آب‌انبارها، جاذبه‌ گردشگری قزوین

قزوین از جمله شهرهایی است که به علت دارا بودن ده‌ها بنای آب‌انبار، به شهر آب‌انبارها شهرت یافته،این بناها به عنوان مهمترین جاذبه‌های گردشگری این استان به‌شمار می‌روند.
ساخت و وقف بیش از ۱۳۰ بنای شکوهمند و پرهزینه برای انباشت و ذخیره آب در شهری که از دیرباز به کم‌آبی شهرت داشته، افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگی و ده‌ها آبگیر کاروانسراهای شهری برای استفاده مسافران، قزوین را امروزه به شهر آب‌انبارها معروف کرده است.
معماری شگفت‌انگیز آب انبارهای قزوین که هر یک پلانی جداگانه و متفاوت دارند، از تزیینات هنری چشم‌گیری برخوردارند، و این مهم آب‌انبارها را به مهمترین جاذبه‌های گردشگری شهر قزوین تبدیل کرده است.
اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین با همکاری موسسه طبیعت تهران، به منظور معرفی جاذبه‌های گردشگری شهر قزوین و نهادینه کردن جایگاه این شهر در فهرست شهرهای پر گردشگر ایران، اخیرا اقدام به گرد‌آوری مدیران آژانسهای گردشگری در این شهر کرد تا با معرفی جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی شهر قزوین به آژانس‌داران، تمامی قابلیت‌های این شهر را در جذب گردشگر شکوفا کند.
مسئولان میراث فرهنگی در تور دوروزه‌‌ای، توانستند برگی از دفتر گردشگری این استان را برای آژانسداران گشوده و برخی از جذابیتهای اکوتوریستی و میراث فرهنگی این استان را به آنها معرفی کنند.
آب‌انبارهای این شهر که مهمترین بناهای تاریخی قزوین به‌شمار می‌روند، از جاذب‌ترین بناهای تاریخی استان قزوین به شمار آمده و به عقیده بسیاری از آژانسداران حاضر در تور یاد شده، به تنهایی می‌توانند، گردشگری قزوین را رونق بخشند.
● علت ساخت آب انبارهای قزوین
تنوع اقلیمی و قابلیت‌های آبی و خاکی استان، امکان کاشت انواع محصولات گرمسیری و سردسیری را فراهم کرده است.
سابقه سکونت‌گزینی و تمدن ۹ هزار ساله و آثار باستانی و تاریخی چشمگیری در قزوین بوجود آورده است.کمبود آب در قزوین سابقه طولانی دارد و حتی ناصرخسرو در سفرنامه خود به آن اشاره کرده است.
از قرن پنجم هجری، افراد خیر برای رفع کم آبی شهر اقدام به حفر قنات کردند، اما چون باز هم در تابستان کم آبی به وجود می‌آمد، مردم ثروتمند و خیر در محلات مختلف به ساخت آب انبار پرداختند.
ساخت آب‌انبارهای متعدد در این شهر باعث شد همانطور که یزد به عنوان شهر بادگیرها معروف شد، قزوین نیز به عنوان شهر آب انبارها در اذهان مردم ایران شکل گیرد.
آب انبار مسجد جامع، کهن‌ترین آب انبار قزوین است که در شمال جلوخان این مسجد قرار دارد.این آب انبار در سال ۱۰۹۳ قمری توسط علی‌خان یکی از امیران شاه سلیمان صفوی ساخته شد.
مخزن آبگیر آن گنجایش هزار و ۸۰۰ مترمکعب آب دارد و با شیوه دو تویزه آجری و سه گنبد پوشش یافته و پلکانی جداگانه برای لایروبی دارد.
اتصال به شبکه اگوی شهری، کتیبه مرمرین به خط نستعلیق ممتاز، راه شیر چهل پله‌ای و کف سازی آجری با عایق‌بندی از ویژگی‌های این آب‌انبار به شمار می‌رود.
