یادگیری مشارکتی‌

برای فراهم آوردن یک محیط یادگیری در هنگام کار با دانش‌آموزان (کودکان) که طی آن فرصت‌های مناسبتری فراهم آید، ۶ اصل زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
۱) برای رفتاری که از دانش‌آموزان خود انتظار دارید الگو و سرمشق باشید. اگر به عنوان معلم رفتاری را از دانش‌آموزان بخواهید که خود خلاف آن عمل می‌کنید قاعدتاً آنان نیز به انتظار و خواسته شما توجهی نخواهند کرد. برای مثال اگر از دانش‌آموزان بخواهید که به دقت به سخنان یکی از اعضای گروه گوش فرا دهند رفتار شما نیز باید نشان دهنده دقت و توجه به سخنان او باشد.
۲) نحوه برخورد و رفتار با دانش‌آموزان باید متعادل و به دور از هرگونه تبعیض و تمایزی باشد. زیرا آنان به سرعت متوجه رفتار غیر منصفانه می‌شوند و این نکته را نیز به خوبی می‌فهمند که اصولاً انتظارات رفتاری معلم از برخی دانش‌آموزان فرق می‌کند.
۳) هنگام تلاش برای افزایش رفتار مشارکتی، تشویق و تمجید الگوهای رفتاری پسندیده و قابل قبولی را در نظر داشته باشید و به رفتارهای ناشایست و غیرقابل قبول پاداش ندهید و التفات بی‌مورد نداشته باشید.
۴) همه دانش‌آموزان می‌خواهند مورد مهر قرار گیرند بنابراین باید به همه آنان نشان بدهید که به آنها و آنچه برایشان اتفاق می‌افتد توجه کامل دارید.
زمانی که مرتکب خطایی شدند نشان دهید که با آن که عملشان غلط و غیرقابل قبول است خودشان مورد پذیرش و توجه هستند.
۵) هدایت بعضی دانش‌آموزان برای مشارکت با دیگران کاری دشوار است. بعضی اوقات چنین دانش‌آموزانی همه طرح‌های تنظیمی شما را خنثی کرده و از بین می‌برند اما لازم است که شما در این زمینه کاملاً صبور و شکیبا باشید.
۶) داشتن پشتکار و ثبات قدم برای برانگیختن علاقه و توجه بعضی دانش‌آموزان به امر مشارکت فعالیتی ارزشمند است. اگر چنین فعالیتی را انجام ندهید معلمی که سال بعد به جای شما می‌آید با مشکل مواجه خواهد شد.‌
● نمودار رشد و تکامل کودکان:
ما باید رفتار کودکان را در زمینه رشد شناختی و ذهنی آنان درک کنیم. ممکن است رفتاری که برای یک جوان ۲۰ ساله نامناسب به نظر می‌آید برای یک کودک ۵ ساله کاملاً معقول باشد. آنچه از پی می‌آید انتظارات متناسب و مقتضی از دانش‌آموزان دوره‌های متفاوت تحصیلی را نشان می‌دهد.
لازم به یادآوری است سنینی که کودکان طی آن انواع رفتارهای فهرست شده را نشان خواهند داد متفاوت است. بنابراین سطوح طبقه‌بندی شده تقریبی است.‌
▪ دوره پیش‌دبستانی:
در این دوره کودکان خود محورند و بیشتر متوجه خود و محیط خانه هستند. آگاهی و ادراک آنان از جهان به تجربه مستقیم محدود است. دارای دانش محدودی از جهان خارج از خانه هستند. نمی‌توانند نتایج و عواقب اعمالی را که خارج از تجربیات آنهاست پیش‌بینی کنند. قانون علت و معلول را صرفاً برمبنای تجربه عملی و واقعی (مستقیم) درک می‌کنند.‌
با توجه به این نکات می‌توان گفت که: در این دوره کودکان اساساً موقعیت‌ها را از دیدگاه خویش می‌نگرند و درک و ملاحظه دیدگاه افراد دیگر برای آنان بسیار مشکل است. مگر آنکه این دیدگاه عملی و واضح باشد. برای این کودکان محیط خانه منبع اصلی تامین امنیت است و به این سبب ممکن است مشکلات موجود در خانه (خانواده) به طریقی در رفتارهای نابهنجار و پرخاشگرانه آنان در مدرسه انعکاس یابد.‌
کودکان در این دوره کاملاً مراقب و مواظب اسباب بازیها و وسایل خود هستند اما حقوق مشابه دیگران را کمتر درک می‌کنند. به عبارت دیگر ممکن است به گونه‌ای رفتار و عمل کنند که ما آن را راه و روش خودخواهانه بنامیم.
ـ آنها مفاهیم انتزاعی از قبیل:
ما باید دیگران را هم در وسایل خود سهیم و شریک کنیم درک می‌کنند اما به آن پاسخ مثبت نمی‌دهند در حالی که به جملات ملموس و عینی نظیر: می‌خواهی با چه کسی عروسک‌بازی کنی؟ جواب می‌دهند و آن را می‌فهمند.
بسیاری از کودکان روابط میان اعمال خود و نتایج حاصله را درک نمی‌کنند آنها ذاتاً شیطان و بدجنس نیستند. برای مثال در این سن نتایج احتمالی حرکت ناگهانی به آن سوی خیابان را درک نمی‌کنند.‌
▪ دوره ابتدایی:
در این دوره از خود محوری دانش‌آموزان کاسته می‌شود و آنها به تدریج شروع به نگریستن به جهان پیرامون می‌کنند و خود به دیدگاه‌های افراد دیگر مانند اعضای خانواده و همسالان توجه می‌یابند.
دانش‌آموزان قادر به تفکر منطقی درباره روابط موجود میان پدیده‌ها هستند:
الف ) می‌توانند نتایج و عواقب اعمال مربوط به تجربیات گذشته و تجارب افراد دیگر را پیش‌بینی کنند.
ب ) می‌توانند تجارب گوناگون را به ترتیب و به گونه‌ای متوالی به خاطر آورند.
ج ) قادرند براساس تجربیات خویش امور متفاوت را با هم مقایسه کنند. در این دوره دانش‌آموزان تجارب گسترده‌تری از جامعه به دست می‌آورند.
با توجه به این نکات می‌توان گفت که: آنان می‌توانند بدون آنکه فقط بر افکار خود متمرکز باشند افکار و احساسات دیگران را درک کنند. همچنین در این مرحله درک مسایل و مشکلات افراد دیگر در دانش‌آموزان تقویت می‌شود. در این دوره دانش‌آموزان می‌توانند به تمرکز و تفکر درباره نتایج احتمالی اعمال و فعالیت‌های خود تشویق شوند و بدین‌ترتیب نظارت بیشتری بر رفتار خود داشته باشند. آنان می‌توانند در مورد تجربیات قبلی‌خود تفکر کرده واز فعالیتها و اعمال قبلی خود نتیجه‌گیری کنند.
آنان توانایی بیشتری برای کار با یکدیگر و نیز یادگیری از گروه همسالان کسب می‌کنند. در نظام آموزش و پرورش استرالیا که این مطالب با توجه به آن نوشته شده است دوره راهنمایی تحصیلی وجود ندارد.‌
▪ دوره متوسطه:
دانش‌آموزان در این مرحله به گونه فزاینده‌ای از جهان خارج از محیط و جامعه محلی خود آگاه می‌شوند. از نظر جنبه‌های شناختی در این مرحله بعضی دانش‌آموزان قادر به تفکر تعمیمی یا استقرایی هستند.
بعضی دانش‌آموزان آگاهی بیشتری در زمینه ویژگی‌های نمادی زبان کسب می‌کنند. آنان مفهوم تعبیر را درک می‌کنند و دیدگاهی تاریخی به دست می‌آورند. با توجه به کاهش حس خودمحوری، توانایی بیشتری در زمینه روابط اجتماعی کسب می‌کنند و می‌توانند در فعالیت‌های گروهی مشارکت داشته باشند.
با توجه به این نکات می‌توان گفت که: دانش‌آموزان این دوره می‌توانند ادراک وسیعتری از مسائل و موضوعات اخلاقی جامعه و جهان اطراف خود داشته باشند. می‌توانند تعمیمها و قواعدی درباره‌ رفتار را بر مبنای تجارب و مشاهدات خویش سازمان دهند. ممکن است رفتار آنان از طریق گروه همسن و سال تحت نظارت قرار گیرد. این گروه فشاری بر اعضای خود اعمال می‌کند تا آنان را در مسیرهای قابل قبول و مناسب قرار دهد.
دانش‌آموزان این دوره می‌توانند در موقعیت‌های یادگیری با یکدیگر کار کنند و در این زمینه یار و یاور هم باشند. دانش‌آموزان می‌توانند در این مرحله درباره تاثیرات نمونه‌های خاصی از رفتار در موقعیت‌های ویژه فرضیاتی بسازند. آنان قادر به درک چرایی انواع خاصی از رفتار در موقعیت‌های به خصوص هستند و می‌توانند این موضوعات را در یک سطح انتزاعی مورد بحث قرار دهند.
● بخش اول:
▪ برنامه درسی: برنامه‌ریزی برای ارضای نیازهای دانش‌آموزان:
همه تجربیاتی که دانش‌آموزان در مدرسه کسب می‌کنند قسمتی از برنامه درسی <مدرسه> است اعم از اینکه این تجربیات از قبل طراحی شده یا نشده باشد. از لحظه‌ای که دانش‌آموزان به مدرسه قدم می‌گذارند در واقع وارد آن محیط یادگیری می‌شوند که ما برای آنان ایجاد کرده‌ایم.
در زیر با وضعیت دو مدرسه آشنا می‌شوید:
ـ مدرسه الف: در این مدرسه دانش‌آموزان بعد از ورود به آموزشگاه با هم‌کلاسان خود سلام و احوالپرسی کرده و با یکدیگر بازی می‌کنند. عده‌ای از آنان به آرامی در حیاط مدرسه باهم گفتگو می‌کنند و عده‌ای به سمت زمین بازی (ورزش) می‌روند. بعضی دیگر نزدیک زنگ شروع کلاس، اسبابها و وسایل خود را در کیف‌هایشان می‌گذارند و در صورت نیاز به معلمان کمک می‌کنند. و عده‌ای هم به فعالیتهای کلاسی می‌پردازند. راس ساعت ۸ بامداد زنگ شروع کلاسها نواخته می‌شود و دانش‌آموزان مستقیماً به طرف کلاسهای خود حرکت می‌کنند.
ـ مدرسه ب: دانش‌آموزان کلاسهای بالاتر بعد از رسیدن به آموزشگاه به طرف محوطه‌ای که مخصوص دانش‌آموزان سالهای بالاست می‌روند.
دانش‌آموزان کلاسهای پایین هم به سوی محوطه مخصوص خود حرکت می‌کنند. در این مدرسه همه‌ درها بسته است. دانش‌آموزان تا زمان شروع کلاسها در حیاط منتظر می‌مانند.
این دو نوع مدرسه نشان‌دهنده دو نوع نگرش نسبت به دانش‌آموزان است. در مدرسه الف به دانش‌آموزان به مثابه شریک و همیار می‌نگرند. درحالی که در مدرسه‌ ب به صورت افرادی جدا از هم در نظر گرفته می‌شوند. دلیل اساسی و زیربنایی نگارش این مطالب آن است که دانش‌آموزان از طریق مشارکت فعال در محیط آموزشی، موضوعات گوناگونی یاد می‌گیرند و دستیابی به این هدف، که والدین، معلمان و دانش‌آموزان باید به راههای مشارکتی با یکدیگر همکاری کنند.
هنگامی که یک نظام آموزشی بر امکان ایجاد محیط یادگیری مساعدی تأکید می‌کند از میزان مسائل و دشواریهای انضباطی کاسته می‌شود. اصول ارائه شده در این مقاله ایجاد و نگهداری یک محیط یادگیری مساعد به همه دست اندرکاران آموزش و پرورش کمک قابل توجهی خواهد کرد.
۱) زمینه‌ای فراهم کنید تا دانش‌آموزان بدانند برای آنان ارزش و اهمیت قائل‌اید: برخی افراد درمورد نشان‌دادن واکنش مثبت و مناسب نسبت به کسانی که برای آنان ارزش و احترام قائل‌اند کوتاهی می‌کنند. دیگران ما را مورد توجه قرار می‌دهند، به دقت به سخنانمان گوش می‌سپارند، پرسش‌های درست و مناسبی در مورد فعالیت‌هایمان می‌پرسند، ما را در راه رسیدن به هدفها حمایت می‌کنند یا توانایی و لیاقت ما را تأیید می‌کنند و چنین است که ما به خودمان به مثابه افرادی شایسته و ارزشمند می‌نگریم. دانش‌آموزان نیز برابر توجه و تشویق ما از خود چنین واکنشی نشان خواهند داد.
ارزش قائل شدن برای دانش‌آموزان یک مفهوم عاطفی یا احساسی نیست، اصولاً این نوع ارزش‌گذاری به مفهوم برخورد احترام‌آمیز نسبت به دانش‌آموزان، توجه به جنبه‌های شخصیتی مثبت آنان و تقویت این جنبه‌ها و نیز تشویق آنان به کار بیشتر برای استفاده حداکثر از استعدادهای خود است. بدین ترتیب رفتار معلم برای دانش‌آموزان به صورت الگویی درمی‌آیدکه آنان را در روابط اجتماعی خویش هدایت می‌کند. دانش‌آموزانی که این نیاز در آنان برآورده نشده باشد برای جلب توجه دیگران به اشکال نامناسب و منفی روی می‌آورند یا اساساً از همه فعالیتهای کلاسی کناره می‌گیرند.
