به روس‌ها احترام بگذارید

بحران آبخازیا و اوستیای‌‌جنوبی بیش از آنکه به ضم روس‌ها به نفع مسکو باشد، تبعات دست و پا گیر آن تبدیل به دردسر جدید سران کرملین شده است. دیمیتری مدودف که در حال حاضر رئیس‌جمهور در صحنه روسیه است این روزها با اظهارات گاه محکم و گاه ملا‌یم در صدر اخبار بین‌المللی قرار گرفته است. روس‌ها به زیرکی در دنیای سیاست شهرت دارند، این‌بار اما بسیاری از تحلیلگران بین‌المللی بر این باورند که سران کرملین از ذکاوت قدیمی خود بهره نبردند. حمله به اوستیای‌‌جنوبی حتی به بهانه نجات شهروندان آن از دست ارتش گرجستان هم نمی‌تواند از تبعات منفی این اقدام خودسرانه بکاهد. اکنون پس از گذشت قریب به ۳ هفته از روزی که ارتش روسیه به خاک گرجستان وارد شد، دیمیتری مدودف، که پیش از این رئیس‌جمهوری در دستان نخست‌وزیر لقب گرفته بود، از اصولی سخن می‌گوید که قرار است از این پس تعیین‌کننده استراتژی روسیه در عرصه سیاست خارجی باشد.
۵ اصل طلا‌یی تدوین‌شده توسط رئیس‌جمهور تازه‌نفس روسیه به هیچ‌وجه سخنرانی برای آغاز جنگ سرد نیست. این اصول به ظاهر ساده در حقیقت بیانگر ایدئولوژی جهانی و نبرد اقتصادی روسیه با کشورهایی است که در مناقشه اخیر روسیه با گرجستان جانب کشور ضعیف را گرفتند. دیمیتری مدودف در آخرین اظهارات خود به صراحت اعلا‌م کرد که روسیه مسوولیت برقراری امنیت در سرتاسر مرزهای خود را بر عهده دارد. این ۵ اصل نیز همگی اجماعی برای حفظ امنیت ملی روسیه است.
● بازگشت به قرن نوزدهم، آری یا نه؟
واژه‌های به کار گرفته‌شده در نسخه جدید استراتژی بین‌المللی روسیه آنچنان زیرکانه انتخاب شده است که همگی بیانگر ترجیح منافع ملی این کشور به هر رابطه و ضابطه بین‌المللی است. تاکید بیش از اندازه بر حمایت از حقوق شهروندی روس‌ها بیش از آنکه بر تعامل روسیه با جامعه بین‌المللی صحه بگذارد، روزهای پرشکوه قرن نوزدهم را در ذهن زنده می‌کند؛ روزهای سردمداری روس‌ها و رهبری بلوک شرق توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق. به نظر می‌رسد روس‌ها در حال بازگشت به دوران استالین و رهبران اتحاد جماهیر شوروی سابق هستند؛ روزهایی که رهبران کمونیست شوروی به دنبال گسترش کمونیست در سطح جهانی بودند. به زبان دیگر روس‌ها خواهان عقبگرد سیاسی هستند. رهبران وطن‌پرست دوآتشه‌ای که با نگاه ملی‌گرایانه خود به تمامی حوادث، منافع ملی خود را بر هر اجماع بین‌المللی ترجیح می‌دهند. البته روسیه حاضر به همکاری با جامعه بین‌المللی است اما تنها در حوزه‌هایی که بتواند انعطاف بیشتری از خود نشان دهد.
اصول تعریف‌شده توسط رئیس‌جمهوری روسیه الزاما به معنای خروج روسیه از تمامی تصمیم‌گیری‌های جمعی جامعه بین‌المللی نیست. به عنوان مثال روسیه قرار نیست در قبال پرونده اتمی ایران موضعی متفاوت از کشورهای اروپایی اتخاذ کند. برخلا‌ف نگرانی غربی‌ها از احتمال قطع کمک‌های روسیه در زمینه انرژی، مسکو به دنبال توسل به راهکار تقابلی نیست.