اما در میان آب‌انبارهای شهر قزوین، آب انباری تک گنبدی وجود دارد که از زیباترین بناهای این شهر به‌شمار رفته و ساخت آن در نوع خود بی‌نظیر است.
آب‌انبار سردار بزرگ، از مهمترین آثار تاریخی شهر قزوین محسوب می‌شود. این بنا به وسیله حسین و حسن خان سردار از امرای فتحعلی خان قاجار، در کم آب‌ترین محله شهر، ساخته شده و بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران شناخته می‌شود.
ظرفیت نمادین آبگیر و گنبد فیروزه‌ای کوچکی که بر فراز گنبد بزرگ آجری واقع شده و گنبد مسجد سردار را به خاطر می آورد از ویژگی‌های دیگر این بناست.
گنبد عظیم آب انبارسردار آجری است که در بالاترین قسمت آن بادگیری قرار گرفته و ارتفاع بلندترین نقطه آن تا کف آب انبار حدود ۵/۲۸ متر است. حجم مخزن این آب انبار سه هزار و ۶۰۰ متر مکعب است.
این آب‌انبار دارای سردری رفیع با قوس جناغی است، راه شیر آب‌انبار ۵۰ پله سنگی دارد و برای دسترسی به آب باید دوازده و نیم متر پایین رفت. مصالح به‌کار رفته در جرزهای آن، شفته، آهک‌باروکش ساروج و قطر آن‌ها در حدود سه متر است.
خلیلی، از کارشناسان مرکز اطلاع رسانی گردشگری استان قزوین و راهنمای تور آژانسداران، در ارتباط با ساخت گنبد این آب‌انبار می‌گوید: «در تاریخ آمده است که وقتی معمار آب‌انبار دیواره‌های آن را ساخت، در حدود ۶ ماه ناپدید شد و هچ کس نتوانست نشانی از وی بیابد.»
وی افزود: «معمار پس از ۶ ماه بازگشت و گفت که باید پس از گودبرداری منتظر می‌ماندیم تا کف آب‌انبار خشک شود و در مدت یاد شده، با خشک شدن کف آب‌انبار، سطح کنده شده کف آب انبار بیش از یک متر نشست کرده بود.»
راهنمای تور گفت: «معمار برای ساختن گنبد نمی‌توانست داربستی در آب انبار بزند بنابراین بانیان آب‌انبار تصمیم گرفتند داخل آب‌انبار ساخته شده را با کاه فشرده شده پر کنند و میان کاه‌ها سکه‌های طلایی ریختند.»
وی افزود: «پس از ساخته شدن گنبد، مردم برای خالی کردن کاه‌ها بسیج شدند و سکه‌هایی که در میان کاه‌ها می‌یافتند مزد روزانه آنان را تامین می‌کرد و به این ترتیب آب انبار ساخته شد.»
هم اکنون مجسمه‌های مسی در دیواره آب‌انبار نصب شده است و گویا قرار است که این محوطه به موزه مس تبدیل شود.
آب‌انبارهای حاج کاظم، سردار کوچک، مولاوردیخانی، آقا حکیم، زنانه بازار و... نیز جزو مجموعه آثار تاریخی ارزشمند شهر قزوین هستند که هر یک دارای ویژگی‌ها و جذابیت‌های فراوانی برای جذب گردشگران هستند.
از مهم‌ترین آب انبارهای دیگر شهر می‌توان به آب انبار مسجد جامع عتیق، آب انبار زنانه بازار قاجاری با گنجایش دو هزار و ۳۵۰ متر مکعب، آب انبار کوچک سردار قاجاری، آب انبار حاج کاظم قاجاری، آب انبار حکیم قاجاری، آب انبار آقا قاجاری، آب انبار مولاوردیخانی با سردری دارای تزئینات کاشی و کتیبه سنگی اشاره کرد.

منبع : بانک اطلاعات گردشگری