نقشه جامع علمی کشور

«باید بدانیم برای رسیدن به اهداف چشم‌انداز بیست ساله، نقشه جامع علمی کشور ما چیست؟... این نقشه را باید ترسیم کنیم، بعد این نقشه را طبق راهبردهای عملیاتی و برنامه‌ریزی زمان داد و منظم به تدریج پر و کامل کنیم.» ...
● نقشه جامع علمی چست؟
طبق تعریف نقشه جامع علمی کشور عبارت است از: «مجموعه‌ای، هماهنگ و پویا از اهداف، سیاست‌ها، ساختارها، الزامات برنامه‌ریزی تحول راهبردی علم، فناوری و نوآوری مبتنی بر ارزش‌های اسلامی ایرانی و آینده‌‌نگر برای دستیابی به اهداف چشم‌انداز بیست ساله کشور.»
امروزه در عصر دانش به سر می‌بریم. هر کشوری که در این قرن دارای طرح و برنامه‌ برای رشد در عرصه بهره‌برداری از علم نباشد، نخواهد توانست جایگاه خویش را ارتقا دهد و یا آن را حفظ کند.
● هدف از تدوین نقشه علمی، تحقق چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران
چشم‌انداز بیست ساله نظام جمهوری اسلامی ایران خطوط کلی حرکت کشور در سال‌های آینده را روشن کرده است. اما این چشم‌انداز برای عملی‌ شدن، نیازمند نقشه جامع علمی کشور است. به عبارت دیگر نقشه جامع علمی کشور مسیرهای حرکت لازم برای رسیدن به اهداف ترسیم شده در چشم‌انداز را مشخص می‌کند.
علاوه بر این و بر اساس سند چشم‌انداز بیست ساله، جمهوری اسلامی ایران باید به رتبه نخست کشورهای منطقه در علم، فناوری و نوآوری‌های علمی منقطه برسد. خوشبختانه تاکیدات رهبر انقلاب تدوین نقشه جامع علمی کشور را به یک ضرورت ملی بدل ساخته و رهنمودهای ایشان تحرک مناسبی در عرصه سیاست‌گذاری علم وفناوری ایجاد کرده است. اخیرا نیز در ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه ملاحظه‌ می‌شود که به علم و فناوری توجه خاص شده است. در نهایت شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری تعداد زیادی از نخبگان کشور پاسخ به این نیاز مهم کشور (تهیه نقشه بلندمدت علم با فناوری و نوآوری) را آغاز کرده است.
● سلامت در نقشه جامع علمی کشور
شورای تخصصی تدوین نقشه جامع علمی کشور، دو دسته کمیته شامل کمیته‌ای تخصصی موضوعی و کمیته‌های چرخه علم و فناوری تشکیل داده است. به لحاظ اهمیت سلامت، یکی از کمیته‌های تخصصی موضوعی به سلامت و علوم زیستی می‌پردازد.از آنجا که عملکرد این کمیته‌ها در نهایت باید نقشه‌ای واحد برای کشور رقم بزنند، نتایج کار در کمیته‌ تلفیق مورد ارزیابی قرار ‌گرفته است.
به لحاظ تخصصی بودن بحث سلامت، مسوولیت‌ تدوین نقشه حوزه سلامت را شورای سیاست‌گذاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر عهده داشته است. شورای سیاست‌گذاری تلاش نموده تا در پانل‌‌های تخصصی و با مشارکت طیف صاحب‌نظران به تهیه نقشه جامع علمی کشور در حوزه سلامت بپردازد و در این اثنی با اطلاع‌رسانی بتواند مشارکت موثر اندیشمندانی که امکان حضور آنها در جلسات فراهم نشده بود را خواستار شود.
مسوولیت نهایی تحقق جامعه سالم بر عهده دولت است. در پیش‌نویس نقشه جامع علمی کشور در حوزه سلامت آمده است که سلامت یک حق عمومی است، لذا دولت علاوه بر نقش حاکمیتی، در موارد تامین، توزیع و پرداخت منابع مالی سلامت نقش تصدی‌گری ایفا می‌کند. آموزش عمومی نیز به این گونه است و همه افراد واجب‌التعلیم هستند. ولی برای سرعت گرفتن چرخه دانش،‌ لازم است ضمن وجود نقش نظارتی دولت بر حفظ حقوق مردم (از جمله رعایت اخلاق و ایجاد فرصت‌های برابر در آموزش) بخش غیردولتی نیز حضور موثر داشته باشد تا نوآوری در کشور بتواند از چابکی لازم برخوردار گردد. از طرف دیگر سلامت عرصه تغییر و تحولات سریع است. سیمای بیماری‌ها و مفاهیم سلامتی درکنار فناوری‌های جدید سلامت به سرعت تغییر می‌کنند. در صورت عد‌م‌توجه به اصل عدالت در سلامت و نبود حرکت برنامه‌ریزی شد، کمبود منابع برای تامین هزینه‌های خدمات پیشرفته سلامت در کنار پیشرفت‌های جدید علمی و فناوری باعث عمیق‌تر شدن شکاف بی‌عدالتی در ارایه خدمات سلامت می‌شود.
● روش‌شناسی نقشه جامع علمی
با توجه به تعریف در تهیه نقشه جامع علمی کشور از دو رویکرد هنجاری و آینده‌نگری استفاده شده است. در رویکرد هنجاری تلاش شده تا با توجه به ارزش‌های اسلامی- ایرانی (مانند الزام توجه به آحاد مردم در بهره‌مندی از سلامت، جایگاه علم، اهمیت اخلاق حرفه‌ای و نقش آموزش و پژوهش در تکامل فردی و اجتماعی) هدف‌های غایی و شیوه حرکت به سوی آنها تبیین شوند. در رویکرد دوم (آینده‌نگاری) سعی شده تا در حد ممکن بر اساس روندهای جهانی توسعه دانش و نیازهای سلامتی مشخص شود که تا بیست سال آینده شرایط چگونه خواهد بود. چه مسایلی اولویت بیشتری دارند و چگونه باید حرکت کرد تا به اهداف نایل شد.
● وضعیت کنونی نقشه؛ مشارکت در ارایه نظرات
حوزه‌های اولویت‌دار سلامت شناسایی شده‌اند. بر اساس رهنمودهای رهبری، سند چشم‌انداز و الویت‌های سلامت، پیش‌نویس نقشه جامع علمی کشور در حوزه سلامت چندی پیش آماده گشته است و جهت دریافت‌ نظرات بین صاحب‌نظران سلامت توزیع شده است. نکته مهم اینکه هم‌اکنون در صفحه اصلی سایت www.medmap.ir پیش‌نویس نقشه جامع علمی سلامت قرار داشته و قابل دسترسی برای عموم می‌باشد. هدف از این کار دسترسی هر چه بیشتر به نظرات ارزشمند تمامی کسانی است که دغدغه اعتلای ایران اسلامی و سلامت را دارند.

دکتر باقر لاریجانی
استاد و رییس دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع : هفته نامه سپید