زن‌ ایرانی می‌تواند در عرصه معماری هم موفق باشد

در عصر حاضر با ‌اینکه زنان معمار بخش مهمی ‌از جامعه معماری‌ایران را به خود اختصاص داده‌اند ولی هنوز از آن جایگاه و اقتدار لازم در عرصه معماری برخوردار نیستند و ‌این نداشتن جایگاه در شأن زن معمار به عوامل فرهنگی و آموزشی برمی‌گردد.
بی‌شک یک زن معمار با توجه به دقت و ظرافتی که نسبت به مرد معمار دارد می‌تواند در بسیاری از کارها در عرصه شهرسازی موفق‌تر باشد. از قدیم معماری و شهرسازی را مختص به مردان می‌دانستند و توانمندی زن معمار را در شهرسازی و کمک به زیباسازی فضای شهری باور نداشتند البته زنان معمار برای رسیدن به جایگاهی متناسب با توانمندی خود در عرصه شهرسازی باید تلاششان را دوچندان کنند ولی‌ می‌شود شرایط فرهنگی حاکم بر جامعه و نوع نگرشی که به توانایی زنان در ‌این عرصه وجود دارد را عوض کرد، مسلماً ‌این مهم محقق نمی‌شود مگر با ‌ایجاد فضایی مناسب برای پذیرش زن معمار. لازمه رسیدن به قبول زنان معمار در عرصه شهرسازی حمایت همه جانبه از آنها از لحاظ توانمندی و استعدادهای ذاتی آنهاست، البته نظام آموزش معماری در کشور ما به‌گونه‌ای طراحی شده است که امکان رشد و بالندگی زنان معمار را کمتر فراهم کرده است.
قرار است روزهای ۱۴ تا ۱۶ آذر‌ماه همایشی در تهران تحت عنوان نخستین همایش زیباشناسی در هنر زنان معمار‌ایرانی برگزار شود. ‌این همایش با هدف فراهم آوردن زمینه تحلیل و تبادل‌نظر میان معماران زن هنرمند‌ایران در ۵ محور چیستی معماری، مشارکت زنان از جهت زیباشناسی هنر معماری، جهانی شدن و معماری،رعایت فرم زیباشناسی معماری در شهرسازی معاصر ایران و زنان، آموزش و پژوهش در حوزه معماری برگزار خواهد شد.
قرار برگزاری ‌این همایش بهانه‌ای شد برای کند و کاو پیرامون موضوع زنان معمار و نقش آنها در شهرسازی معاصر ‌ایران، به همین خاطر سراغ دبیر همایش زنان معمار رفتیم البته با مشکلات فراوان برای گرفتن یک مصاحبه که در نهایت انجام شد.
دکتر مزین دهباشی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز تحقیقات گسترده‌ای در عرصه معماری فرهنگ، معماری شهری، بررسی مدرنیسم در معماری و مفهوم تجدد و سنت انجام داده است.
خانم دکتر دهباشی چرا زنان معمار در حوزه پژوهشی، آموزشی و اجرایی هنوز از اقتدار لازم برخوردار نیستند، با توجه به‌اینکه بخش مهمی ‌از جامعه معماری امروز را به خود اختصاص داده اند؟
عوامل متعددی در نداشتن آن توان لازم زنان در معماری و شهرسازی معاصر‌ ایران اثرگذار هستند که می‌توان به عوامل فرهنگی، شرایط اجتماعی ‌ایران، نظام آموزش معماری ‌ایران و شرایط کار حرفه‌ای در عرصه معماری اشاره کرد.
▪ فکر می‌کنید در عرصه فرهنگی چه عواملی مانع رشد زنان می‌شود؟
من به عنوان استاد معماری که در دانشگاه تدریس می‌کنم، نمی‌توانم خانواده‌ها را راضی به فرستادن فرزند دخترشان برای پروژه‌های معماری به سفرهای بیرون از شهر کنم یعنی دانشجوی دختر کلاس من برای پروژه تحقیقاتی باید حتما همراه با والدین یا برادر و یا همسر باشد و ‌این نکته‌ای بسیار مهم در کار است.
از طرفی وقتی زنان وارد کار حرفه‌ای می‌شوند آن قدر که آقایان استقلال دارند آنها ندارد و ‌این به کار زنان لطمه می‌زند.
ضمن اینکه در جامعه معماری‌ ایران بخشی از کارفرمایان و مدیریت شرکت‌ها سخت قبول می‌کنند که مدیریت یک پروژه را به یک زن واگذار کنند.
