چرا ترکیه از جنگ می‌ترسد

دلایل و انگیزه‌های دولت ترکیه از میانجیگری بین سوریه و اسرائیل برای رسیدن این دو کشور متخاصم به یک صلح پایدار را می‌توان از چند زاویه تحلیل کرد. اما به نظر می‌رسد باید مهم‌ترین دلیل و انگیزه این کشور را از پیگیری پروژه صلح در خاورمیانه در حوزه اقتصاد سیاسی به تحلیل نشست. امروزه جایگاه ترکیه در خاورمیانه جایگاهی ویژه و یگانه است. از این‌رو که هیچ کشوری درخاورمیانه به لحاظ اقتصادی پویایی، رشد و توسعه اقتصادی ترکیه را تجربه نمی‌کند. الگوی توسعه اقتصادی ترکیه الگویی لیبرالیستی و در چارچوب اقتصاد آزاد است. ناگفته پیداست که یکی از تهدیدهای مهم متوجه الگوی توسعه لیبرالیستی، ایجاد ناامنی و درگیری منطقه‌ای است به نحوی که جو ملتهب منطقه‌ای انگیزه‌های سرمایه‌گذاران خارجی را از ورود به منطقه ـ که ترکیه نیز در این منطقه واقع است ـ تضعیف سازد. قطعا تداوم بحران و درگیری میان اعراب و اسرائیل امنیت خاورمیانه را از این حیث مخدوش می‌سازد و در این صورت با توجه به اینکه شاخص‌های رشد و توسعه ترکیه کاملا وابسته به جریان آزاد سرمایه و توریست به این کشور است، آسیب جدی خواهد دید. بنابراین هیچ کشوری در خاورمیانه بیش از ترکیه خواهان صلح و ثبات منطقه‌ای نیست. یکی از دلایلی که طرفداران الگوی توسعه لیبرالیستی در مزیت این الگو مطرح می‌کنند این است که کشورهایی که رو به این الگو می‌آورند با توجه به باز کردن درهای کشورشان رو به جریان آزاد سرمایه و کالا و... صلح طلب‌تر می‌شوند؛ چرا که اتخاذ رویکرد خصمانه برای اینگونه کشورها در حکم توقف جریان رشد و توسعه اقتصادی است.
بنابراین ترکیه برای تضمین سیر صعودی رشد و توسعه همه جانبه خود علاوه بر آنکه نیاز به امنیت درونی دارد، محتاج و نیازمند امنیت منطقه‌ای و حتی بین‌المللی نیز می‌باشد. تغییر رویکرد ترکیه در دو دهه گذشته نسبت به قبل از آن را می‌توان با مقایسه رفتار این کشور در دو مقطع تاریخی جنگ ایران و عراق (۸۸-۱۹۸۰) و جنگ آمریکا و عراق (۲۰۰۳) به ارزیابی نشست. در جریان جنگ هشت ساله عراق و ایران، ترکیه نه‌تنها از جنگ آسیب ندید بلکه بنا به اذعان بسیاری از کارشناسان سیاسی و اقتصادی آنکارا از جریان این جنگ منتفع نیز می‌شد. چرا که ترکیه در آن زمان در نقش یک دپوی صادراتی و وارداتی برای دو کشور درگیر بود و ترک‌ها در آن مقطع توانستند به‌خوبی با حفظ بی‌طرفی خود در جنگ و روابط متوازن با دو کشور متخاصم عراق و ایران، نهایت بهره‌برداری را از دو طرف ببرند. حال باید دید که ترکیه در دهه ۱۹۸۰ دارای چه ساختار اقتصادی بوده است.
در دهه ۸۰ میلادی ترکیه دارای یک اقتصاد دولتی، رانتیر و عقب‌مانده بود و هنوز سیاست‌های آزادسازی اقتصادی در این کشور به مرحله اجرا درنیامده بود و به‌طور مشخص زمزمه‌های اصلاح ساختار اقتصادی این کشور در زمان «تورگوت‌ اوزال» رئیس‌جمهور فقید این کشور آغاز شد. در جریان جنگ عراق و آمریکا بر سر آزادسازی کویت، ترکیه تازه وارد فاز اجرایی کردن اصلاح ساختار اقتصادی شده بود بنابراین ترک‌ها هر چند وارد جنگ نشد اما بعدها همواره به آمریکا انتقاد می‌کردند که ۳۶ میلیارد دلار از جنگ متضرر شده‌اند. زمینه‌های شکل‌گیری سیاست «نه جنگ» ترکیه در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی قابل مشاهده بود. اما در جریان جنگ مارس ۲۰۰۳ آمریکا و عراق، ترک‌ها نه‌تنها در این جنگ شرکت نجستند بلکه مقامات این کشور در ملاقات‌های خصوصی خود همواره منتقد سیاست‌ جنگ آمریکا در عراق بودند. پارلمان ترکیه اعزام نیروهای ترکیه به عراق را مورد تصویب قرار نداد و ترک‌ها جنگ را با اکراه به تماشا نشستند و نگران شعله‌ور شدن زبانه‌های جنگ به سایر مناطق خاورمیانه از جمله به ترکیه بودند. حال باید دید چرا ترک‌ها در این مقطع مخالف جنگ بودند.
قطعا یکی از دلایل گریز ترکیه از جنگ و ناامنی منطقه‌ای در آسیب‌پذیری این کشور است و آسیب‌پذیری این کشور نیز ناشی از پیوندی است که اقتصاد این کشور با جهان آزاد دارد و در صورت قطع این پیوند و یا کم شدن آن بنابه دلایلی چون جنگ، ناامنی و... روند رشد و توسعه اقتصادی این کشور متوقف و یا لااقل کند خواهد شد. در حالی که در دیگر کشورهای منطقه با توجه به دولتی بودن ساختار اقتصادی و ارتزاق دولت‌ها از تک منبع نفت برای مصارف و منابع عمومی در شدیدترین بحران‌های جنگی یا ناامنی نیز روند تولید و صادرات نفت به بازارهای جهانی- با توجه به نیاز حیاتی جهان (به‌ویژه صنعتی) به این ماده- متوقف نمی‌شود. بنابراین این دولت‌ها در مقام مقایسه با ترکیه آسیب‌پذیری کمتری دارند و بالتبع تعهد و نیاز کمتری نسبت به تلاش در جهت صلح و ثبات احساس می‌کنند. دلایل و انگیزه‌های دیگر ترکیه از میانجیگری در جریان صلح خاورمیانه می‌تواند در مواردی چون عضویت این کشور در اتحادیه اروپا، تلاش در جهت تثبیت نقش مثبت منطقه‌ای و... باشد. اما همانطور که اشاره شد، عمده دلیل و انگیزه ترکیه احساس نیاز ساختار اقتصادی این کشور به ثبات و صلح است و این امر به مدد تغییر ساختار اقتصادی و سیاسی این کشور در دو دهه گذشته و ورود این کشور در مجموعه کشورهای با سیستم باز است.

مازیار آقازاده

منبع : روزنامه کارگزاران