روسیه پس از گذراندن دوران تفسیرهای هیجانی از حمله این کشور به گرجستان، اکنون ادعا می‌کند که منافع این جنگ برای روسیه بیش از ضررهایش است. سرگئی لا‌وروف وزیر امور خارجه روسیه حمله به گرجستان را این‌گونه تشریح می‌کند؛ لحظه‌ای حقیقی که از مدت‌ها پیش در حال تولد بود. تقابلی که بسیاری از مواضع روسیه و کشورهای همسایه را روشن کرد.
۱) قانون بین‌المللی
روسیه اصول اساسی قوانین بین‌المللی را که بر اساس آن روابط عادی میان کشورهای موجود تعریف می‌شود، پذیرفته است. بر اساس همین چارچوب مقرراتی است که روسیه هم در مسیر ایجاد و بهبود روابط با جامعه بین‌المللی گام برمی‌دارد.
۲) پذیرش جهان چندقطبی
جهان باید حاکمیت یک قدرت بر سایرین را نفی کند. اداره تک‌قطبی جهان غیرقابل‌قبول و سلطه یک کشور بر سایرین هم دور از ذهن است. ما نمی‌توانیم دستورات جامعه بین‌المللی را گوش دهیم که در آن تنها یک صدای واحد شنیده می‌شود. حتی پذیرش سلطه کشوری مانند ایالا‌ت متحده با این حد از توان و نفوذ هم غیرقابل‌قبول است. جهانی که چندقطبی در آن به فراموشی سپرده شده و جای خود را به سلطه یک کشور بر دیگری داده، درست مانند انبار باروت است؛ هر لحظه بر لبه پرتگاه سقوط و خروج از حالت ثبات.
۳) به انزوا کشاندن دیگران ممنوع!
روسیه به دنبال تقابل نظامی و دیپلماتیک با هیچ کشوری نیست، البته به دنبال انزوای خود و تبدیل شدن به تافته جدابافته از سایر کشورها هم نیست. روسیه تا آنجا که میسر باشد در مسیر بهبود روابط با غرب و حتی ایالا‌ت متحده گام برخواهد داشت. این استراتژی ما در قبال تمامی کشورها است.
۴) حمایت و محافظت از شهروندان روس
اولویت بی‌چون و چرای ما حفاظت از جان و مال شهروندان و حفظ شأن آنها است. شهروندان روس در هر کجای خاک این کشور که باشند از حمایت ما برخوردارند.
اصل حمایت از شهروندان روس در عرصه سیاست خارجی هم از اولویت‌های ما محسوب می‌شود. جامعه
جهانی باید بداند که اعمال خشونت علیه یک شهروند روس، بی‌پاسخ باقی نخواهد ماند. ‌
۵) درک حدود تاثیرگذار
روسیه هم مانند هر کشور دیگری در سطح بین‌المللی، در منطقه‌ای قرار گرفته است که بر متحدین این کشور در منافع ملی تاثیرگذار است. بدین ترتیب روسیه هم منافع منطقه‌ای خود را لحاظ می‌کند. در این منطقه هم کشورهایی هستند که روسیه به طور سنتی و تاریخی روابط حسنه دیپلماتیک با آنها دارد. ما در این منطقه هر گام سیاسی را با احتیاط برمی‌داریم و به توسعه روابط با کشورهای همسایه هم می‌اندیشیم.
مدودف در پاسخ به سوال خبرنگاری که از او پرسید، آیا این کشورهای در لیست اولویت روسیه، کشورهای هم‌مرز و همسایه هستند، پاسخ داد: قطعا این همسایگی بی‌تاثیر نیست اما سایر کشورهای منطقه و نه الزاما هم‌مرز هم مشمول این اولویت می‌شوند.
مدودف در آخرین اظهارات رسمی در خصوص مواضع این کشور در قبال جامعه بین‌المللی باز هم با ذکاوت خاص یک سیاستمدار توپ را به زمین دیگران انداخت. او در این خصوص می‌گوید: آینده روابط روسیه با سایر کشورها امری دوجانبه است. مسوولیتی که تنها بر عهده ما نیست. شرکای ما در جامعه بین‌المللی هم رایی برای به صندوق انداختن در دست دارند. آنها هم می‌توانند از میان حفظ یا بهبود رابطه با روسیه و پایان دادن به این رابطه یک گزینه را برگزینند.