▪ آیا فکر می‌کنید که ‌این به نگرش جنسیتی حاکم بر معماری بر می‌گردد؟
در عرصه معماری و شهرسازی نگرشی هست که براساس آن اعتقاد دارند مردان تواناتر و بهتر از زنان در امر شهرسازی هستند، اولین حرکت‌ این است که یک خانم معمار نشان بدهد تواناست. در صورتی که یک آقا برای هدایت یک پروژه باید زمان کمی ‌بگذارد، زن از یک طرف باید توانایی خود را اثبات کند و از سوی دیگر باید پروژه‌ای را هدایت کند که به او محول شده است. در کنار‌این عوامل مشکلات خانواده نیز وجود دارد.
▪ به نظر شما باید چگونه شرایط فرهنگی جامعه را برای پذیرش زن معمار آماده کنیم؟
مهم‌ترین مشکل زنان معمار در بعد فرهنگی است. البته مشکل نظام آموزش معماری در کشور را هم نمی‌توان نادیده گرفت ولی باز هم نظام آموزشی کمتر از بعد فرهنگی اثرگذار است.
▪ این مشکل از کجا ناشی می‌شود؟
ببینید، من الان در بخش طراحی معماری تدریس می‌کنم، سالیان سال است که آتلیه دختران از آتلیه پسران جداست. همیشه دانشجویان پسر فکر می‌کنند که دختران کارهای عجیب و غریب می‌کنند و دختران هم پسران را آدم‌هایی می‌بینند با توانایی‌های عجیب و غریب و فکر می‌کنند که پسران خیلی تواناتر از آنها هستند. اگر دانشجوی دختر و پسر معماری از همان دانشگاه کنار هم کار کردن را یاد بگیرند خیلی در بالا بردن مهارت زنان معمار اثرگذار است، ولی متاسفانه در دانشگاه‌ این اتفاق نمی‌افتد.
▪ آیا فکر می‌کنید این جداسازی در کلاس‌های رشته‌های فنی و معماری در موفقیت یا عدم موفقیت آنها اثرگذار است؟
بله، جداسازی در رشته‌های معماری، فنی و مهندسی در کشور ما لطمات جبران‌ناپذیری را به خانم‌ها می‌زند، یعنی از لحاظ آموزشی‌ این جداسازی برای خانم‌ها رکودی را به همراه دارد.
▪ پیشنهاد شما برای جلوگیری از ‌این مشکل چیست؟
به نظر من در برنامه‌ریزی‌های آموزشی در رشته‌های معماری و فنی باید با هم بودن را لحاظ کنیم و دانشجویان دختر و پسر را در‌این رشته‌ها جدا نکنیم.
خیلی مواقع پسران به سایت‌ها و مکان‌هایی می‌روند که دختران نمی‌توانند عملاً بروند و پسرها تجربه‌شان را بر سر کلاس می‌آورند که ‌این کمک خوبی‌ به کیفیت کار آنها می‌کند. من همیشه برای پروژه‌ها مجبورم دختران را یا داخل سایت‌های شهر تهران بفرستم یا نهایت شهرستان‌های تهران و‌ این خود یک محدودیت در عرصه کار حرفه‌ای است که به آموزش زن معمار ضربه می‌زند.
▪ فکر می‌کنید موضوع جداسازی به چه چیز برمی‌گردد؟
‌این موضوع به زنان بر نمی‌گردد بلکه به نظام آموزشی برمی‌گردد، وقتی یک دانشجو به دانشگاه می‌آید باید از قوانین دانشگاه تبعیت کند، برنامه‌ریزان ما باید‌این فکر را بکنند که از همان بدو ورود به دانشگاه روحیه تعاون و همکاری را بین دانشجویان دختر و پسر فراهم آورند.‌این امر می‌تواند کمک مفیدی را به عوض کردن تفکر هم زنان و هم مردان کند که اعتماد لازم را برای همکاری با یکدیگر به دست آورند.
▪ رسیدن زنان معمار به آن شأن و جایگاه واقعی‌شان در عرصه شهرسازی نیازمند چه ساز و کارهایی است؟
به نظر من راهی که ما می‌رویم راهی طولانی است و نیازمند گردهمایی‌های بسیار و تاسیس موسساتی برای همکاری است. زنان معمار نیازمند کانون و نشریه‌ای هستند که از طریق آن بتوانند دیدگاه‌ها و نظرات خود را ارائه دهند تا بتوانند به رشد معماری زنان کمک کنند که متاسفانه هنوز ‌این مهم‌ ایجاد نشده است ما تازه ابتدای راه هستیم.
▪ به عنوان یک زن معمار مشکلات صنفی زنان معمار چیست؟
مشکلات صنفی زنان معمار باز به همان مشکل فرهنگی برمی‌گردد و نوع نگرش حاکم بر جامعه. به عنوان مثال یک زن معمار که مدیر یک پروژه است، ابتدا باید مدیر بودنش را به همکاران آقا در آن مجموعه بقبولاند که من مدیر هستم و تصمیم‌گیرنده من هستم.
