاسخ داد كه قبلاً این پلاك ها را از وانادیوم می ساختند ، اما بعد از جنگ جهانی دوم و به دلیل گرانی وانادیوم آنها را از تیتانیوم ساخته اند. همین نكته فكری را به ذهن برنمارك انداخت كه شاید بتوان از این قابلیت فلز تیتانیوم در استخوان فك برای بازسازی دندان های از دست رفته استفاده كرد.
دكتر شهباز ناصر مستوفی متخصص پروتزهای دندانی و ایمپلنت، استادیار دانشكده دندانپزشكی دانشگاه آزاد اسلامی در این باره می گوید: همان طور كه می دانید ایمپلنت قرن ها سابقه دارد ولی تفاوت كار برنمارك تكیه بر اصول بیولوژیكی استخوان و مفهوم اسئواینتگریشن بود. اسئواینتگریشن یعنی وقتی ایمپلنت داخلی استخوان قرار می گیرد، اطراف آن استخوان ساخته شده و استخوان كاملاً دور تا دور ایمپلنت را در برمی گیرد و همین وضعیت اصلی ترین كلید موفقیت و تفاوت ایمپلنت هایی بود كه برنمارك به دنیا معرفی كرد.
●عملكرد ایمپلنت های دندانی
دندان ها به دلایل مختلفی از جمله ضربه، پوسیدگی های وسیع و یا بیماری های لثه از دست می روند. بعد از بین رفتن دندان استخوان در محل آن دندان به سرعت تحلیل می رود و تحلیل استخوان فك ها بزرگترین عارضه ای است كه برای بیمار ایجاد می شود. دكتر حسن شایسته متخصص رشد پریو (بیماری های لثه) و بیولوژی دهان از دانشگاه UCLA آمریكا و عضو هیأت علمی بخش بیولوژی و تحقیقات استخوان و ایمپلنت همان دانشگاه در مورد عملكرد ایمپلنت توضیح می دهد: مهمترین ویژگی ایمپلنت این است كه آناتومی و وضعیت ساختاری و بافت شناختی استخوان را حفظ می كند و این اولین نكته ای است كه باید به بیمار تفهیم شود. وقتی دندانی كشیده می شود بخصوص در خانم های نزدیك به سن یائسگی، استخوان با سرعتی باورنكردنی تحلیل می رود. بنابراین اگر بتوانیم بعد از كشیدن دندان ایمپلنتی شبیه ریشه دندان را جایگزین كنیم این ایمپلنت مثل یك محور استخوان را در اطراف خود نگه می دارد و مانع تحلیل آن می شود. این اصلی ترین كار ایمپلنت است.
شاید در اطراف خود افرادی را با دندان های مصنوعی كامل دیده باشید كه مدام از لق خوردن آن شكایت دارند. لق زدن دندان مصنوعی یكی از نتایج تحلیل رفتن استخوان فك است.
دكتر شایسته می گوید: در افرادی كه دندان مصنوعی نامناسب و لق دارند عضلات جونده به جای شركت در عمل جویدن كار اصلی خود را فراموش كرده و صرفاً سعی می كنند دندان مصنوعی را سر جای خود ثابت نگه دارند. این باعث از شكل افتادن صورت و ضعف عضلات می شود و بیمار می تواند درست غذا بخورد. اما با ایمپلنت این مشكلات دیگر وجود نخواهد داشت.
دكتر مستوفی می افزاید: ابتدا بگویم كه به طور كلی دونوع پروتز متكی بر ایمپلنت داریم، ثابت و متحرك. و همان طور كه از نامشان پیداست اولی داخل دهان ثابت است و حركت نمی كند ولی دومی خیر. تفاوت پروتزهای متكی بر ایمپلنت با پروتزهای متحرك عادی از زمین تا آسمان است. در پروتزهای متكی بر ایمپلنت قدرت جویدن بیمار به مراتب بالاتر است و پروتز لق نمی زند. با استفاده از ایمپلنت ما دیگر می توانیم بیمارانی را كه برای درمانشان واقعاً مستأصل بودیم به راحتی درمان كنیم و بیمار و دندانپزشك هر دو از نتیجه درمان راضی خواهند بود.
دكتر مستوفی در مورد تفاوت پروتزهای ثابت عادی و پروتزهای ثابت متكی بر ایمپلنت می گوید: در مورد پروتزهای ثابت متكی بر ایمپلنت مهمترین نكته تراش نخوردن و سالم ماندن دندان های اطراف ناحیه بی دندانی ا ست كه در پروتزهای ثابت عادی به ناچار تراش می خوردند. از طرف دیگر دو مشكل عمده كه باعث شكست پروتزهای ثابت می شوند یعنی پوسیدگی زیر روكش و مشكلات مربوط به عصب دندان در ایمپلنت وجود ندارد. طبق آمار در یك دوره ۱۰ ساله، موفقیت پروتزهای ثابت متكی بر ایمپلنت ۱۵درصد بیشتر از پروتزهای ثابت عادی ا ست.