آنچه که در بالا‌ به اختصار به نقل از دیمیتری مدودف رئیس‌جمهوری روسیه نوشته شد،‌تنها اشاره‌ای بود مختصروار به اولویت‌های جدید روسیه در رابطه‌گیری با جامعه جهانی. اما موارد تکمیلی این لیست هم توسط مدودف به شرح توضیح داده شده است. شاید ۵ اصل مدنظر روسیه به ظاهر بسیار دیپلماتیک و منطقی باشد، اما معنای تلویحی نهفته در لوای هر کدام به خودی خود مناقشه‌آمیز است. ‌
▪ پذیرفتن قوانین بین‌المللی:‌ روسیه عنوان خوش‌آب و رنگی را برای نخستین اصل خود تعیین کرده است اما در ماه آوریل سال جاری بود که روسیه قطعنامه ۱۸۰۸ شورای امنیت سازمان ملل را امضا کرد. بر اساس این قطعنامه روسیه باید به استقلا‌ل و تمامیت ارضی تمامی کشورها احترام بگذارد. گرجستان هم از این قاعده مستثنی نیست. اما روسیه سه هفته پیش با حمله به گرجستان امضای خود را پس گرفت. روسیه ادعا می‌کند که حمله هفتم و هشتم آگوست به خاک گرجستان به منظور حمایت از شهروندان روسی بوده است اما نفس این حمله به معنای بی‌اعتمادی به قوانین بین‌المللی و همزمان توسل به راهکاری یک‌جانبه است. ‌
▪ جهان چندقطبی است نه تک‌قطبی: این عبارت به راحتی گویای این حقیقت است که روسیه به هیچ‌وجه سلطه ایالا‌ت متحده را نخواهد پذیرفت. نه ایالا‌ت متحده و نه متحدان استراتژیک این کشور حق تعیین سیاست‌های کلا‌ن بین‌المللی را ندارند. ‌ روسیه به شدت با الحاق گرجستان و اوکراین به سازمان نیروهای پیمان آتلا‌نتیک شمالی مخالف است، این در حالی است که ایالا‌ت متحده و کشورهای متحد آن از این امر استقبال می‌کنند. سرگئی لا‌وروف در واکنش به حمایت ایالا‌ت متحده در تازه‌ترین اظهارات خود اعلا‌م کرد که کشورهای راهبر در ناتو باید مشروعیت الحاق سایرین به این پیمان را بررسی کنند. ‌
▪ روسیه به دنبال تقابل نیست: این جمله هم خوشایند است و هم امیدوارکننده. البته روسیه تنها در شرایطی به دنبال تقابل نیست که مطالباتش برآورده شود. اگر جامعه جهانی با مطالبات روسیه موافق باشد، سران کرملین به همه دست دوستی خواهند داد اما در غیر این صورت تقابل نظامی هم راهکاری است قابل‌توجه. ‌
▪ حفاظت از شهروندان:‌ عبارت مهم در این اصل این است که <روسیه موظف به حمایت از حقوق شهروندان روسی است، در هر کجا که باشند.> این جمله به خودی خود گویای علت حمله روسیه به گرجستان است؛ دفاع از حقوق شهروندان روسی. این جمله نیز به خودی خود توجیهی مناسب برای حملا‌ت بعدی روسیه به سایر کشورهای منطقه است. بدین‌ترتیب اگر اوکراین به ناتو بپیوندد، بی‌شک روسیه با توجه به وجود جمعیت قابل‌توجه روس‌ها در این کشور به اوکراین هم حمله خواهد کرد.
▪ منافع ملی- منطقه‌ای: با قرار دادن این اصل روسیه در حقیقت خلا‌صه مطلب را ادا کرد. روسیه به دنبال اعمال نفوذ خود بر منطقه است. او هم سهم خود را از ابرقدرت بودن بلوک شرق می‌خواهد. البته روسیه تنها به دنبال اعمال نفوذ بر کشورهای همسایه و هم‌مرز نیست. بدین‌ترتیب اگر کشوری منافع روسیه را نادیده بگیرد، باید پذیرای عواقب آن هم باشد.

سارا سعیدی

منبع : روزنامه اعتماد ملی