۲) برنامه درسی را متناسب با دانش‌آموزان طراحی کنید: به منظور طراحی یک برنامه مناسب باید دانش‌آموزان خود را بشناسید و از علایق و تجربیات آنان آگاه شوید و بدانید که آنان چگونه مطالب و مفاهیم گوناگون را یاد می‌گیرند. بدون‌شک طرح یک واحد درسی در مورد (دریا) در کودکستانی در کشور مالی به دلیل آب و هوای کاملاً خشک و بیابانی آن کشور، ضرورت و ارزش کمی دارد.
زیرا در این کشور هیچ فرصت و موقعیتی برای تماس و تجربه مستقیم در مورد دریا وجود ندارد. هنگامی که محتوای برنامه درسی با علایق و تجربیات دانش‌آموزان مرتبط باشد امکان ارتباط و درگیر شدن آنان با تجربیات یادگیری بیش از پیش افزایش می‌یابد. در امر برنامه‌ریزی ملاحظه و در نظر گرفتن علایق و مسائل‌یک‌یک دانش‌آموزان بسیار مهم است.
از طریق مشاهده و گوش دادن به سخنان دانش‌آموزان و بحث و مشارکت با آنان به آسانی تشخیص خواهید داد که مثلاً یکی از دانش‌آموزانتان به خواندن چه کتابی علاقه دارد یا آنکه چه فعالیت‌هایی یکی دیگر از دانش‌آموزان را به یادگیری درس ریاضیات مشتاق می‌سازد.
یکی از راههای کسب اطمینان در مورد این که برنامه درسی متناسب با نیازهای دانش‌آموزان طراحی شده است دخالت دادن آنان در امر برنامه‌ریزی است. در تایید این مطلب می‌توان گفت که دانش‌آموزان سالهای بالا کاملاً توانایی دارند که فهرستی از موضوعات مورد علاقه خود را در طول سال تحصیلی فراهم آورند.
به علاوه به جاست که در آغاز تدریس هر موضوع دانش‌آموزان سؤالاتی درباره آن موضوع یا نکته‌های مربوط به آن موضوع از شما بپرسند. در پایان هر مبحث از دانش‌آموزان بخواهید موضوع یا نکته‌های مربوط به آن موضوع از شما بپرسند.
در پایان هر مبحث از دانش‌آموزان بخواهید فعالیت‌های انجام شده را مورد ارزشیابی قرار دهند. مطمئن شوید که آنان از این بحث و موضوع لذت برده‌اند یا نه، کدام فعالیت‌ها را به فعالیت‌های دیگر ترجیح می‌دهند یا کدام فعالیت‌ها برای آنان لذت‌بخش نیست و چرا؟ اگر به عنوان یک مسئول یا معلم، دانش‌آموزان را به همکاری و مشارکت در امر برنامه‌ریزی موضوعات گوناگون و جنبه‌های ویژه‌ فعالیت‌های مورد علاقه آنان تشویق کنید درمی‌یابید که آنان نسبت به یادگیری مفاهیم و مطالب گوناگون درسی مسئولیت بیشتری احساس می‌کنند. به علاوه به این نتیجه می‌رسند که به اندازه کافی اهمیت یافته‌اند. از دیگر نتایج چنین مشارکتی این است که دانش‌آموزان برای تکمیل فعالیت‌های طراحی شده برانگیخته می‌شوند و رفتارهای توام با یأس در آنان کاهش می‌یابد.
۳) به دانش‌آموزان کمک کنید تا موفقیت را تجربه کنند: تا زمانی که در انجام دادن یک فعالیت معین موفقیتی کسب نکنیم یا پیشرفت‌هایی مشاهده نکنیم به ادامه آن فعالیت علاقه چندانی نشان نمی‌دهیم. اما اگر ما هنگام انجام دادن فعالیتی موفقیتی بدست آوریم در صدد تکرار همان فعالیت یا پیدا کردن فعالیتی شبیه به آن برمی‌آییم و به انجام دادن فعالیت‌های مشکلتر ترغیب می‌شویم. اصولاً شکست و ناکامی مستمر سبب می‌شود که دانش‌آموزان به صورت افرادی بی‌تفاوت، گوشه‌گیر و حتی پرخاشگر درآیند. بنابراین فعالیت‌های کلاسی را به گونه‌ای طراحی کنید تا دانش‌آموزان امکان دستیابی به موفقیت را داشته باشند. هنگامی که معلم یا مسئولان مدرسه فعالیتی را برای کل کلاس در نظر می‌گیرند آن دسته از دانش‌آموزانی را که کندتر از جریان کلاس کار می‌کنند به ندرت قادر به تمام کردن تکلیف واگذار شده می‌شوند. راه‌حل این مشکل آن است که به گروههای قادر به تمام کردن تکلیف واگذار شده می‌شوند.راه‌حل این مشکل آن است که به گروههای دانش‌آموزان تکالیف متفاوت و متناسب با توانایی‌های آنان دهید به گونه‌ای که قادر به اتمام آن فعالیت در محدوده زمانی مورد نظر باشند. بدون شک در کلاس درس با دامنه وسیعی از قابلیت‌ها و شایستگی‌های دانش‌آموزان خود مواجه می‌شوید.برخی دانش‌آموزان قادر به انجام دادن تکلیف‌های مشابه دیگران هستند اما بعضی دیگر باید قبل از پرداختن به فعالیت‌ مهارتهای دیگری را کسب کنند. با دانش‌آموزانی که به زمان و توجه بیشتر نیاز دارند صبور و شکیبا باشید.
در واقع کاملاً از این نکته آگاه باشید که تفاوتهای فردی موجود میان دانش‌آموزان، برای طراحی یک برنامه درسی مناسب و مقتضی به شما کمک می‌کند. هنگامی که دانش‌آموزان برای انجام دادن فعالیت‌های گوناگون مستمراً موفقیت را تجربه کردند خودباوری آنان افزایش می‌یابد و به ادامه دادن آن تکالیف مشتاق خواهند شد. همچنین به خاطر داشته باشید که اگر قرار است علاقه دانش‌آموزا پایدار و پیشرفتشان مستمر و همیشگی باشد باید به اندازه کافی و تقلاّ و کوشش کنند تا بتوانند توانایی‌های خویش را گسترش دهند. اصولاً موفقیت در هر زمینه‌ای میسر است و صرفاً به حیطه شناختی منحصر نیست. مشاهده دقیق فعالیت‌های دانش‌آموزان به شما کمک می‌کند تا در مورد چگونگی انجام دادن یک فعالیت قضاوت کنید. ۴‌-اهداف مناسبی تعیین کنید: نمودار رشد و تکاملی که در مقدمه مقاله به آن اشاره شد الگوی کلی رشدشناختی دانش‌آموزان را نشان می‌دهد که راهنمایی برای برنامه‌ریزی‌ فعالیت‌های دانش‌آموزان در هر دوره تحصیلی است. برای مثال اگر مایل هستید که کودکان کم‌سن و سال هم نسبت به یک واقعه بخصوص دیدگاه و نگرشی پیدا کنند خیال خام یافته‌اید زیرا اساساً چنین هدفی غیرقابل حصول است. بنابراین بسیار مهم است که بدانید در هر بخش از برنامه درسی از دانش‌آموزان چه انتظاری دارید. اگر اهداف شما واضح و روشن باشد تصمیم‌گیری در مورد فعالیت‌های کلاسی آسان خواهد بود. هنگامی که تکالیف در نظر گرفته شده برای دانش‌آموزان کاملاً مناسب و اهداف نیز روشن و واضح باشد قادر به مشاهده پیشرفت خود خواهند بود. در واقع دانش‌آموزان می‌توانند میزان موفقیت و پیشرفت خود را از طریق پرسیدن این سؤال بررسی کنند که: آیا من این قسمت تکلیف را تمام کرده‌ام؟ و بدین ترتیب وظیفه و مسئولیت یادگیری را به عهده گیرند. اگر از آنچه که قرار است به آن برسید آگاهی و شناختی نداشته باشید دانش‌آموزان نیز اطلاعی از هدف مزبور نخواهند داشت. از این رو ممکن است خود اهداف خویش را تدوین کنند که در آن صورت چنین اهدافی آموزشی نخواهد بود.‏
‏۵) یادگیری فعال را تشویق کنید: دانش‌آموزان ذاتاً افرادی فعال و جستجوگرند هنگامی که به آنها اجازه می‌دهیم که یادگیرندگان فعالی باشند، یعنی بپرسند، کنجکاو باشند، کشف کنند، به مشکل‌گشایی بپردازند، بیندیشند و با یکدیگر بحث کنند، در واقع توانایی‌های طبیعی یادگیری آنان را شکوفا می‌کنیم و جلو به هدر رفتن آنها را می‌گیریم.‏
‏۶) یادگیری مشارکتی را فراگیر کنید: دانش‌آموزان بسیاری از مطالب را از یکدیگر یاد می‌گیرند. برنامه‌ریزی و همکاری باهم، نه تنها از نظر رشد اجتماعی به آنها کمک می‌کند بلکه از جنبه رشدشناختی نیز باعث رشد و شکوفایی آنان می‌شود. اصولاً پذیرفته‌ شدن فرد از جانب گروه و رشد خودباوری او عامل مهمی به حساب می‌آید. همکاری در گروه دانش‌آموزان را تشویق می‌کند که به نظریات افراد دیگر گوش فرا دهند، در مورد مسائل و موضوعات گوناگون با یکدیگر بحث کنند، یاد بگیرند که درباره پدیده‌های اطراف خود قضاوت کنند و سرانجام مسئولیتی را به عهده بگیرند. یکی از راههای کمک به این فرآیند آن است که به هر عضو گروه وظیفه یا تکلیفی واگذارشود. برای مثال دانش‌آموزی در نقش مسئول گروه و دانش‌آموزان دیگر هم در نقش نویسنده ممتحن یا گزارشگر انجام وظیفه کنند. در این مجموعه کاری افراد با توانایی‌های متفاوت با یکدیگر کار می‌کنند و از این طریق دانش‌آموزان مأیوس و ناموفق می‌توانند در داخل گروههایی با نگرشهای مثبت قرار گیرند. در این مورد نیز باید صبور و شکیبا باشید زیرا اصولاً بسط و گسترش عادات یادگیری مشارکتی در دانش‌آموزان مستلزم صرف زمان و داشتن تجربه بسیار است.‏
‏۷) دانش‌آموزان را گروه‌بندی کنید: نحوه گروه‌بندی دانش‌آموزان برای استفاده از تجارب یادگیری موضوعی برای تمام دانش‌آموزان مدرسه است. زیرا به بهسازی محیط آموزشی کمک می‌کند. برای مثال، تشکیل کلاسهای چندپایه سبب تحکیم ارتباط میان دانش‌آموزان کلاسهای بالاتر و کلاسهای پایین‌تر می‌شود و درگیری‌ها و تضادهای آنان را در هنگام بازی کاهش می‌دهد. همچنین برای نیل به این هدف تشکیل در گردهمایی (دوستی) که طی آن دانش‌آموزان مسن‌تر مسئولیت شاگردان کم‌سن و سال را به‌عهده می‌گیرند بسیار مناسب است. تعیین و ایجاد گروههای هم‌پایه که در آنها عده‌ای از دانش‌آموزان ممتاز کلاس مسئولیت چند گروه از دانش‌آموزان ضعیف‌تر را به عهده می‌گیرند از دیگر طرق رشد و تکامل یادگیری دانش‌آموزان و کسب مهارتهای اجتماعی است. روشی که بر مبنای آن گروههای دانش‌آموزی متشکل می‌شوند نیز مقوله مهمی است.
اگر به احساسات دانش‌آموزان توجه کافی مبذول دارید می‌توانید مطمئن شوید که دانش‌آموزان همسان همیشه در یک گروه قرار نمی‌گیرند و از گروههای قابل انعطاف استفاده کنید. گروههایی مانند گروههای دوستان و یا گروههای دانش‌آموزی را که توانایی‌های متفاوتی دارند به جای گروههای ازقبل‌تعیین شده تشکیل دهید. بدیهی است که مسأله انضباط از برنامه درسی جدا است و اساساً برنامه درسی تعیین‌کننده این نکته مهم است که دانش‌آموزان چگونه در مدرسه رفتار خواهند کرد.‏
‌● بخش دوم:
▪ کلاس درس:‌
راههایی برای کاهش تضاد و کشمکش: جریان آرام و یکنواخت کلاس درس به سازماندهی مطلوب آن بستگی دارد. توجه به ظرایف مدیریت کلاسی برای ایجاد کلاس شادابتر به معلم کمک می‌کند و آن را برای فعالیت دانش‌آموزان خوشایندتر می‌سازد. سازماندهی خوب کلاس از بروز مشکلات انضباطی هم جلوگیری می‌کند.انتظارات شما در مورد آنچه که بر مدیریت کلاس تأثیر می‌گذارد مستقیماً به فلسفه آموزشی شما مربوط است. بنابراین لازم است که در مورد نکات زیر تصمیم بگیرید: اهداف اجتماعی و آموزشی که برای دانش‌آموزان درنظر گرفته‌اید، نوع کلاسی که آرزومند داشتن آن هستید، نوع یادگیرندگانی که انتظار دارید از دانش‌آموزان خود بسازید. ممکن است سیاست و رویه‌های خاصی که مدرسه در پیش دارد کم و بیش مشابه اندیشه‌های شخصی شما باشد. در هر صورت شما باید از بعضی نظریات و عقاید شخصی خود صرف‌نظر کنید. زمانی که در مورد سه نکتة اشاره شده تصمیم گرفتید این تصویر جامع و مفهوم را در ذهن خود به‌وجود می‌آورید. از این تصویر به مثابه اصل و مرجعی برای تمام برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های خود استفاده کنید و اندیشه‌های عالی و مطلوب خود را به فراموشی نسپارید. امکان دارد افراد دیگری را از میان کارکنان ستادی مدرسه پیدا کنید که بتوانید با آنان در مورد عقاید و فعالیت‌های شخصی خود بحث کنید. ممکن است بتوانید به کمک آنها یک بررسی کلی از سیاست و خط‌مشی‌های مدرسه انجام دهید.‏
▪ تعیین وضعیت کلاس:
نظم و ترتیب ظاهری کلاس نشان‌دهنده روش و شیوة تدریس شما است، برای مثال اگر بخواهید که هریک از دانش‌آموزان به صورت انفرادی تمرینهای روی تخته را انجام دهند میز و نیمکت کلاس را به گونه‌ای ردیف‌بندی کنید که همة دانش‌آموزان رو به روی تخته قرار بگیرند. اما اگر بر آن هستید که دانش‌آموزان را در گروههای کوچک کار قرار دهید میز و نیمکت‌ها را به گونه‌ای مرتب کنید که آنان را به مشارکت با یکدیگر تشویق کنید.
همان‌طور که پیش از این گفتیم ما بر این باوریم که دانش‌آموزان از طریق مشارکت فعال و تشریک‌مساعی در مدرسه مطالب و مهارتهای گوناگون را یاد می‌گیرند. اگر شما به عنوان معلم دانش‌آموزان را در گروههای کوچک فعال کنید و به ترتیب قرار دادن و ردیف کردن میز و نیمکت‌ها دقت کنید دانش‌آموزان را برای کار کردن با یکدیگر تشویق و ترغیب خواهید کرد. نظم و ترتیب موجود در کلاس به هر ترتیبی که باشد باید: دعوت‌کننده باشد ـ حرکت و رفت‌وآمد سریع معلم و دانش‌آموزان را در کلاس میسر سازد ـ امکان دستیابی به تجهیزات و مواد آموزشی مورد نیاز در کلاس را فراهم آورد ـ شاهدی برای وجود فعالیت و شور و هیجان در کلاس باشد.‏
▪ یک کلاس جاذب:
شما و دانش‌آموزان برای یک سال تحصیلی در کلاس به‌سر خواهید برد. به این سبب اگر کلاس درس را برای خود و دانش‌آموزان مکانی جاذب کنید فعالیت ارزشمندی انجام داده‌اید. نام و نام خانوادگی خود را روی در ورودی کلاس نصب کنید. این امر به والدین دانش‌آموزان برای شناسایی کلاس فرزندشان کمک می‌کند. به‌علاوه نصب تصویر دانش‌آموزان نزدیک درِ کلاس جهت ایجاد احساس تعلق و دلبستگی آنان به کلاس تأثیر زیادی دارد. اگر موضوعات و مطالب مورد تدریس به هم وابسته است کلاس را به گونه‌ای سازمان دهید که نشان‌دهنده آن موضوع باشد. در آغاز تدریس هر موضوع یا مطلب از دانش‌آموزان خود چند سؤال بپرسید. همچنین می‌توانید درِ ورودی کلاس را با مقوا به گونه‌ای تزیین کنید که مانند قسمت ورودی یک غار به نظر بیاید. اگر با کمبود فضای جذب‌کننده مواجه هستید به نکات زیر توجه کنید:
ـ اگر به همه فضای تخته نیاز ندارید تغییراتی در آن ایجاد کنید تا بتوانند از آن برای نمایش تصاویر بهره بگیرند. قفسه‌هایی به دیوار نصب کنید تا بتوانید بعضی اشیای مورد نیاز را در آنها قرار دهید. (مواظب باشید که خسارت زیادی به دیوار وارد نکنید).
ـ نقاشی‌های دانش‌آموزان را با یک رشته نخ در کلاس آویزان کنید.
ـ پشت قفسه کتابخانه پارچه‌ای به رنگ روشن بیاویزید و روی آن با سنجاق طرحی را مشخص کنیند.
ـ معلم هنر را تشویق کنید تا بعضی از کارهایی را که دانش‌آموزان انجام ‏داده‌اند در کلاس خود در معرض دید دانش‌آموزان دیگر قرار دهد.
ـ از راهرو مدرسه هم برای نشان دادن آثار دانش‌آموزان استفاده کنید.
ـ از علایم و نشانه‌های جذاب بهره بگیرید و آثار دانش‌آموزان را مرتب عوض کنید. از لوازم غیرآموزشی نظیر: صندلی‌های راحتی، کاناپه و مبل هم استفاده کنید. در هر صورت ابعاد فضای فعالیت جاذب را مشخص سازید. ‏
▪ رفت و آمد آسان و بی‌دردسر در مدرسه و کلاس:
مطمئن شوید معابر موجود در مدرسه باید آن‌قدر وسیع باشد که دانش‌آموزان به راحتی و بدون دغدغه در آنها حرکت کنند. تراکم میز و نیمکت در کلاس مانعی برای حرکت آزادانه دانش‌آموزان در کلاس است و سبب بروز رفتارهای نامطلوب و پرخاشگرانه در آنان می‌شود. برای دستیابی به یک ساختمان مرکزی یا مکانی که فقط به مطالعه اختصاص داشته باشد برنامه‌ریزی نکنید. از ایجاد صداهای ناخوشایند ممانعت به عمل آورید. اسباب‌های غیرضروری را به کنار بگذارید.
امکان دارد شیوه تدریس شما به گونه‌ای باشد که برای هر دانش‌آموز به فضای خاصی نیاز نداشته باشید. با قرار دادن میزها و نیمکت‌ها در کنار دیوار فضاهایی برای فعالیت‌های دانش‌آموزان در کلاس فراهم شود. اطمینان یابید که اندازه صندلی‌ها نسبت به میزها و نسبت به دانش‌آموزان مناسب باشد. دانش‌آموزان باید بتوانند صندلی‌ها را بدون ایجاد سر و صدا جا به جا کنند.
▪ دسترسی آسان به تجهیزات و مواد آموزشی:
تجهیزات و وسایل موردنیاز دانش‌آموزان را به راحتی در اختیار آنان قرار دهید. این تجهیزات باید در ارتفاع مناسبی قرار داشته باشند تا اگر دانش‌آموزان بخواهند آنها را سر جایشان بگذارند دچار زحمت نشوند.
این امر به رشد استقلال دانش‌آموزان در زمینه جمع‌آوری و بازگرداندن تجهیزات منجر خواهد شد. تمایل نداشته باشید دانش‌آموزان یک قفسه همگانی برای کتاب‌ها و وسایل خود داشته باشند زیرا این امر در هنگام جمع‌آوری کتابها برای رفتن به خانه سبب تراکم و آشفتگی بسیار می‌شود. می‌توانید درهای کمد تجهیزات را بردارید. ابتدا این نکته را بررسی کنید که این امر به بی‌نظمی منجر نمی‌شود.
درها هم محفوظ بمانند تا بتوان در وقت ضرورت آنها را دوباره نصب کرد. تجهیزات باید جای ثابتی در کلاس داشته باشد. زیرا این امر به ضبط و ترتیب تجهیزات می‌انجامد و مانع از گم شدن آنها می‌شود. برای نشان دادن محل نگهداری تجهیزات و وسایل موردنیاز دانش‌آموزان از برچسب استفاده کنید. وجود تعدادی مداد، ماژیک و مداد رنگی در کلاس از مسائل و مشکلات و برداشتن وسایل شخصی همکلاسان می‌کاهد. قواعد مربوط به مراقبت از اموال عمومی را خود دانش‌آموزان باید تنظیم کنند. لازم است که آنان عمر مفید هر نوشت‌افزار را بدانند. مثلاً ماژیک‌ها تا پایان ترم اول دوام می‌آورند. برای هر فضای خاص کلاس یک ناظر ویژه تعیین کنید. آنان باید در پایان کلاس بررسی کنند که همه‌چیز در جای خود قرار گرفته باشد.
● آثار دانش‌آموزان در کلاس:
در کلاس درس خود از رنگها بهره بگیرید. میز و نیمکت‌ها و تخته کلاس را با رنگ‌های براق رنگ بزنید. (پیش از رنگ کردن از مدیر مدرسه هم کسب تکلیف کنید.) کلاس را با پارچه‌هایی به رنگ روشن تزیین کنید. آثار دانش‌آموزان را در کلاس به نمایش بگذارید. اما قبلاً این نکته را بررسی کنید که این آثار قابل ارائه باشد. به دانش‌آموزان بزرگتر اجازه دهید که در مورد نحوه نمایش دادن آثار در کلاس برنامه‌ریزی کنند. به خاطر داشته باشید که دانش‌آموزان کوتاهتر از بزرگسالان هستند. در نتیجه آثار باید در ارتفاعی قرار گیرد که آنان قادر به دیدن و خواندن آنها باشند. توجه و علاقه دانش‌آموزان را از طریق یادداشت‌های مربوط به وقایع روزمره کلاس ثبت کنید. از آنجا که کلاس در حکم اتاق دانش‌آموزان است باید انتظار داشته باشید که گاهی اوقات این اتاق کثیف و درهم و برهم باشد.
اما هنگام خروج از مدرسه باید وسایل در جای خود قرار داشته باشد.
▪ وضع قوانین در کلاس درس:
قوانین و اصول کلاسی را از همان ابتدا وضع کنید. وقتی که دانش‌آموزان این قوانین را کاملاً درک کردند هر روز به آنان توضیحاتی ارائه دهید تا کاملاً از آنها پیروی کنند. در این زمینه ثابت‌قدم باشید و پشتکار به خرج دهید. زیرا هیچ قانونی بدون پیگیری و توجه مستمر قابل دوام نیست. قوانین کلاسی باید در زمینه مسائل زیر وضع شود:
ـ دستورهای مربوط به غذا خوردن، زود تمام کردن کار، خواندن آرام و بی‌صدا. * استفاده از تجهیزات و وسایل خاصی مانند دستگاه کاغذبر.
ـ توجه به علائم. زمانی که دانش‌آموزان از این قوانین سرپیچی کردند با آنان صحبت کنید. ممکن است دانش‌آموزان مسن‌تر در این زمینه توضیحاتی بدهند. اگر واقعاً این قوانین درست و عملی است آن را پیگیری کنید تا دانش‌آموزان هم خود از آن پیروی کنند. مثال: قاعده مربوط به غذا خوردن.
فهرست غذا و قیمت آن را برای هر خانواده بفرستید. دانش‌آموز یا والدین او باید این فهرست را تکمیل کنند. فهرست قیمت غذاها را در کلاس درس نصب کنید. دانش‌آموزان باید وقتی که وارد کلاس می‌شوند دستور غذا را در سبد مخصوص سفارش غذا قرار دهند. دانش‌آموزان کلاس‌های بالاتر باید هر روز مواظب باشند که دانش‌آموزان سال‌های پایین‌تر با دستور غذا در مدرسه حاضر شوند.
● قوانین کلاسی:
در آغاز سال تحصیلی با دانش‌آموزان در مورد نوع کلاسی که مناسب‌ترین مکان برای فعالیت آن‌هاست بحث کنید. اصول کلی را فهرست کنید و آنها را آشکارا به دانش‌آموزان نشان دهید. ممکن است ناچار شوید قوانین ویژه‌ای در مورد رفتار کلاسی تهیه و تدوین کنید: هرگز این قوانین را به دانش‌آموزان اعلام نکنید. ولی توضیحات موردنیاز را در اختیار آنان قرار دهید. برای مثال: زمانی که در حال انجام دادن یک بحث کلاسی هستیم چگونه می‌توانیم بهترین نتیجه را از آن به دست بیاوریم؟ شما یا دانش‌آموز می‌توانید نکته‌های مهم را روی تخته بنویسید و توجه دانش‌آموزان را به آنها جلب کنید. یا: می‌توانید دانش‌آموزان را به گروه‌های کوچک تقسیم‌ کنید و از این طریق به نظریات آنان پی ببرید. همة نظریات دانش‌آموزان را بدون هیچگونه توضیحی یادداشت کنید. سپس در مورد آنها با دانش‌آموزان به بحث بپردازید و این نظریات را ارزشیابی کنید. در نتیجه قوانین کلاس را شما به تنهایی تعیین نمی‌کنید. بلکه این قوانین حاصل توافق همه اعضای کلاس خواهد بود.
فهرست قوانین را خلاصه و کوتاه تهیه کنید. اگر دانش‌آموزان با یک فهرست طولانی مواجه شدند از آنان بخواهید آن فهرست را گروه‌بندی کنند و در مورد اصول عمومی رفتار به شکل دیگری با آنان سخن بگویید. با دانش‌آموزان دربارة نتایج اطاعت نکردن از قوانین بحث کنید. دقت کنید که این نتایج ضمن تناسب با قوانین قابلیت اجرایی هم داشته باشد. برای مثال: اگر دانش‌آموزی میزبازی را نامرتب و کثیف رها کرد باید در ساعت بعد قبل از پرداختن به یک فعالیت دیگر آن را پاکیزه کند. چنانچه دیگر بار مرتکب ‏چنین خطایی شد باید برای مدتی از استفاده از میزبازی محروم شود. فهرست قوانین کلاسی را در معرض دید دانش‌آموزان قرار دهید تا آنان بتوانند آن را به آسانی بخوانند. این قوانین را به دانش‌آموزان کوچکتر به صورت مصور نشان دهید. می‌توانید قوانین را تکثیر کنید و برای والدین آنان بفرستید. این کار ایشان را از انتظارات آموزشگاه آگاه خواهد ساخت. هنگام ضرورت و نیز هنگام بررسی و کنترل یک دانش‌آموز به این فهرست مراجعه کنید. صندوقی برای ارائه پیشنهادهای دانش‌آموزان نصب کنید تا آنان خود را در مورد قوانین یا مسائل دیگر مطرح کنند. به دلیل تغییر شرایط امکان دارد قوانین کلاس به تغییر نیاز داشته باشد.
● قوانین مدرسه:
دانش‌آموزان را در تدوین و تنظیم قوانین مدرسه شرکت دهید. نمایندگانی از تمام کلاسها می‌توانند کمیته‌ای به نام «کمیته رفتار» تشکیل دهند. این کمیته باید در مورد مشکلات مدرسه بحث کند. مانند مشکل مربوط به ترک مدرسه در زنگ تفریح. همة دانش‌آموزان کلاس می‌توانند در مورد این مشکل و راه‌حل‌های آن بحث کنند و نظریات خود را به کمیته رفتار بدهند. می‌توان مشارکت در طرح و بررسی این مشکلات رفتاری را قسمتی از برنامة منظم کلاس زبان قرار داد.ممکن است جلسات کمیته رفتار در ساعات کلاسی (کلاسی که در زمینه انجام دادن سایر فعالیتها به پیشرفت‌هایی نایل شده است) یا در دفتر و با حضور مدیر مدرسه تشکیل شود. برنامه‌ریزی: طراحی دقیق برنامه کلاس، اداره کلاس را آسانتر می‌کند. به خاطر داشته باشید که شما بدین سبب در کلاس حضور می‌یابید که یک یک دانش‌آموزان را آموزش دهید، نه آنکه فقط آنها را دور هم جمع کنید یا صرفاً‌ به دانش‌آموزان متوسط توجه داشته باشید. برای هر روز خود برنامه‌ریزی کنید. حتی اگر قرار باشد بعدها آنرا تغییر دهید. مطمئن باشید که برنامه‌ریزی کامل از برنامه‌ریزی ناقص بهتر است. زمانی که در حال تدریس به یک گروه از دانش‌آموزان هستید فعالیت‌هایی را طراحی کنید که از طریق آن دانش‌آموزانی که به توجه و نظارت معلم نیاز کمتری دارند آماده و مشغول یادگیری باشند. البته این بدان معنا نیست که ‌آنها به فعالیت‌های بیهوده سرگرم شوند، بلکه فقط باید در فعالیت‌های یادگیری ارزشمند و مهم درگیر شوند. زمانی که قوانین کلاس تدوین شد ممکن است یک روش قراردادی پیشنهاد کنید تا براساس آن دانش‌آموزان در طول هفته دو یا سه روز در مورد برنامه کاری خود با شما مذاکره و گفتگو کنند. مثال: برنامه کاری شما باید دربرگیرنده موارد زیر باشد: ۲ ساعت ریاضیات ـ‌ ۲ ساعت کار روی پروژه ـ ۳۰ دقیقه خواندن ـ ۲ ساعت برای نوشتن. فعالیت‌هایی را طراحی کنید که از طریق آن فرصتهایی برای کار با یک گروه فراهم شود و مهارتهای مشارکتی و اجتماعی دانش‌آموزان رشد و ارتقا یابد. این فعالیتها باید با هر گروه ویژه متناسب باشد: دانش‌آموزان کم سن و سال‌تر می‌توانند هنگام ساختمان‌سازی با الگو یا مکعب، دانش‌آموزان دیگر را هم شریک کنند. دانش‌آموزان دوره ابتدایی می‌توانند در زمینه ساخت یک پروژة مشترک مثلاً در ساخت یک فرودگاه با یکدیگر همکاری کنند. هنگام بررسی مسأله ترافیک منطقه‌ای، گروههای کوچک مرکب از دانش‌آموزان سالهای بالاتر می‌توانند الگوهای رفت‌و‌آمد را پیش‌بینی کنند، اطلاعاتی بدست آورند، به تجزیه و تحلیل یافته‌ها بپردازند، نتایج را به صورت مصور نشان دهند و از مواد و مطالب موجود در این زمینه استفاده کنند. اطمینان یابید که تمام منابع و موادی که برای درس خود نیاز دارید از قبل آماده شده است. اگر در روند تدریس برای تهیه تجهیزات و مواد لازم دانش‌آموزان را رها کنید با مشکل مواجه خواهید شد.
برای مثال در درس مکالمه زبان باید همه نوارهای لازم قبل از شروع درس در کلاس آماده باشد. کلاس درس باید به گونه‌ای طراحی شود که اگر دانش‌آموزی زودتر از بقیه کار خود را به پایان رساند یا شما را از دفتر صدا کردند دانش‌‌آموزان بتوانند فعالیتهای سودمند خود را به آسانی ادامه دهند.
در زیر چند پیشنهاد مطرح می‌کنیم.
ـ فعالیت‌ خواندن را جذاب و برانگیزاننده کنید. (به طریق کتابهایی که جلد جالبی دارند).
ـ نیروهای بازی را فراهم کنید (شطرنج، جدول، بازی‌های معمایی، بازی دومینو، ...)
ـ اگر مدرسه فاقد وسایل کافی برای بازی اسـت دانــش‌آموزان می‌تواننـد آنـها را از منزل بیاورند.
ـ فضایی برای بازی با الگو یا مکعب‌های چوبی و پلاستیکی درنظر بگیرید.
ـ نوشتن دستورالعمل‌ها (تا دانش‌آموزان بدانند که در چه مرحله‌ای قرار دارند و بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند). * فراهم ساختن مواد مربوط به مدل‌سازی. (خمیربازی و...). ظرایف مربوط به مدیریت کلاس: فریاد نزنید! همیشه قبل از صحبت کردن صبر کنید تا توجه دانش‌آموزان به شما معطوف شود. سپس به ‌آرامی صحبت کنید. هنگامی که در حال کارکردن با همة دانش‌آموزان هستید اطمینان یابید که همه می‌توانند شما را ببینند و به راحتی در جاهای خود نشسته‌اند. اجازه ندهید که دانش‌آموزان پشت سر شما بنشینند یا خارج از دید شما قرار گیرند. ارتباط بصری کامل با یک یک دانش‌آموزان داشته باشید. اگر یکی از دانش‌آموزان بی‌توجه یا بی‌قرار است قبل از شروع کار توجه او را جلب کنید. می‌توانید آن دانش‌آموز را به آرامی صدا بزنید یا او را به خود نزدیکتر کنید و یا او را در وضعیت بهتر و راحت‌تری قرار دهید.‏
از کارهای مثبت ستایش و قدردانی کنید. هنگامی که یک یا دو دانش‌آموز به درس شما توجه نمی‌کنند به یکی از دانش‌آموزانی که به دقت به درس گوش می‌دهد بگویید: آفرین! تو بسیار خوب به درس گوش می‌دهی. تدریس را به روشنی و با وضوح کامل ارائه دهید و در یک زمان مطالب زیادی تدریس نکنید. پیش از آنکه دانش‌آموزان مشغول انجام‌دادن تکالیف خود شوند اطمینان یابید که مطالب موردنیاز را کاملاً درک کرده‌اند. بدین سبب از آنان بپرسید: آیا سئوالی هست؟
آیا متوجه شده‌اید که باید چه کاری را انجام بدهید؟ می‌توانید سطح یادگیری بعضی دانش‌آموزان را به صورت انفرادی موردبررسی قرار دهید تا مطمئن شوید آنان مطالب را درک کرده‌اند. از آنها سؤال کنید که چه کاری باید انجام بدهند. با دانش‌آموزان دیرفهم کاملاً صبور باشید. به سرعت از آنها گذشتن، هیچ نتیجه‌ای نمی‌دهد. برنامه‌ای تدوین کنید تا بر مبنای آن با دانش‌آموزانی که درس را نفهمیده‌اند کار کنید. نکته مهم: زمانی را به جمع‌بندی موضوعات درسی و مباحث انجام شده اختصاص دهید. به خاطر داشته باشید که باید به دانش‌آموزان بازخوردی در مورد فعالیتهای انجام شده ارائه دهید. زمانی را نیز برای بحث در مورد فعالیت‌ها به دانش‌آموزان اختصاص دهید. (۱۰ تا ۱۵ دقیقه). حل مشکلات مربوط به اداره و مدیریت کلاس درس: مطالب زیر راهبردهایی برای حل مشکلات معمول مدیریت و اداره کلاس ارائه می‌دهد که محل یادگیری دانش‌آموزان است.
۱) مشکل مربوط به مدیریت کلاس: معلم هنگام تدریس نمی‌تواند کاملاً به تمام دانش‌آموزان توجه داشته باشد و در میان سروصدا و همهمة دانش‌آموزان دائماً فریاد می‌کشد. شاگردان نیز صبر ندارند و بیشتر شلوغ می‌کنند. راهبرد کوتاه مدت: یک علامت توقف قابل شنود برقرار سازید.
▪ پیشنهادها:
دستهایتان را با صدای بلند به هم بزنید ـ ‌زنگ کوچکی را به صدا درآورید ـ با گچ روی تخته بزنید. زمانی که دانش‌آموزان علامت یا صدا را شنیدند از آنان بخواهید سکوت کنند و به شما توجه داشته باشند. وقتی که همه آنها در حال گوش کردن هستند به آرامی برایشان صحبت کنید.
۱) راهبرد بلند مدت: این روند را تا آنجا ادامه دهید که وقتی زنگ را به صدا درمی‌آورید دانش‌آموزان به‌طور خودکار دست از همهمه و سروصدا بردارند و به شما نگاه کنند.
ـ مشکل مربوط به مدیریت کلاس: مواد آموزشی (مداد و ماژیکها) در گوشه‌ای افتاده‌اند. اسباب بازی‌ها نیز روی زمین پخش شده‌اند. راهبرد کوتاه مدت: قبل از استفاده از این مواد در مورد چگونگی مراقبت و نگهداری از آنها با دانش‌آموزان صحبت کنید. به چه دلیل در پایان هرجلسه درس باید در پوش روان‌نویس گذاشته شود؟
در پایان هر درس به دانش‌آموزان روش‌های جمع‌وجور کردن وسایل را یادآوری کنید. زمانی را برای درست انجام شدن این کار اختصاص دهید. معلم یا مبصر باید وضعیت لوازم و تجهیزات کلاس را بررسی کنند. استفاده درست از لوازم و تجهیزات را مورد ستایش قرار دهید. در مورد لوازم و تجهیزات گمشده به جستجو و پی‌گیری بپردازید. قبل از آنکه دانش‌آموزان راهی منزل شوند مطمئن شوید که تمام لوازم و تجهیزات، با نظم و دقت جمع‌آوری شده و در جای خود قرار گرفته‌است، با پنهان کردن موقتی بعضی وسایل ضرورت و اهمیت وجود آنها را به دانش‌آموزان یادآوری کنید و نشان دهید. راهبرد بلند مدت: برای اجرای این روند صبر و بردباری داشته باشید و تناسب آن را با موقعیت‌های گوناگون مورد بررسی قرار دهید تا دانش‌آموزان خود به خود از آن پیروی کنند.
ـ مشکل مربوط به مدیریت کلاس: هیچ فعالیتی هنوز به اتمام نرسیده است. به نظر می‌رسد معلم و دانش‌آموز شتاب زده و دستپاچه هستند. دانش‌آموزان احساس غرور نمی‌کنند. راهبرد کوتاه مدت: نحوه برنامه‌ریزی خود را بررسی کنید. آیا بیش از حد برنامه‌ریزی نمی‌کنید؟ اگر این‌طور است از حجم آن بکاهید. زمان اضافه‌ای منظور کنید تا طی آن دانش‌آموزان فعالیت‌هایی را که آغاز کرده‌اند کامل کنند. برنامه‌ریزی برای فردا را رها کنید و فعالیت امروز را ادامه دهید. چنانچه دانش‌آموزان لذت تکمیل و اتمام فعالیتی را تجربه نکنند بسیار ناراضی و ناراحت خواهند شد. فعالیتی را که با دقت به پایان رسیده است مورد ستایش و قدردانی قرار دهید. نمونه فعالیت کاملی را که باعث رضایت خاطر انجام دهندة آن شده است به دانش‌آموزان نشان دهید. راهبرد بلندمدت: برنامه کاری و برنامه‌ریزی هفتگی خود را به دقت بررسی کنید. آیا برنامه‌ریزی شما بیش از حد غیرقابل انعطاف و یکنواخت نیست؟ شاید روند معمول و رایج مدرسه و وجود کتاب‌های درسی کاملاً تخصصی و نیز فعالیت‌های گوناگون دانش‌آموزان به شکلی سازمان‌یافته است که در تضاد با خلاقیت و سازندگی و حصول رضایت ناشی از یک فعالیت بادوام قرار دارند. ساعت خاصی را به کامل کردن تکالیف ناتمام اختصاص دهید.