مشكلات روحی و روانی به دنبال از دست رفتن دندان ها بخصوص در بیماران جوان یافته شایعی محسوب می شود. دكتر شایسته می گوید: بسیاری از بیماران وقتی دندان می كشند از لحاظ روحی دچار مشكل می شوند و این قضیه در بیماران جوان اهمیت بیشتری دارد. بیماران جوانی كه دندان های جلوی خود را عمدتاً در اثر تصادف از دست داده اند با ایمپلنت می توانند بدون دست خوردن دندان های سالم، دندان های از دست رفته را جایگزین كنند. زمانی ایمپلنت مخصوص بیماران مسن بود ولی اكنون سن متقاضیان این درمان پایین تر آمده است. اصولاً ما از سن ۱۸سالگی كه رشد استخوان ها تكمیل شد می توانیم با اطمینان ایمپلنت بگذاریم.
دكتر شایسته می افزاید: درصد شكست ایمپلنت با توجه به تكنیك كار و تكنولوژی ساخت ایمپلنت ها زیر ۵ درصد است و در مقایسه با بقیه درمان های جایگزین كننده دندان های از دست رفته بسیار پایین است مضاف بر اینكه محاسن ایمپلنت اصلاً قابل مقایسه با درمان های دیگر نیست.●درمان با ایمپلنت
به طور كلی درمان ایمپلنت یك كار تیمی دنداپزشكی است. گرچه در بسیاری از كشورهای دنیا و از جمله ایران دندانپزشكان به تنهایی كارهای مربوط به جراحی و پروتز را انجام می دهند ولی به طور كلاسیك درمان ایمپلنت توسط یك جراح كه می تواند جراح فك و صورت و یا لثه باشد و یك متخصص پروتز صورت می گیرد. البته در چنین كاری این بحث پیش می آید كه بیمار ابتدا باید به كدام متخصص مراجعه كند. دكتر مستوفی در این زمینه توضیح می دهد: خوشبختانه در ایران برخلاف اروپا كار ایمپلنت اغلب به صورت تخصصی انجام می شود و اگر بیمار ابتدا به جراح هم مراجعه كند، خود جراح عمدتاً ترجیح می دهد مسائل مربوط به بیومكانیك ایمپلنت توسط یك متخصص پروتز طرح ریزی شود. بنابراین بیمار به متخصص پروتز ارجاع داده می شود تا محل و طول و زاویه ایمپلنت برای بازسازی ناحیه بی دندان مشخص شود. در نهایت یك نقشه جراحی كه به آن استنت جراحی می گویند برای جراح فرستاده می شود كه از جنس آكریل شفاف بوده و محل ایمپلنت ها ،روی آن مشخص شده و جراح طبق آن جراحی را انجام می دهد.
دكتر شایسته در مورد مراحل جراحی ایمپلنت می گوید: برای كاشت ایمپلنت لثه كنار زده و استخوان با دریل های خاصی مرحله به مرحله سوراخ می شود و سپس ایمپلنت داخل حفره ایجاد شده قرار می گیرد. ما دو روش ایمپلنت داریم، یكی ایمپلنت هایی هستند كه از همان روز اول سر ایمپلنت داخل حفره دهان مشخص است و لثه دور آن بخیه می شود. در نوع دیگر لثه روی ایمپلنت را می پوشاند و ایمپلنت داخل دهان قابل دیدن نیست. بعد از قرار دادن ایمپلنت ما عمدتاً باید چند ماه صبر كنیم تا استخوان دور ایمپلنت را بپوشاند. این زمان در فك پایین حدود سه ماه و در فك بالا حدود ۶ ماه است. بعد از گذشت این زمان اگر سر ایمپلنت داخل حفره دهان پیدا باشد ضمائمی روی آن نصب شده و مراحل ساخت پروتز آغاز می شود اما اگر ایمپلنت زیر لثه باشد ابتدا با یك جراحی خیلی كوچك لثه روی ایمپلنت را بر می داریم و بعد از دو هفته می توان مراحل ساخت پروتز را آغاز كرد.
البته در مدت زمان جوش خوردن استخوان به ایمپلنت بیمار می تواند موقتاً دندان داشته باشد.
دكتر مستوفی در این باره می گوید: برای اكثر بیماران ما از پلاك های آكریلی متحرك یا حتی از پلاك یا دست دندان مصنوعی خود بیمار استفاده می كنیم كه سطح داخلی آن با مواد نرم خاصی پوشانده می شود تا فشاری روی ایمپلنت و بافت های اطراف وارد نشود. بدین ترتیب بیماران می توانند تا تكمیل زمان شكل گیری استخوان و دریافت پروتز نهایی به طور موقت دندان داشته باشند.
دكتر مستوفی در مورد مراحل درمان پروتزهای متكی بر ایمپلنت می گوید: بعد از نصب یكسری اتصالات به ایمپلنت قالب گیری انجام شده و موقعیت ایمپلنت ها به مدل های گچی انتقال می یابد. حال اگر طرح درمان ساخت پروتز ثابت باشد پروتز نهایی روی اتصالات ایمپلنت به طور ثابت سوار می شود. این پروتز ثابت مشابه پروتزهای ثابت دندانی است با این تفاوت كه پایه یا پایه های آن را ایمپلنت ها تشكیل می دهند. در مواردی كه بیمار كاملاً بِی دندان بوده، اگر استخوان فك خیلی تحلیل رفته باشد ترجیح می دهیم چند ایمپلنت در قسمت قدامی فك بالا یا پایین كار گذاشته شده و یك پروتز متحرك به بیمار تحویل شود. این پروتز با اتصالات خاصی به ایمپلنت ها وصل می شود و به آن اور دنچر می گویند. این پروتز متحرك است و بیمار می تواند آن را از دهان خارج كرده و تمیز كند اما برخلاف پروتزهای متحرك معمولی لق نیست و زیبایی و عملكرد بیمار را بهتر بازسازی می كند. در ضمن تعداد ایمپلنت ها هم كم است و از لحاظ هزینه برای بیمار مقرون به صرفه خواهد بود.
یكی از نكاتی كه چند سالی است محققان مطالعات فراوانی روی آن انجام داده و به بحث روز علم ایمپلنت تبدیل شده بارگذاری فوری است.
در بارگذاری فوری دندانپزشك می تواند تحت شرایط خاصی پروتز بیمار را روز جراحی به او تحویل دهد. دكتر مستوفی می گوید: بارگذاری فوری البته چیز جدیدی نیست اما در گذشته به دلیل عدم آگاهی كامل از اصول طراحی بیومكانیك درصد شكست آن بالاتر بود ولی در حال حاضر با مطالعات گسترده ای كه صورت گرفته و وجود دستگاه هایی كه می توانند میزان محكم بودن ایمپلنت داخل استخوان بلافاصله بعد از جراحی را به دندانپزشك نشان دهند می توان در همان روز جراحی پروتز را به بیمار تحویل داد. البته بیماران كه قرار است با این روش درمان شوند باید شرایط خاصی داشته باشند كه تشخیص آن با دندانپزشك است:درمان ایمپلنت امروزه به صورت درمان رایج و شاید روزمره درآمده اما آیا تمام بیماران متقاضی می توانند ایمپلنت دریافت كنند؟ دكتر شایسته می گوید: برای برخی بیماران نمی توانیم ایمپلنت بگذاریم. بیماران كه سرطان های پیشرفته غیرقابل كنترل، دیابت شدید كنترل نشده یا بیماری های خونی خیلی شدید داشته باشند یا اینكه تحت اشعه درمانی یا شیمی درمانی هستند نمی توانند ایمپلنت دریافت كنند. مگر اینكه بیماری شان كنترل شود. افرادی كه به شدت سیگاری هستند، الكلی ها و معتادها هم بیماران مناسبی برای ایمپلنت نیستند و درمان در این افراد عمدتاً شكست می خورد. جدا از این وضعیت فك بیمار هم باید مورد توجه قرار گیرد.
گاهی بیمار كاملاً سالم است اما ضخامت یا ارتفاع استخوان برای گذاشتن ایمپلنت مناسب نیست. اگر نقایص خفیف باشد با پیوند استخوان از حفره دهان یا مواد مصنوعی می توان آن را بازسازی كرد اما در موارد نقص شدید شاید جراح مجبور شود بیمار را در اتاق عمل جراحی كرده و از لگن یا استخوان درشت نی ساق پا استخوان پیوندی مورد نیاز را تأمین كند.
●نكات مهم در درمان های ایمپلنت
یكی از مهمترین نكات در درمان های ایمپلنت مثل سایر درمان های دندانپزشكی رعایت دقیق بهداشت است و اگر بیمار بهداشت مناسبی نداشته باشد درمان ایمپلنت قطعاً شكست خواهد خورد. اما اگر كسی نكات بهداشتی مربوطه را به درستی رعایت كند و طبق اصول علمی مورد درمان قرار گرفته باشد می تواند از امكانات فوق العاده این درمان استفاده كند.
دكتر شایسته می گوید: ایمپلنت می تواند نتایج معجزه آسایی برای بیماران بی دندان داشته باشد به شرطی كه بیمار نسبت به درمانی كه دریافت می كند علم و آگاهی داشته باشد. به هرحال مانند تفاوت شیر مادر و شیرخشك هیچ چیز نمی تواند جای دندان طبیعی را پركند ولی وقتی دندانی از دست رفت بهترین جایگزین برای آن ایمپلنت است.

دكترعلیرضا آشوری

منبع : روزنامه همشهری