بیانیه اصول و برنامه عمل رگولاتوری،در دوران گذار

آنچه در پی می آید کوششی است ابتدایی برای تعریف دوران گذار از مدیریت دولتی رگولاتوری به مدیریت مردم – نهاد مقررات گذاری در فرابخش فاوا.
● مقدمه
بدیهی است که جامعه فعالان فناوری های اطلاعات و ارتباطات (فاوا) کشور، باید درباره بند بند اصول و برنامه عمل پیشنهادی نگارنده یا هر متن پیشنهادی دیگر، به اجماع برسند و متعهد به اجرای آن شوند تا این دوره گذار، به سرعت و با موفقیت، طی شود و در نهایت، سازمانی مردم- نهاد، تصمیم گیر، مستقل، هدایت کننده، کارآمد، قوی و نظام مند، در فرابخش فاوا، شکل گیرد.
● بیانیه اصول مقررات گذاری فرابخش فاوا
▪ فناوری اطلاعات و ارتباطات ( فاوا )، اهمیتی انکار ناپذیر برای رسیدن به توسعه پایدار و شکوفایی همه جانبه اقتصاد ملی و اقتدار نظام دارند.
▪ فاوا، از بدو ظهورش در ربع قرن اخیر، منبع لایزال خلاقیت و نوآوری بوده به طوری که IT در زبان های اروپایی نماد فناوری اطلاعات است و هم می تواند اختصاری برای فناوری نوآوری یا Innovation Technology تلقی شود.
▪ سازمانی که بخش ها و فرابخش فاوا را مقررات گذاری و بازار فاوا را مدیریت و روابط بازیگران و کاربران این بخش ها را تنظیم می کند به نوبه خود، نوآوری سازمانی به شمار می آید: NGO، نماد و اختصار لاتین این نوآوری سازمانی است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی آن را سازمان مردم - نهاد ( سمن ) می خواند.
▪ " سمن " ها با پشتوانه قانونی، تشکیل می شوند و به نیابت از حاکمیت، وظایف و اختیارات مشخصی در قبال یک بخش، چند بخش یا فرابخش به خصوصی دارند.
▪ " سمن " های رگولاتوری بخش های جزیی فاوا مثل سمن های رگولاتوری پست، مخابرات، ارتباطات، سخن پراکنی، اطلاعات ( یا محتوای اطلاعات ) و اینترنت، جدا جدا و بر حسب ضرورت های مقطعی، شکل می گیرند و به مرور، با هم وارد تعامل شده و در نهایت یک ابر سمن رگولاتوری فرابخش فاوا را به وجود می آورند.
▪ ظهور ابر سمن رگولاتوری فرابخش فاوا، نفی سمن های جزیی رگولاتوری فاوا نیستند بلکه رفع یعنی ارتقاء و اعتلای فعالیت ها و اهداف آن ها، به شمار می آید.
▪ در ایران، اقدام دیر هنگام قانون گذار برای حذف نام وزارت پست و تلگراف و تلفن از قانون و تعریف وظایف و اختیارات جدید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و تصویب ساختار جدیدی در درون آن، باعث شد تا کمیسیون تنظیم مقررات و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، در کنار سازمان فضایی، شورای عالی فناوری اطلاعات و چند نهاد دیگر فاوا، با محدودیت های قانونی، " پوسته سازی " شوند و از بدو تولد، به موجوداتی، ضعیف و تک افتاده و بعضا ناقص الخلقه، تبدیل گردند در حالی که سال هاست مجامع بین الملل و جهانی بر اهمیت فاوا و نهادهای هم افزا و قدرتمند فاوا برای رسیدن به توسعه پایدار و شکوفایی همه جانبه اقتصاد و فرهنگ استفاده از دستاوردهای توان مندساز فاوا، تاکید کرده و مهر تایید زده اند و می زنند.