بخش دیگر مشکل هم به‌ ایجاد ارتباط در کار حرفه‌ای زن معمار برمی‌گردد، خانمی ‌که در یک پروژه بزرگ و حرفه‌ای شرکت می‌کند باید حتماً ارتباط گسترده اجتماعی برقرار کند که ‌این برای خانم در جامعه ما امری تقریبا مشکل است. خانم معمار باید ملاحظه خیلی موارد را بکند که مرد معمار ‌این ملاحظات را ندارد.
البته ‌این مشکل صنفی زنان مدیر پروژه‌ای بود، در سطوح غیرمدیریتی هم شرایط یکسانی وجود ندارد، شرایط دستمزد خانم‌ها و آقایان یکسان نیست، در خیلی از موارد دستمزد خانم‌ها کمتر از آقایان است و خانم‌ها هم عقب‌نشینی می‌کنند.
▪ حالا برگردیم به همایش زنان معمار چه سازمان‌ها و نهادهایی از‌این همایش حمایت کردند؟
سازمان میراث فرهنگی، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی، جامعه معماران جوان، شهرداری تهران، استانداری قزوین و فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی ‌و موزه ملی‌ایران از جمله نهادها و سازمان‌هایی هستند که ما را در برگزاری‌ این همایش یاری کردند.
▪ تعداد مقالات ارائه شده به‌ این همایش چندتاست؟
یکصد مقاله تا الان به ‌این همایش ارسال شده است که در حدود ۳ الی ۱۵ مقاله در روز همایش ارائه می‌شود. در کنار ‌این سخنرانی تخصصی و میزدگرد نیز برگزار می‌شود.
آیا بیانیه خاصی برای ارائه در ‌این همایش آماده کرده‌اید برای به دست آوردن حمایت سازمان‌ها یا نه؟
نه، ما بیانیه صادر نکردیم ولی خیلی تلاش کردیم تا توانستیم حمایت برخی سازمان‌ها را به دست آوریم ولی در کل حرکت ما کند بوده است.
با توجه به دقت و ظرافت خانم‌ها تا چه‌اندازه می‌توانند در زیباسازی فضای شهر نقش داشته باشند؟
ببینید، الان تصمیم‌گیرندگان و‌ ترسیم‌کنندگان قوانین معماری در کشور ما آقایان هستند مطمئناً اگر خانم‌ها به عنوان مکمل و کامل‌کننده نقش مردان در ‌این راه وارد شوند، شهر بهتری خواهیم داشت. البته ‌این قضیه در عرصه معماری جهان اتفاق افتاده و خوشبختانه خانم‌هایی هستند که‌ ایرانی هستند و توانستند در معماری جهان بدرخشند، مثل خانم موسوی و خواهران حریری که در آمریکا فعالیت می‌کنند. واقعاً اگر ‌این شرایط برای زنان معمار در داخل‌ ایران به وجود بیاید آنها هم می‌توانند موفق شوند.
▪ فکر می‌کنید که جامعه معماری ما توانسته زن معمار را بپذیرد یا نه؟
در تهران تا حدی‌ این اتفاق افتاده است در شهرهایی مثل مشهد و اصفهان هم همین‌طور ولی در شهرستان‌ها نه، من در سفرهای کاری به شهرستان‌ها زنان معمار توانمندی را دیده ام که متاسفانه به کار اداری روی آورده‌اند به خاطر نگرش حاکم بر جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند.با‌ این وجود زن‌ها و توانمندی‌های آنها را در عرصه‌های گوناگون نمی‌توان نادیده گرفت.
معماری و شهرسازی از جمله شغل‌هایی با قابلیت‌های بسیار است که زنان توجه خاص به آن دارند ولی تاکنون در ‌این عرصه نتوانسته‌اند موفقیت چشمگیری داشته باشند. امید است با تلاش‌های مسوولان امر ،هم در عرصه فرهنگ و هم آموزش، برنامه‌ریزان کشوری نیروی بالقوه زنان را لحاظ کنند تا آنها هم بتوانند
گام به گام مردان در‌ این راه به کشور خدمت کنند چرا که قابلیت‌های آنها در عرصه‌های گوناگون به منصه ظهور رسیده است ولی کم لطفی به زنان معمار هم شاید گناهی باشد نابخشودنی، چرا که زن‌ ایرانی می‌تواند در عرصه معماری و شهرسازی نیز موفق باشد البته در‌این راه مشکلات هست ولی زنان باید توانایی خود را اثبات کنند.

لیلا ضامنی

منبع : روزنامه تهران امروز