ـ مشکل مربوط به مدیریت کلاس: بعضی دانش‌آموزان اخلالگر کتاب‌های درسی خود را پاره می‌کنند، اعتراضاتی به راه می‌اندازند، با صدای بلند ناسزا می‌گویند و دانش‌آموزان دیگر تحت تأثیر آنها منحرف می‌شوند. راهبرد کوتاه مدت: متخلفان را به مکان دیگری بفرستید و از آنان بخواهید فعالیتی انجام دهند. در صورت لزوم آنها را مدتی از بقیه دانش‌آموزان جدا کنید. کوچکترین رفتار مثبت این دانش‌آموزان را تشویق کنید. همه فعالیت‌ها را متوقف سازید. با تمام دانش‌آموزان کلاس صحبت کنید و از آنان بپرسید زمانی که دو دانش‌آموز (الف و ب) اخلالگر و یاغی می‌شوند چه احساسی در آنان به وجود می‌آید؟ در مورد این مشکل چه کار می‌توان کرد؟ بقیه دانش‌آموزان را به ادامه کار و نادیده گرفتن دانش‌آموزان بی‌انضباط و اخلالگر تشویق کنید. راهبرد بلند مدت: برنامه‌ای تدوین کنید تا براساس آن شخصاً دلیل بی‌انضباطی این دانش‌آموزان را بفهمید. با آنها قبل و بعد از کلاس صحبت کنید و دریابید که علایق و خواسته‌های آنان چیست. نشان دهید که به عنوان یک انسان به آنها علاقه‌مند هستید. سعی کنید اعتماد به نفس بیشتری در آنان ایجاد کنید. روزی ۵ دقیقه آنان را در انجام دادن فعالیت‌های گوناگون یاری دهید. در زمینه تغییر نگرش‌های آنان نسبت به مدرسه کار کنید. از سایر کارکنان مدرسه مثل مدیر، معاون یا مشاور کمک بگیرید. یک پیشنهاد دیگر در این مورد آن است که به طور منظم ۵ تا ۱۰ دقیقه با دانش‌آموز خاطی نه به عنوان یک تنبیه ‌کننده بلکه به مثابه یک دوست صحبت کنید تا احساس کند که مورد توجه و علاقه قرار گرفته است. پدر بزرگ و مادربزرگ از جمله شخصیت‌هایی هستند که اگر به طور مداوم در جریان امر قرار بگیرند می‌توانند بسیار مؤثر واقع شوند.
ـ مشکل مربوط به مدیریت کلاس: هنگام عبور از قسمتی از مدرسه به قسمتی دیگر دانش‌آموزان سروصدا می‌کنند و یکدیگر را هُل می‌دهند و معمولاً مزاحم کلاس‌های دیگر می‌شوند. راهبرد کوتاه مدت: در داخل کلاس در مورد این مشکل با دانش‌آموزان صحبت کنید. دانش‌آموزان بزرگتر می‌توانند نظریات خود را برای حل این مسأله به صورت فهرستی ارائه دهند. دانش‌آموزان را در تهیه و تنظیم رویه‌هایی برای حرکت از یک طرف مدرسه به طرف دیگر سهیم و شریک سازید. یک پیشنهاد دیگر هم این است که هنگام ورود به ساختمان مدرسه توقف کنید و منتظر بمانید تا بقیه دانش‌آموزانی که عقب مانده‌اند به شما برسند. امکان دارد دانش‌آموزان پیشنهاد کنند که در دو ردیف در حیاط مدرسه حرکت کنند.
ـ نمایشنامه: دانش‌آموزان اخلالگر مزاحم کار و عبور گروه‌های کوچک دانش‌آموزانی می‌شوند که در حال کارکردن با هم هستند. گروه‌ها چه احساسی دارند؟ چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
۲) راهبرد بلند مدت: از الزام و مجبور ساختن دانش‌آموزان به رعایت راهبردهای از قبل تعیین شده و کلیشه‌ای برای حرکت و رفت و آمد خودداری کنید. بعد از تنظیم راهبردها و قبل از حرکت دانش‌آموزان رویه‌ها را به آنان خاطرنشان سازید. این رویه‌ها را در هرجایی که لازم بود اعمال کنید. آن‌گاه دانش‌آموزان خواهند توانست به صورت گروهی و بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران حرکت کنند.
● بخش سوم:
▪ حل مشکلات فردی دانش‌آموزان:
در یک فضای گرم، دوست داشتنی و جاذب که دانش‌آموزان احساس امنیت می‌کنند یادگیری افزایش می‌یابد. آنان از اینکه به چنین گروهی تعلق دارند لذت می‌برند. اما بعضی اوقات عده‌ای از دانش‌آموزان رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که ایجاد چنین محیطی را با دشواری مواجه می‌سازد. اگر این مشکل پدید آمد راهبردهای کوتاه مدتی که در این بخش مطرح شده است به شما در حل فوری آن کمک خواهد کرد. غالب اوقات استفاده از این راهبردها کافی است و گاه ایجاد رفتار مشارکتی مستلزم پایداری در استفاده از راهبردهای بلند مدت است.
اما اگر رفتار منفی دانش‌آموز استمرار یافت، دانش‌آموز و سایر کارکنان مدرسه نیز باید از این مشکل آگاه شوند. کارکنان مدرسه به تدوین روش خاصی برای مواجهه با چنین مواردی نیاز دارند. سعی کنید وضعیت‌های ویژه‌ای از این نوع را در گردهمایی‌ها و جلسات کارکنان مطرح و به اتفاق روش‌های هماهنگی را تدوین کنید.
● راهبردهایی برای حل مشکلات فردی دانش‌آموزان:
این مشکلات و راهبردهای کوتاه مدت و بلند مدت آن به قرار زیر است:
۱) ترک صندلی و دویدن به اطراف کلاس:
الف ) دامنه توجه کم: راهبردهای کوتاه مدت: تکالیف را به طور منظم تغییر دهید. این امکان را فراهم آورید که دانش‌آموز خطاکار با دانش‌آموزی که آرام و ساکت‌تر است کار و همراهی کند. از دانش‌آموز بپرسید که چه مدت می‌تواند در مورد موضوعی کار کند و ثبات قدم داشته باشد. از ساعت استفاده کنید و این زمان را به مرور زیاد کنید. به دانش‌آموز اجازه دهید که از میزان پیشرفت خود آگاه شود. راهبردهای بلند مدت: گزارش‌های پزشکی را مطالعه کنید و ببینید که آیا برای این مشکل دلیل پزشکی وجود دارد یا نه؟ با والدین نیز در این مورد مشورت کنید تا ببینید آیا چنین مشکلی در خانه نیز وجود دارد یا نه. والدین را تشویق کنید تا راهبردهای مشابهی را در خانه به کار ببرند. برای اینکه دانش‌آموز ناظر پیشرفت خود باشد با پشتکار و ثابت‌قدم باشید.
ب ) جلب توجه دانش‌آموزان:
▪ راهبردهای کوتاه مدت: رفتارهای منفی را نادیده بگیرید (سعی کنید این نوع رفتارها را حذف کنید) از هرگونه رفتار مثبت تعریف کنید (سعی کنید این رفتارها را افزایش دهید) اگر رفتار کودک بیش از اندازه به فعالیت کلاس لطمه می‌زند وی را به اتاق دیگری بفرستید تا دانش‌آموز ساکت و آرام کارهایش را انجام دهد.
▪ راهبردهای بلندمدت: خود را به گونه‌ای آموزش دهید که همیشه به عنوان یک تقویت‌کننده مثبت برای دانش‌آموز مطرح باشید و فقط یک شخص ایرادگیر به نظر نیایید. مثلاً هنگامی که دانش‌آموز آرامش دارد با او در مورد نکات مثبت و کارهای خوبش صحبت کنید.
هر روز به طور ویژه ۵ دقیقه از وقت خود را به دانش‌آموزی که رفتارش به فعالیت کلاس لطمه می‌زند اختصاص دهید. دانش‌آموز بزرگسال دیگری را انتخاب کنید تا هر روز ۱۰ دقیقه از وقت خود را صرف این دانش‌آموز کند. با او در مورد کمک به دیگران از طریق انجام دادن یک کار مثبت صحبت کنید. «آیا امروز کاری انجام داده‌ای که از آن خشنود باشی؟» زمانی را به کسب اطلاع و آگاهی از علایق و فعالیت‌های خارج از مدرسه دانش‌آموز و صحبت در مورد آنها اختصاص دهید.
در موارد بحرانی با والدین کودک در مورد مسأله صحبت کنید.
ج ) علاقه نداشتن به فعالیت‌های کلاسی:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت: آیا این فعالیت برای دانش‌آموز ارزشی دارد؟ اگر ندارد اجازه دهید که به موضوع مورد علاقه خود بپردازد. اگرجواب مثبت است سعی کنید موضوعات را به شکلی دیگر یا در زمان دیگر ارائه دهید.‏
▪ راهبردهای بلندمدت: در بحث‌ها و مشاهدات خود از علایق و تمایلات دانش‌آموز آگاه شوید. این علایق را در برنامه خود به کار گیرید. مثلاً اگر دانش‌آموز به حیوانات علاقه‌مند است صحبت درباره آن را در برنامه خود بگنجانید.
۲) صحبت بی‌موقع در کلاس درس:
الف ) وجود قوانین و قواعد نامشخص و غیرواضح:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت: سخنان بی‌موقع دانش‌آموزی را که در حال صحبت کردن یا خواندن مطلبی برای همکلاس خود است متوقف کنید. به او سرپیچی از مقررات کلاس را خاطرنشان سازید. برای مثال بگویید که دانش‌آموزان حق ندارند بدون اجازه حرف بزنند و برای این کار باید اجازه بگیرند، سپس به دانش‌آموز اجازه دهید که مطلبش را برای دیگران بخواند،
▪ راهبردهای بلندمدت:
با دانش‌آموزان قواعد و قوانین کلاسی را تنظیم و در مورد عواقب و نتایج آنها بحث کنید تا به‌طور دقیق متوجه دلایل زیربنایی قوانین بشوند. پشتکار داشته باشید. زیرا تنظیم وتدوین قوانین نیازمند زمان است به خاطر داشته باشید که دانش‌آموزان کوچکتر در مورد رعایت نوبت و اجازه گرفتن با مشکل روبه‌رو هستند.
۳) دعوا در کلاس:
الف ) دعوا و تنش میان دانش‌آموزان وجود دارد. ممکن است این مشکل به کشمکش‌های آنها در خارج از کلاس درس مربوط باشد:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
دانش‌آموزانی را که با هم دعوا می‌کنند جدا کنید. اگر لازم شد از افراد دیگر نیز کمک بگیرید. هنگامی که دعوا تمام شد و محیط آرام گشت با آنان در مورد رفتارهایشان صحبت کنید. برای دانش‌آموزان مهم است که فرصتی برای توضیح آنچه که اتفاق افتاده است داشته باشند. اجازه دهید که هر دانش‌آموز عقیده خود را در مورد حادثه پیش آمده توضیح دهد. زمانی که تمام طرفهای درگیر توضیح دادند با آنان در مورد دیدگاههای گوناگون راه‌حل‌های ممکن و نیز راههای جلوگیری از وقوع وقایع مشابه در آینده صحبت کنید.
▪ راهبردهای بلند مدت:
بعضی درگیریها و دعواهای دانش‌آموزان ناپایدار است و بعضی ثبات بیشتری دارد.
هنگامی که فهرست اسامی دانش‌آموزان آماده شد در درجه اول پیوستگی‌های گروهی و جلوگیری از تضادها و کشمکش‌های شخصی را در نظر داشته باشید. این امر مستلزم وجود ارتباطات متقابل دانش‌آموز با دانش‌آموز و معلم با دانش‌آموز است.
ب ) فقدان مشارکت در برنامه:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
فعالیت مزبور را به فعالیتی تغییر دهید که اطمینان دارید دانش‌آموز در آن مشارکت خواهد داشت.
▪ راهبردهای بلندمدت:
آن‌گونه برنامه درسی را طراحی کنید که مورد علاقه دانش‌آموز باشد و از آن گونه روشهای تدریس استفاده کنید که طی آن دانش‌آموزان به‌طور فعال در جریان یادگیری خود مشارکت داشته باشند. با والدین دانش‌آموز و سایر اعضای مدرسه در مورد راههای مشارکت دانش‌آموزان مشورت کنید.‏
ج ) ‌ ناتوانی در زمینه درک و در نظر گرفتن دیگران:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
قاطعانه به دانش‌آموز بفهمانید که درگیری با دیگران قابل قبول نیست. او را تا آرام شدن محیط از صحنه دور نگه دارید.
▪ راهبردهای بلندمدت:
فرصت‌هایی به منظور کار کردن با سایر دانش‌آموزان فراهم کنید. این فرصتها الگوی مناسبی برای فعالیت گروهی و همکاری است.