▪ در نتیجه ، اکنون، با تناقضاتی در عرصه مقررات گذاری فاوا روبرو هستیم که جزئیات آن بر اهل فن، پوشیده نیست. اما وظیفه همه ما، چه فاوا – نویسان و ژورنالیسم فاوا، چه دولت مردان کنترل کننده رشد فاوا و چه ذینفعان فرابخش فاوا یعنی کارگزاران و کاربران فاوا، این که بکوشیم نوع برخوردهای خود را اول از همه، نسبت به مدیریت رگولاتوری، اصلاح کنیم، به کمک آن بشتابیم و در مسیری گام برداریم که دیگران نیز در سایر کشورها رفته اند و توانسته اند:
ـ موانع رشد فاوا را برطرف کنند.
ـ فاوا را به محور توسعه اقتصاد ملی تبدیل کنند.
ـ و از توان مندی های بالقوه و فرصت های بی کران فاوا در راستای شکوفایی خلاقیت ها و حل مشکلات سنتی خود استفاده کنند.
● برنامه عمل رگولاتوری مستقل
▪ با توجه به این که دو سال، مدت زمان مناسبی برای اجرای موفق دوره گذار از مدیریت دولتی فرابخش فاوا به مدیریت غیر دولتی و مستقل آن است، باید بتوان در وقت باقیمانده تا آغاز سال ۱۳۸۹، اصلاحات ساختاری لازم را به انجام رساند.
▪ اصلاح قانون پست و مخابرات و قوانین مربوط به رگولاتوری فاوا باید در دستور کار فرابخش فاوا قرار گیرد و کمیسیونی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و تحت مدیریت رگولاتوری تشکیل شود و پیش نویس قوانین لازم را تدوین و جهت تصویب به هیات دولت، عرضه کند.
▪ می دانیم که قانون، حتی قانونی بی عیب و نقص، کافی و همه چیز نیست بلکه لازم است. اگر قانون را فقط یک ضلع از مربع حاکمیت در نظر بگیریم دو ضلع دیگر آن را به ترتیب، مجریان دولتی و نظام حقوقی جامعه و ضلع چهارم را بخش خصوصی و جوامع مدنی تشکیل می دهند.
زمام داری خوب و رعایت اخلاق از طرف همه بازیگران این " مربع "، ضامن اجرای قوانین و اصلاح و اجرای درست آن است.
▪ اکنون این مهم نیست که :
ـ رئیس فعلی رگولاتوری، معاون وزیر است
ـ رئیس هیئت مدیره شرکت مخابرات دولتی، نیز معاون وزیر و هم تراز رئیس رگولاتوری است.
ـ وزیر، شخصیت کلیدی کمیسیون و سازمان مقررات گذاری است.
ـ عضو هیئت مدیره شرکت مخابرات دولتی، عضو سازمان تنظیم مقررات ارتباطات است.
رئیس فعلی رگولاتوری، خود، ریاست یکی از اپراتورهای مخابرات استانی را بر عهده داشته و سابقه درگیری با رگولاتوری وقت دارد.
بلکه این مهم است که اکنون همه خواستار استقلال رای و عمل رگولاتوری هستیم. پس با رعایت اخلاق کاری و زمام داری خوب، هر یک از عوامل مذکور، می توانند سهمی به سزا در اصلاح گام به گام امور رگولاتوری در فرابخش فاوا را بر عهده داشته باشند.
▪ استقلال رای و عمل رگولاتوری، به معنای آن است که از لحاظ زیر، رگولاتوری باید مستقل گردد:
ـ فکری
ـ کارشناسی
ـ مدیریتی
ـ اجرایی
ـ مالی
▪ استقلال فکری رگولاتوری یعنی این که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نیازمند " اندیشگان " یا اتاق فکری است که در ابعاد مختلف نخست به رشد مدیران و سپس به رشد مجموعه، فکر کند و آن گاه، با آینده نگری، برای هر معضلی، راه حلی، آماده داشته باشد.
▪ استقلال کارشناسی رگولاتوری یعنی هر کسی نباید به سطح مدیریتی رگولاتوری برسد مگر آن که در زمینه مقررات گذاری، آموزش های لازم را دیده و قبول شده باشد.