۴) ناسزا به معلم:
الف ) این امر به منزله شکل معمول سخن گفتن در موقعیتی است که در آن تضاد و کشمکش وجود دارد مطرح است:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
واکنش شدیدی نشان ندهید. اگر دانش‌آموز بسیار عصبانی است صبر کنید تا کاملاً آرام شود و سپس با او در مورد به کار بردن کلمات زشت صحبت کنید.
▪ راهبردهای بلند‌مدت:
دلیل عصبانیت دانش‌آموز را بررسی کنید. عوامل مهم‌تر را یادداشت کنید. اگر دانش‌آموزان به کلاسهای بالاتر تعلق دارند می‌توانید اشکال زبانی گوناگون را مطالعه و بررسی کنید. مثلاً به زبان شعر، محاوره و لهجه‌های دیگر میزان تناسب آنها را بررسی کنید و از نظر گفتار برای دانش‌آموزان خود سرمشق باشید.
ب ) تلاش آگاهانه برای ناراحت کردن معلم:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
به مورد جلب توجه شماره ۱ نگاه کنید.
▪ راهبردهای بلندمدت:
راههای مناسبی برای بروز عواطف دانش‌آموز پیدا کنید. مانند نوشتن نامه، ترک اتاق، ملاقات از قبل تنظیم شده با شخص دیگر و کشیدن نقاشی. با دانش‌آموزان در این مورد صحبت کنید و بپرسیدکه چگونه می‌توانند موقعیتی را تشخیص دهند که درآن باید این فعالیتها را بکار گیرند.
۵) ماجراجویی دائمی و همیشگی:
الف ) همیشه می‌خواهد نفر اول باشد:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
دانش‌آموز را مجبور کنید که آخر صف بایستد. بعداً او را به عنوان رهبر و ناظم صف انتخاب کنید.
▪ راهبرد بلندمدت:
هر ماه لازم است از ردیف کردن دانش‌آموزان خودداری کنید و حرکت منظم دانش‌آموز را مورد تمجید و ستایش قرار دهید.
ب) هیچ راه درستی را برای وارد شدن به گروه نمی‌شناسد:
▪ راهبرد کوتاه‌مدت:
با دانش‌آموز در مورد صدماتی که رفتار نامناسب او به دیگران وارد می‌سازد صحبت کنید.
▪ راهبرد بلندمدت:
استفاده از ایفای نقش دانش‌آموز را قادر می‌سازد که آثار ماجراجویی و بی‌انضباطی را در مورد دیگران مشاهده کند. دانش‌آموز را در شماری از فعالیتهای گروهی که در آنها الگوهای مثبت وجود دارد و غالباً بر جریان گروهی به جای بازده کار تأکید می‌کنند مشارکت دهید.
۶) سرپیچی مداوم از قوانین مدرسه: الف ـ وجود تضاد در میان بزرگسالان در زمینه اطاعت و اجرای قوانین:
▪ راهبرد کوتاه مدت:
در پیروی از قوانین یکسان عمل کنید به دانش‌آموزان در مورد قوانین و نتایج و پی‌آمدهای تنظیم آن یادآوری کنید ـ اطمینان پیدا کنید که نتایج حاصله مثبت و امیدوارکننده است.
▪ راهبرد بلندمدت:
با والدین دانش‌آموزانی که رفتار نامطلوبشان مرکز توجه اولیای مدرسه است ارتباط برقرار کنید و به کمک اعضای ستادی مدرسه، دانش‌آموزان و والدین، قوانین مدرسه را مورد بررسی قرار دهید. در مورد خط‌مشی‌های کلی مدرسه تصمیم‌گیری کنید. مانند ایجاد یک اتاق مخصوص که دانش‌آموزان مشکل‌ساز به آنجا فرستاده شوند.
۷) بی‌ادبی نسبت به بازدیدکنندگان: بی‌تجربگی بازدیدکنندگان هنگام صحبت کردن با دانش‌آموزان و بی‌تجربگی خود دانش‌آموزان در زمینه برخوردبا دیگران:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
هنگامی که یک بازدیدکننده با دانش‌آموزان در حال صحبت کردن است خود حضور داشته باشید. خود را در وضعیتی قرار دهید که با هر دانش‌آموز ارتباط بصری چشم در چشم داشته باشید. در کنار دانش‌آموزی که سعی می‌کند رفتارش هماهنگ با موقعیت باشد بنشینید اگر رفتار یکی از دانش‌آموزان بی‌ادبانه بود بلافاصله به طرف او بروید و رفتارش را بررسی کنید.
▪ راهبردهای بلند‌مدت: قبل از ورود هر بازدیدکننده به کلاس با دانش‌آموزان در مورد اهداف او صحبت کنید. از قبل بدانید که بازدیدکننده چه مدتی در کلاس خواهد ماند و چه مدت برای دانش‌آموزان صحبت خواهد کرد و چه مدتی را به پاسخگویی به سؤالات دانش‌آموزان اختصاص خواهد داد؟ اگر موقعیت تا حدی مشکل‌آفرین است، در زمان پاسخ به سؤالات، شما هم در کلاس حضور داشته باشید. به خاطر داشته باشید روشی که در پیش می‌گیرید و نحوه خوشامدگویی و سپاسگزاری شما از بازدیدکننده برای دانش‌آموزان در حکم سرمشق خواهد بود.
۸) بی‌انضباطی و سرپیچی از قوانین در هنگام گردش و تفریح: وجود تحرکات و واکنش‌های غیرمعمول و اخلالگرانه در یک محیط بیرونی و انتظارات مبهم در مورد رفتار قابل قبول سبب تدارک ناکافی و آمادگی کم معلم و بی‌توجهی او به تدوین و توضیح مقررات مربوط به عبور و مرور، گذر از خیابان و هدف گردش و تفریح.
▪ راهبرد کوتاه مدت:
دانش‌آموزان را گروه‌بندی کنید و به آنان در مورد رفتار مطلوب در یک گردش دسته‌جمعی توضیح دهید. اگر بی‌انضباطی دانش‌آموزی ادامه یافت در صورت امکان او را به مدرسه بازگردانید. رفتار مشارکتی را مورد تحسین و ستایش قرار دهید.
▪ راهبردهای بلندمدت:
دانش‌آموزی را که در جریان گردش دسته‌جمعی بی‌انضباطی می‌کند از گردش بعدی محروم سازید. به ویژه چنین دانش‌آموزانی را از تمام تفریحات محروم کنید. اگر عده زیادی از دانش‌آموزان در جریان یک گردش دسته‌جمعی برانگیخته می‌شوند تفریح ساده‌تری مانند قدم زدن در یک محیط بسته را طراحی کنید. گردش‌ها و تفریحات دسته‌جمعی باید مربوط به برنامه درسی رایج کلاس درس باشد. دانش‌آموزان را در این برنامه‌ریزی دخالت دهید. قبل از هر تفریحی با دانش‌آموزان در مورد هدف و مقرراتی که باید مورد توجه قرار گیرد صحبت کنید. در مورد اجرای این مقررات کاملاً ثابت‌قدم و پایدار باشید. روز قبل والدین را از این امر مطلع سازید و رفتار غیرقابل قبول و نتایج و پیامدهای آن را به روشنی مشخص سازید.
۹) صدا کردن سایر دانش‌آموزان با القابی زشت و نامناسب: رساندن آسیب غیربدنی به دانش‌آموزان دیگر به منظور انتقام‌جویی یا ابراز قدرت، استهزا و مسخره کردن سایر دانش‌آموزان.
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
بعد از آنکه دانش‌آموز آرام شد با او در مورد این رفتار صحبت کنید. از او بپرسید که چرا آن نام یا لقب را به کار برده است؟ و آیا می‌داند که دانش‌آموز دیگر در این مورد چه احساسی دارد؟ مشخص سازید که این استهزا به خطا یا به عمد (به قصد اذیت کردن) بوده است؟ با همه دانش‌آموزان دربارة انتقاد درست و تهمت زدن صحبت کنید و ببینید که دانش‌آموزان چگونه با این موارد برخورد می‌کنند. با دانش‌آموزی که مورد استهزا واقع شده است صحبت کنید و در مورد راههای پاسخ دادن به موارد مشابه و کاربرد آنها به بحث بپردازید.
▪ راهبردهای بلندمدت:
در مورد اینکه دانش‌آموزان با یکدیگر درست و منصفانه صحبت کنند وسواس داشته باشید. در زمینه صحبت مؤدبانه و محترمانه برای دانش‌آموزان خود سرمشق باشید. مطلبی را در زمینه موضوع تفاوتها و وجوه متمایزکننده دانش‌آموزان در کلاس تدوین کنید. بعد این مطلب را به جامعه ارتباط دهید. در زمینه موارد استفاده از اسامی و القاب خودمانی (به شکل مثبت و منفی) با دانش‌آموزان صحبت کنید. اسامی و القاب مشترک و مشابه را بررسی کنید. مانند: «دراز» برای افراد قد بلند. مطالعه‌ای در مورد افراد مشهور و القاب آن انجام دهید.‏
‏۱۰) اوقات تلخی و کج‌خلقی، ناتوانی در کنترل رفتار:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
اگر کج‌خلقی دانش‌آموز به سایر دانش‌آموزان صدمه نمی‌رساند آن را نادیده بگیرید. اما اگر رفتار او خطرناک بود دانش‌آموز را از کلاس درس بیرون ببرید و یا آنکه از فرد بزرگسالی کمک بخواهید تا او را به اتاق دیگری ببرد.‏
هنگامی که دانش‌آموز آرام و ساکت شد با او در مورد آنچه که اتفاق افتاده صحبت کنید و راههای متفاوت برخورد با موقعیت‌هایی معین را برای او توضیح دهید.
▪ راهبردهای بلندمدت:
دانش‌آموزان را به‌خصوص زمانی که در ناامیدی کامل به سر می‌برند مورد تشویق قرار دهید. دانش‌آموزان بزرگسال را به نظارت بر رفتار خویش ترغیب کنید و آنها را از کلاس درس یا محیطی که در آن کنترل خود را از دست داده‌اند بیرون ببرید. یک دانش‌آموز زمانی حاضر به انجام دادن فعالیتی خواهد شد که نیروی کنترل او بر خودش رشد یافته باشد. در زمینه داشتن یک رفتار آرام و متین خود شما سرمشق باشید. زمانی که یک دانش‌آموز ناراحت و پریشان است شما با آرامش خود به او کمک کنید. از روش ایفای نقش استفاده کنید. زیرا از طریق این روش دانش‌آموز راههای دیگری برای بازگشت به حالت آرامش اولیه یاد می‌گیرد.‏
‏۱۱) دزدی کردن: گم شدن وسایل و تجهیزات و فقدان هرگونه حس مالکیت و تعلق. مثلاً یک کودک پنج ساله اسباب‌بازیها را به خانه می‌برد.
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
وسایل و تجهیزات موردنیاز را تهیه کنید. توضیح دهید که چرا باید وسایل و لوازم بازگردانده شود. دانش‌آموزان را وادار کنید که وسایل مورداستفاده را بازگردانند.
والدین دانش‌آموز را از آنچه که اتفاق افتاده است آگاه کنید و از آنان بخواهید بدون اعتراض و سروصدای زیاد وسایل را به مدرسه تحویل دهند.
▪ راهبردهای بلندمدت:
با مدیر و والدین دانش‌آموزان در مورد فراهم آوردن امکانات و تجهیزات برای آینده گفتگو کنید. اگر مدرسه فاقد خط‌مشی‌های مشخص برای برآوردن نیازهای دانش‌آموزان بی‌بضاعت است تأکید کنید که این خط‌مشی تدوین شود. دانش‌آموز خاطی را مسئول نگهداری و حفاظت از اشیای باارزش کنید مانند مواظبت از پول و غذا. از سرویس لوازم و تجهیزات عمومی به جای وسایل انفرادی استفاده کنید.
۱۲) سهل‌انگاری در مورد نگهداری از دارایی‌های شخصی: نارضایتی دانش‌آموز از آنچه که در اختیار دارد، تمایل به داشتن اشیای جدید و تازه. نداشتن عزت نفس:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
در صورت امکان از دانش‌آموز بخواهید که زیانها را جبران کند. در زمینه کاری که دانش‌آموز انجام داده است صحبت کنید. تأکید کنید که فقط نوع خاصی از رفتار او قابل انتقاد است نه خود دانش‌آموز.
▪ راهبردهای بلندمدت:
در جهت افزایش عزت نفس دانش‌آموز از طریق تمجید و تحسین، در هر موقعیتی که امکان‌پذیر است تلاش کنید. سعی کنید.
مسئولیت محیط دانش‌آموز را به خودش واگذار کنید. کودکان را تشویق کنید که به محیط کلاس درس و اطراف مدرسه نظم دهند و از آن مراقبت کنند. مانند تمیز کردن اتاق مطالعه و فضای سبز مدرسه. به آنان مسئولیت‌هایی واگذار کنید تا دریابند که اشخاص مفید و مؤثری هستند.
علایق دانش‌آموزان را دریابید و از این علایق به نفع آنان استفاده کنید تا بدانند که شما مراقب آنان هستید.
۱۳) سهل‌انگاری نسبت به اموال و دارایی‌های عمومی: رشک، حسادت و انتقام. تلاش در جهت به دست آوردن تأیید و تصدیق گروه همسال:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
اگر هنگام کار کردن دانش‌آموز با وسایل متوجه شدید که یکی از ابزارها خطرناک است. آن را از دسترس او دور کنید و به مدیر مدرسه اطلاع دهید. در صورت امکان ابزارها و وسایل مورداستفاده را تمیز کنید. در مورد کارهای دانش‌آموزان با آنان صحبت کنید.
▪ راهبردهای بلندمدت:
در زمینه مواظبت و مراقبت از ابزارها و تجهیزات مدرسه برای دانش‌آموزان سرمشق باشید. مثلاً در عمل نشان دهید که ابزارها و وسایل را بعد از استفاده سر جای خود می‌گذارید. مسئولیت نظافت یک قسمت یا بخش را به دانش‌آموز واگذار کنید و مطمئن شوید که آن را پاکیزه نگه داشته است.
۱۴) رعایت نکردن نظافت بعد از پایان کار: عادت به اینکه دیگران نظافت را انجام دهند. چنین فردی از نظر اجتماعی از مسئولیت‌های همگانی آگاه نیست.
▪ راهبردهای کوتاه مدت:
بر این نکته تأکید کنید که تمیزی و نظافت کلاس درس یک مسئولیت مشترک است و تمام افراد و از جمله دانش‌آموزان باید در این مورد کمک کنند. در این زمینه نیز برای دانش‌آموزانتان سرمشق باشید. به نظافت وقت کافی اختصاص دهید. به دانش‌آموزان بگویید که کار را شروع کنند و تا زمانی که کار را تمام نکنند به آنان اجازه استراحت ندهید. هیچ‌گاه به دانش‌آموزان اجازه ندهید که قبل از تمیز و مرتب کردن کلاس از آنجا خارج شوند.
▪ راهبردهای بلندمدت:
اطمینان یابید که دانش‌آموز از مقررات کلاس آگاه است. کلاس را چنان سازمان‌دهی کنید که هر چیزی سر جای خود قرار داشته باشد. در این زمینه که در پایان روز هر چیزی در جای خود قرار داشته باشد وسواس و دقت داشته باشید.
۱۵) بی‌توجهی و گوش نکردن به صحبت‌های معلم: ابتدا اطمینان حاصل کنید که دانش‌آموز کاملاً می‌شنود. اگر شنوایی او طبیعی بود میزان شلوغی کلاس درس را مورد بررسی قرار دهید. همانند معلمان، دانش‌آموزان نیز در زمینه تحمل شلوغی و سروصدا با یکدیگر تفاوت دارند. در مورد برخی از دانش‌آموزان، یک محیط کاری شلوغ و پرسروصدا که در آن حرکت و رفت و آمد بیش از اندازه وجود دارد یک محیط یادگیری نامناسب است.
الف ) مواد آموزشی نامناسب است و دانش‌آموز این موضوع را از قبل می‌دانسته است:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
به دانش‌آموز اجازه بدهید که در مورد فعالیت‌های گسترده کار کند.
▪ راهبردهای بلندمدت:
پرونده‌های مربوط به پیشرفت دانش‌آموزان را در مدرسه مورد بررسی قرار دهید. فعالیت‌هایی را طراحی کنید که دانش‌آموزان دارای علایق و توانمندی‌های متفاوت در آن پیشرفت کنند و از دانش‌آموزان بخواهید به شما بگویند که در مورد کار خود چه احساسی دارند.
ب ) دانش‌آموزان بی‌علاقه هستند و آموزش‌ها و توضیحات هم بسیار مشکل است:
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
به قسمت مربوط به ظرایف مدیریت و اداره کلاس درس مراجعه کنید. آموزش‌ها را به صورت بخش به بخش ارائه دهید. قبل از شروع آموزش توجه دانش‌آموزان را جلب کنید. از آنان بخواهید که آموزش‌ها و مطالب را تکرار کنند. دانش‌آموزان را تشویق کنید زمانی که مطلبی را نفهمیده‌‌اند شما را آگاه کنند.
▪ راهبردهای بلندمدت:
برنامه درسی‌ای را طراحی کنید که دقیقاً با دانش‌آموزان مرتبط باشد (به بخش اول مراجعه کنید).‏
‏۱۶) تکمیل نکردن یک مجموعه کاری:
الف ) دانش آموز، آموزش‌های ارائه شده را نمی‌فهمد.
▪ راهبردهای کوتاه‌مدت:
میزان درک و فهم دانش‌آموزان از مطالب ارائه شده را بررسی کنید. اطمینان یابید که دانش آموز آنچه را که باید انجام دهد به طور شفاهی توضیح می‌دهد.
▪ راهبردهای بلندمدت:
صبور باشید. بعضی دانش آموزان برای درک و فهم برخی مطالب به کمک نیاز دارند. به دانش‌آموز اجازه بدهید که در گروههای کوچک کار کند و از دیگر دانش آموزان مطالبی یاد بگیرد.
ب) تکلیف ارائه شده به دانش‌آموزان بسیار آسان یا بسیار مشکل است: مخالفت و بی‌اعتنایی دانش‌آموز:
▪ راهبردهای کوتاه مدت: میزان تناسب هر فعالیت را بررسی کنید. و فعالیت‌های ضروری را به کار بگیرید. به دانش‌آموزان قوانین کلاس و دلایل وجودی آنها را خاطرنشان سازید. بر تکمیل و انجام دادن تکلیف تأکید کنید. زمانی که تکلیف به پایان رسید به عنوان پاداش دانش آموز را آزاد بگذارید تا ۱۰ دقیقه به فعالیت مورد علاقه‌اش بپردازد. در پایان درس از بعضی از دانش‌آموزان بخواهید که کار خود را ارزشیابی کنند. اگر قبول کردند که فعالیتشان خوب نبوده است فرصت دیگری بدهید.
▪ راهبردهای بلند مدت:
از تدوین برنامه‌هایی که انتظارات مشابهی از دانش‌آموزان را مطرح می‌کند خودداری کنید. در مورد اینکه دانش‌آموز از قوانین کلاس اطلاع داشته باشد و از کار خود احساس موفقیت کند پافشاری کنید.اجازه دهید که دانش‌آموز بداند که رفاه و آسایش او برای شما مهم است. ج – فعالیت‌ها به طور آهسته و ناقص پیش می‌رود: راهبردهای کوتاه مدت: دانش‌آموزان را از معیارها و استانداردهای انجام دادن کار آگاه سازید. مانند بهترین تکلیف و کار، کار سخت و کار آهسته. محدوده زمانی مشخصی را برای دانش‌آموز تعیین کنید و شکیبا و صبور باشید. راهبردهای بلند‌مدت: با دانش‌آموز در مورد اینکه چه زمانی پاکیزگی اهمیت داردصحبت کنید. مانند اینکه در نوشتن چرکنویس و تنظیم فهرست خرید رعایت پاکیزگی زیاد مهم نیست.‏
‏۱۷) فرار از مدرسه:
در هر مکانی به غیر از مدرسه حضور دارد. به مدرسه به عنوان یک مکان نامناسب می نگرد و یا آنکه فکر می‌کند معلمان به او توجهی ندارند. احساس شکست می‌کند. امکان دارد برای مواظبت از فرزند کوچک خانواده یا به سبب مشکلات خانوادگی در خانه بماند. راهبردهای کوتاه مدت: در هر جلسه بلافاصله حضور و غیاب کنید.
به هر فرد غایب توجه داشته باشید و براین امر مهم تأکید کنید که قوانین و مقررات مدرسه به اطلاع والدین رسیده است و دانش آموزان باید از آنها اطاعت کنند. اجازه دهید که مدیریت مدرسه از مشکل اطلاع یابد. با والدین دانش‌آموز تماس بگیرید تا ببینید که او کجاست؟ راهبردهای بلندمدت: این مهم را برای دانش‌آموز روشن کنید که حضور در مدرسه ضروری است. برنامه درسی مدرسه را مورد بررسی قرار دهید تا دریابید که امکان ایجاد اصلاحاتی وجود دارد تا از طریق آن مدرسه به عنوان یک مکان جذاب‌تر مطرح شود؟ از رقابت‌های ناسالم و خطرناک که ممکن است به ایجاد احساس نامطلوب و ناخوشایند در دانش‌آموز منجر شود خودداری کنید. در مورد مشکل به وجود آمده با والدین دانش‌آموز گفتگو کنید و در صورت نیاز به دیدن خانواده دانش آموز بروید تا از این طریق همکاری آنان جلب شود. در صورت لزوم خانوده دانش‌آموز را به نهادهای رفاهی و خیریه معرفی کنید.‏
‏۱۸) امتناع و سرپیچی از مشارکت در فعالیت‌های خاص:
سردرگمی و پریشانی، ترس از شکست، ترس از انجام دادن کار و فعالیت. راهبردهای کوتاه مدت: سعی کنید در حضور سایر دانش آموزان، با دانش‌آموزی که چنین مشکلی دارد مواجه نشوید. اگر به نظر می‌رسد که دانش‌آموز به آسانی در بحث و فعالیت شرکت نمی‌کند بر فعالیت دیگری تأکید ورزید تا ارتباط او با شما قطع نشود. اگر این مشکل در مورد عده ای از دانش‌آموزان است و ظاهراً همه آنها به صورت گروهی عمل می‌کنند ،اجازه ندهید که به فعالیت خود ادامه دهند و در مورد مشکل به‌وجود آمده با آنان صحبت کنید. در بعضی موارد دانش‌آموزان حساس‌‌اند و باید دقیقاً به حرف آنها گوش داد. در موقعیت‌هایی هم ممکن است همانند سایر همسالان خود عمل نکنند.
شما باید به شدت تأکید کنید که از گروه پیروی کنید. فعالیت‌هایی را برای دانش آموزانی که می‌ترسند درنظر بگیرید که ترسشان از بین برود. راهبردهای بلند مدت: بعضی دانش آموزان به سادگی دجار ناراحتی‌های روحی و روانی می‌شوند. اگر علت خودداری دانش‌آموز از مشارکت در فعالیت‌های جمعی، ناراحتی روحی است با خود دانش‌آموز و والدین او در خارج از کلاس درس صحبت کنید، زیرا از این طریق راه حل‌هایی به‌دست می‌آید. غالباً این راه حل‌ها مستلزم صرف وقت است و باید به گونه‌ای ظریف و دقیق مورد توجه و رسیدگی قرار گیرد. در مواردی که مشکل جدی است از یک روان‌شناس کمک بگیرید.
۱۹) مشکلات شدید عاطفی و احساسی:
گاه دانش‌آموزی مشکلات احساسی و عاطفی ویژه‌ای را نمایان می‌سازد. دامنه این مشکلات از افسردگی شدید و ترس زیاد تا گوشه‌گیری و خشونت غیرقابل پیش‌بینی متغیر است. اگر گمان می‌برید که دانش‌آموزی دارای چنین رفتارهایی است از چند راهبرد کوتاه مدت مناسب استفاده کنید. اما ابتدا به کمک افراد خبره مشکل دانش آموز را به دقت بررسی کنید و در این جریان والدین و مدیران مدرسه را نیز مشارکت دهید. با والدین درباره این وضعیت به صحبت بپردازید و با آنان راههای کمک به دانش‌آموز را بررسی کنید. یکی از راههای برقراری این ارتباط گفتگوست و دانش‌آموز باید از این ملاقاتها آگاه باشد. راه حل دیگر این که اطلاعاتی در دفترچه یادداشت شود مانند: «علی امروز در مدرسه روز خوبی داشت.» یا «او امروز خسته است.» یا «او شب آرامی داشت.» برای تمامی دانش آموزان و به‌خصوص دانش‌آموزانی که مشکلات ویژه دارند ۶ اصل برتر را به کار گیرید: *از نکات مثبت تمجید کنید. *برای رفتاری که از دانش‌آموزانتان انتظار دارید خود سرمشق باشید. *نشان دهید که مراقب دانش‌آموزان هستید. *به صورت یکسان و هماهنگ رفتار کنید. *صبور و شکیبا باشید. *مهمتر از همه ثبات قدم و پشتکار داشته باشید.‏
یادآوری:
- دانش‌آموزان را به حال خود وانگذارید تا با نا امیدی تقاضای کمک کنند. – احساس بی‌‌کفایتی و نداشتن شایستگی را به خود راه ندهید. اصولاً بعضی دانش‌آموزان حتی برای معلمان باتجربه نیز مشکل‌آفرین هستند. حتماً از کمک و حمایت کادر اداری مدرسه استفاده کنید. – هنگامی که به مرخصی می‌روید از معلم دیگری بخواهید که برکار دانش‌آموزان نظارت کند. – از دانش‌آموزان دیگر بپرسید که باید با دانش‌آموزی که رفتار ضد اجتماعی دارد به چه نحو برخورد کرد؟ سایر دانش‌آموزان کلاس نیز حق دارند مورد احترام قرار گیرند.
عوامل خارج از کلاس: اگر راهبردهای مطرح شده را به کار برده‌اید و هیچ پیشرفت خاصی در فضای اجتماعی کلاستان مشاهده نکرده‌اید ممکن است به این دلیل باشد که عوامل خارج از کلاس را نادیده گرفته‌اید. این عوامل که به شما ارتباط دارند عبارتند از:
۱) عوامل شخصی شامل:
*آیا شما به دلیل بی‌خوابی خسته‌اید؟ *آیا در منزل نگران بعضی مسائل و مشکلات هستید؟ * آیا شما به سبب کار زیاد صبحانه نخورده و گرسنه‌اید؟ *آیا بیمار هستید؟ *آیا یک ارتباط شخصی ناخوشایند را تجربه کرده‌اید؟ هر یک از این عوامل برتشخیص و درک شما اثر می‌گذارد و بردانش آموزان نیز بی‌تأثیر نیست.
۲) عوامل آموزشی یا مربوط به مدرسه شامل:
*آیا در مدرسه چیزی شما را ناراحت می‌کند؟ *آیا احساس می‌کنید که کادر اداری مدرسه از شما به اندازه کافی حمایت نمی‌کند و یا برنامه درسی مدرسه با دیدگاه تربیتی شما تناسبی ندارد؟ *آیا در مورد سطح مشارکت والدین احساس ناخوشایندی دارید؟ *آیا ساختمان مدرسه قدیمی و متروکه است؟ *آیا در گروه آموزشی شما فردی است که نمی‌خواهید با او همراه باشید؟ *آیا در این مدرسه تازه‌وارد هستید و فکر می‌کنید که باید برای جلب احترام دانش‌آموزان کار و فعالیت زیادی انجام دهید؟ عواملی راکه احتمالاً برعملکرد کلاسی شما تأثیر می‌گذارد شناسایی کنید. هرجا که امکان‌پذیر بود در جهت تغییر وضعیت فعالیت کنید یا اثر آن را بر تدریس خود به کمترین میزان برسانید.
▪ ناجیان میانه‌رو:
۱) برخورداری از حس فراح و شوخ‌طبعی برای هر معلمی ارزشمند است. این حس حالت خشکی و یکنواختی کلاس را از بین می‌برد. ۲- انتظار نداشته باشید که به سرعت پیش بروید. هدف شما با ایجاد تغییرات کوچک در هر مرحله باشد. ۳- اگر ناراحت هستید بدون دلیل نگران نشوید. همه انسانها دچار لغزش می‌شوند و نگرانی از این موضوع گرهی از کار آنها باز نمی‌کند. چنانچه ناراحتی و رنجشی پیش آمد آن را با همکاران خود در میان بگذارید و احساس خود را به آنها بگویید. ۴ـ عصبانیت خود را لگام زنید. نگه داشتن اعتدال برای یک معلم ضروری است. ۵ـ اگر راهبرد خاصی شمارا به نتیجه نمی‌رساند آن را تغییر دهید.
● بخش چهارم: جامعه، توسعه ارتباطات مدرسه و جامعه:‏
خانواده یک عامل تاثیرگذار آموزشی است: تعلیم و تربیت دانش‌آموزان تنها در آموزشگاه صورت نمی‌گیرد زیرا آنان در تمام ساعات بیداری، از طریق والدین، رسانه‌های گروهی، گروه همسالان، اعضای خانواده افراد جامعه و فضای حاکم بر اجتماع آموزش می‌بینند. یک سال تحصیلی در استرالیا را در نظر بگیرید. این سال به غیر از ۷ روز تعطیل عمومی شامل ۴۲ هفته است. اگر همه کارها درست پیش رود روزی ۶ ساعت آموزش داده می‌شود. این مدت برابر با ۲۰درصد از وقت سالانه یک دانش‌آموز است. خانواده‌ها با جریان تدریس مرتبط هستند و ممکن است برنامه درسی طراحی شده و دقیقی همانند مدرسه داشته باشند. اما خانواده‌ها خود به گونه‌ای ناهمانند وقایع و رویدادهای محلی،‌کشوری و بین‌المللی را طبق ارزشهای مورد قبول تفسیر می‌کنند. اگر بخواهید رفتار دانش‌آموزان را در کلاس درس بهتر درک کنید شناخت موقعیت خانوادگی آنان الزامی است.‏
پاداش و نتیجه توجه و علاقه شما به خانواده‌های دانش‌آموزان بهبود و پیشبرد مشارکت آنان در امر آموزش است. وجود ارتباط نزدیک میان مدرسه و والدین امکان درک دیدگاههای دیگران را فراهم می‌آورد و این امر فهم ناراحتی‌ها و خوشی‌هایی را در پی دارد که آنان با آنها مواجه می‌شوند. چنین ارتباطی باید مانع تدوین و تنظیم خط‌مشی‌هایی شود که با ارزش‌های جامعه تضاد دارد. بسط و گسترش ارتباط نزدیک میان مدرسه و خانواده دارای آثار دو جانبه است. همان گونه که معلمان می‌توانند از شناخت زمینه خانوادگی دانش‌آموز استفاده لازم را ببرند و الدین هم با شناخت اهداف آموزشی مدرسه به کودک خود کمک می‌کنند.
▪ کسب اطلاعات در مورد ارتباط مدرسه و جامعه:
به منظور شناخت ارتباط مدرسه و جامعه به سوالهای زیر پاسخ دهید:
۱) ترکیب و بافت دینی و اخلاقی مدرسه به چه صورتی است؟
۲) ترکیب و بافت خانوادگی دانش‌آموزان چگونه است؟ برای مثال، آیا خانواده‌های تک والدینی، دو والدینی و خانواده‌های مختلط وجود دارد؟
۳)جامعه دارای چه سیستم‌های حمایت‌کننده‌ای است؟ آیا گروههای حمایت‌کننده از خانواده‌های تک والدینی، مراکز دفع بحران، برنامه‌های خاص بعد از مدرسه و ایام تعطیل و نهاد‌های آموزشی حمایت کننده وجود دارد؟
۴)والدین دانش‌آموزان عموماً چه مشاغلی دارند؟ کشاورزند یا کارگر یا منشی یا...؟
۵) محل زندگی هر دانش‌آموز کجاست؟
۶) دانش‌آموزان بعد از مدرسه و در پایان هفته چه کار می‌کنند؟
۷) دانش‌آموزان در خارج از مدرسه چه فعالیتی دارند؟
۸) آیا والدین تمامی دانش‌آموزان کلاستان را می‌شناسید؟
۹) والدین کدام یک از دانش‌آموزان می‌توانند در کلاس به شما کمک کنند؟
۱۰ ) والدین دانش‌آموزان می‌توانند چه منابعی در جهت غنی‌تر کردن برنامه درسی ارائه دهند؟ مانند بازدید از محل‌های کار، ارائه مهارتهای فردی و کارهای ذوقی خارج از کلاس. ۱۱ـ کدام یک از والدین دانش‌آموزان در مدرسه مشاغل و پستهای اداری دارند؟
▪ چگونه روابط میان مدرسه و جامعه را تقویت کنیم؟
ـ شناخت جامعه: دانش‌آموزان را برای گردش و قدم زدن به اطراف مدرسه ببرید. حدود و وسعت مدرسه را برای آنان توضیح دهید. اگر به تازگی به مدرسه وارد شده‌اید به دانش‌آموزان بگویید که می‌خواهید محیط آنها را بشناسید و بپرسید که می‌توانند در مورد چه موضوعی به شما آگاهی بدهند.
نقشه جامعه شهر را تهیه و در آن اطلاعات زیر را مشخص سازید:
اسامی خیابانها، محل خانه دانش‌آموزان کلاس، اسامی پارکها، بندرها، ساحلها، فروشگاهها، متل‌ها، بیمارستانها، درمانگاهها، پزشکان، دندان پزشکان، کتابخانه‌ها، ایستگاه‌های آتش‌نشانی، دفترهای پست، کارخانه‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن، ایستگاههای اتوبوس، رستورانها، بانکها و مزرعه‌ها. * یک گردهمایی ساده با شرکت والدین، معلمان و دانش‌آموزان در مدرسه برگزار کنید.
در همان سه هفته اول شروع مدرسه والدین را برای یک فعالیت جمعی به مدرسه دعوت کنید. (اگر این جلسه بعدازظهر تشکیل شود بیشتر والدین شاغل می‌توانند در آن شرکت کنند) والدین را به کلاس ببرید. *به والدین خوشامد بگویید، آگهی ها و یادداشت‌های جذاب و جالب توجه به پنجره‌ و درهای کلاس نصب کنید تا آنان از جریان درس آگاه شوند.
والدین را به مشارکت در فعالیت‌های کلاس درس تشویق کنید. این فعالیت ها شامل نظارت و راهنمایی دانش‌آموزان، آشپزی، خواندن کتاب برای دانش‌آموزان، آماده ساختن کاغذ، کارت، تایپ کردن، نوشتن داستان و کمک به مربی تیم فوتبال مدرسه است. *از منابع و امکانات جامعه استفاده کنید.
*از افراد برای سخنرانی دعوت کنید. *از والدینی که تمایل دارند، بخواهید که درباره کار و زندگی خود در جامعه برای دانش‌آموزان صحبت کنند. * از افرادی نظیر سردبیران روزنامه‌ها، شیمی‌دانان، پرستاران، پزشکان و معماران افراد پلیس و پستچی و... دعوت کنید تا برای دانش‌آموزان صحبت کنند. * مصاحبه‌هایی انجام دهید. با افراد ویژه برای کسب اطلاعات مصاحبه کنید.
مانند اعضای انجمنها، شوراهای محلی و افراد با سابقه‌ای که اطلاعات کافی درباره محلی دارند. *به عنوان بخشی از برنامه مطالعات اجتماعی از جامعه بازدید کنید. صرف‌نظر از اینکه مدرسه شما در پایتخت واقع شده یا در یک شهر دیگر، جامعه محلی منبع اطلاعات بسیار خوبی به شمار می‌رود. *کمک به جامعه. یک برنامه اجتماعی با ارزش در نظر بگیرید که دانش‌آموزان بتوانند در آن مشارکت ورزند. مانند کمک به شهروندان فقیر از طریق ترتیب دادن یک برنامه خیریه، کاشتن درخت و تمیز کردن شهر. * استفاده از کتابخانه شهر، اگر فاصله کتابخانه تا مدرسه کم باشد امکان بازدیدهای زیادی وجود خواهد داشت. دانش‌آموزان را به عضویت درکتابخانه تشویق کنید. این کتابخانه‌ها برای دانش‌آموزان کلاسهای بالاتر محلی است که استناد مربوط به تاریخ کشور را در آن پیدا می‌کنند. *از امکانات و تسهیلات ورزشی استفاده کنید. امکان دارد مدرسه بتواند از تسهیلات و امکانات ورزشی جامعه استفاده کند. در این زمینه آشنا ساختن دانش‌آموزان با تاریخچه تشکیل تیم‌‌های ورزشی از آغاز تاکنون جالب است.
اغلب زمین‌های ورزشی و پارکها به نام مردم نامیده می‌شوند. این مردم چه کسانی بوده‌اند؟ چه زمانی در آنجا زندگی می‌کرده‌ا ند؟ تدوین خط‌مشی انضباطی مدرسه: اگر خط‌مشی انضباطی با مدرسه و نیازهای آن ارتباط دارد برای توسعه آن با والدین و اعضای ستادی مدرسه همکاری کنید. یک بررسی از خط‌مشی‌های انضباطی مدارس گوناگون نشان داده است که این خط‌مشی‌ها نیز مانند مدارس و جوامع با هم تفاوت دارند.
راهی برای تدوین یک خط‌مشی انضباطی در زیر مطرح می‌شود:
۱ ) یک گردهمایی از کارکنان و والدین را سازماندهی کنید تا در مورد مساله نیاز به داشتن یک خط مشی انضباطی و نیز توسعه آن بحث کنند.
۲ ) از طریق کاربرد ابزارهایی نظیر پرسشنامه بازدیدهای خانگی، تحقیق از والدین و دانش‌آموزان، مباحثات کلاسی و گردآوری دیدگاههای افراد در مورد آنچه که باید در برنامه‌های درسی مدرسه گنجانیده شود اطلاعاتی بدست آورید.
۳)افراد فعال را از نتایج تحقیقات انجام شده آگاه سازید.
۴)اطلاعات لازم را در زمینه معضلات و مشکلات مختلف جمع‌آوری کنید.
۵) کمیته‌هایی از کارکنان، والدین،‌مدیر و دانش‌آموزان برای تهیه پیش خط‌مشی انضباطی تشکیل دهید. (به خاطر داشته باشید که صرف شرکت دانش‌آموزان در این جریان قسمتی از یک فعالیت کلاسی در حال جریان است).‏
‏ ۶) طرح پیش‌‌نویس خط‌مشی انضباطی را میان افراد توزیع کنید.
۷ ) طرح پیش‌نویس را مورد بازبینی قرار دهید.
۸ ) طرح پیش‌نویس تجدید نظر شده را آزمایش کنید.
۹) مجدداً نقایص احتمالی طرح را برطرف کنید.
۱۰ ) بعد از یک دوره اجرا نتایج بدست آمده را با دقت بیشتر مورد ارزشیابی قرار دهید. در نهایت به خاطر داشته باشید که خط‌مشی انضباطی صرفاً وسیله‌ای جهت نیل به هدف است. منظور اصلی از هر خط‌مشی حمایت و پرورش بهتر محیط یادگیری ممکن برای دانش‌آموزان است.‏

تهیه و تنظیم: نرگس سادات حسینی ـ آموزش و پرورش منطقه ۳
منبع: کتاب یادگیری مشارکتی ـ مولف : جوانا اسکات و همکاران.
مترجمان: دکتر محمد امینی ـ دکتر منصور مرعشی

منبع : روزنامه اطلاعات