▪ استقلال مدیریتی یعنی که به احدی اجازه دخالت در مقررات گذاری ندهد، در حالی که هیچ گاه در این عرصه نگوید " به من چه! " و به هر کسی بگوید " به تو چه! "
▪ استقلال اجرایی یعنی که فقط به نظارت عالیه داشتن اکتفا نکند و در عمل وارد هر گود شود و با هر چالشی در افتد تا پیروز شود.
▪ در نهایت این قانون گذار مجلس هشتم است که باید همت کند و قدر یک رگولاتوری مستقل را بداند و از هر لحاظی آن را به استقلال برساند.
در اینجا، رسیدن به استقلال مالی رگولاتوری، باید هدف قانون گذار باشد چرا که بدون داشتن استقلال مالی، هیچ کس مستقل نیست!
برای رسیدن به این استقلال نیز باید ساز و کارهایی جهت تامین مالی رگولاتور، اندیشیده شوند و به اجرا در آیند مثل تامین مالی از طریق فروش مجوز.
▪ اما با نگاهی به سایر کشورها ( از آن جمله ایالات متحده آمریکا )مشاهده می شود که فرابخش فاوا، نیاز به دو رگولاتور همکار و هم ارز دارد:
ـ رگولاتور ملی – دولتی
ـ رگولاتور بین الملل – خصوصی
در واقع NTIA ، نمونه نوع اول و FCC ، نمونه نوع دوم رگولاتوری در کشور آمریکا است.
هر دوی این مراجع مقررات گذاری، همه عرصه های طیف، پست، مخابرات، ارتباطات و اطلاعات را می پوشانند منتهی اولی، نیازهای حاکمیتی را بر طرف می کند و دومی نیازهای مردمی را اعم از مردم کشور یا مردم جهان !
▪ در ایران، ما با یک " سوپر رگولاتور " روبرو هستیم بی آن که خط و ربط ممیز و جدا کننده ای میان وظایف حاکمیتی و تصدی گری در آن کشیده باشد و بی آن که بر دو انحصار بزرگ، نظارت و اشراف داشته باشد:
ـ انحصار قانونی اما غیر طبیعی و غیر رقابتی و نا بازاری رادیو و تلویزیون
ـ انحصار طبیعی مخوال در نیروهای مسلح و در سایر نهادهای دولتی- حاکمیتی
▪ در واقع، حاکمیت، هر گونه استفاده از فاوا را برای خود فعلا " مقررات زدایی " کرده است در حالی که مقررات زدایی نباید در حاکمیت بلکه در بخش خصوصی پیاده شود. درست به خاطر مقرراتی کردن بخش های دولتی، ضرورتی است که در ایران نیز نهادی شبیه به NTIA در ایالات متحده آمریکا است.
● نتیجه گیری
سناریوهای شکل گیری رگولاتوری مستقل در ایران
▪ برای رسیدن به یک رگولاتوری تصمیم گیر، مستقل، هدایت کننده و سیاست گذار و مجری سیاست های کلی نظام درباره فاوا، وجود عزم و اراده ای ملی و قوی، ضروری است.
▪ می دانیم که قانونی که بر اساس آن، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، شکل گرفتند، قانون بی عیب و نقصی نبود و دیر یا زود، بالاخره باید تغییر کند ولی تغییر قانون کار ساده ای نیست. بنابراین هم باید در طی این دو سال جاری، این قانون را اجرا کرد ( بخوان تحمل کرد ) و هم، سعی کرد لوایحی برای اصلاح ساختاری فرابخش فاوا، تدوین، تصویب و تقدیم مجلس نمود.
هم اکنون این فرایند، بدون آن که طرح و سیاست جامع و تدوین شده ای در پس آن نهفته باشد، در حال اجرا شدن است اما با تانی و به کندی.

نوشته: عباس پورخصالیان

منبع : آژانس خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایستنا