هلو

هلو (Prunus persica) گیاهی است از خانواده گل سرخ و زیرخانواده پرونوییده و جنس پرونوس. هلو در دوران پیش از تاریخ در كشور چین كاشته می شد و از طریق جاده ابریشم به ایران آورده شد.
برخلاف آنچه كه از نام علمی هلو استنباط می شود منشا آن ایران نیست. اما از آنجایی كه اروپاییان نخستین بار این گیاه را در ایران مشاهده كردند آن را پرونوس پرسیكا نامیدند. یونانیان و عمدتاً رومیان هلو را از ایران به سرتاسر اروپا و انگلستان گسترش دادند. هلو تقریباً ۴۰۰-۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، روانه اروپا شد. سیاحان قرون شانزده و هفده میلادی نخستین كسانی بودند كه هلو را با خود به قاره آمریكا بردند. سیاحان پرتغالی هلو را به آمریكای جنوبی و همتایان اسپانیا یی شان آن را به آمریكای شمالی بردند. به تدریج هلو توسط بومیان آمریكایی و مهاجران اروپایی از آمریكای شمالی به جنوب كانادا راه یافت و امروزه در اكثر ایالت های آمریكا كاشته می شود.
در آسیا نیز هلو از چین به ژاپن راه یافت و در آنجا آن را «تو» به معنی هلو نامیدند. این نامگذاری احتمالاً از نام چینی هلو یعنی «tao» نشات گرفته است. هلو در فلسفه تائو، آیین فلسفی كه در چین باستان پا گرفت، مظهر طول عمر انسان است. در اسطوره شناسی چین «هسی وانگ مو» مادر باغ هلو، هر سه هزار سال یك بار در هنگام رسیدن میوه های هلو ظاهر می شود تا از آن اكسیر جاودانگی خدا تهیه شود. در اسطوره شناسی روم، هلو میوه الهه ونوس است و ماگنوس آن را ماده محرك جنسی می داند. در برخی از یادداشت های به جا مانده از دوران باستان هلو، مظهر جاودانگی، صداقت و حقیقت است. میوه هلو با برگی كه به آن متصل است نشانه یكپارچگی قلب و زبان است. مصریان باستان هلو را به عنوان پیشكش تقدیم بارگاه خدایان می كردند. لشكركشی های اسكندر كبیر باعث شد كه نئوفراسطوس در سال ۳۹۲ پیش از میلاد از هلو به عنوان میوه ایران یاد كند. كنفسیوس نیز از هلو در كتاب خود نامی به میان می آورد.
● توصیف گیاه شناسی
هلو گیاهی است درختی و كوچك با تاج پوشش گسترده به طول ۵/۳-۲ متر. درخت هلو معمولاً عمر كوتاهی دارد و تنها ۲۰-۱۵ سال دوام می آورد. طول عمر درختان هلویی كه در باغ های پرورشی كاشته می شوند بسیار كمتر از این رقم است و معمولاً این درختان چیزی در حدود هشت سال عمر می كنند. برگ ها باریك و دارای راس نوك تیز هستند. برگ ها از نمای نیمرخ داسی شكل به نظر می رسند. گل ها از صورتی كم رنگ تا قرمز جگری و ارغوانی متغیرند و قطری معادل ۵/۲ سانتی متر دارند. گل ها معمولاً به طور منفرد بر روی ساقه گل پدیدار می شوند. گلبرگ ها می توانند بزرگ و پرزرق و برق یا كوچك و كم جلوه باشند. گل از جوانه جانبی مستقر بر روی ساقه های یك ساله به وجود می آید.
در هلوهای زینتی گل دارای گلبرگ های بسیار و ظاهر میخك مانند است و رنگ آن از صورتی تیره تا سفید متغیر است. گیاه هلو خود بارور است و معمولاً نیازی به گرده افشانی ندارد. میوه آن جزو میوه های هسته دار است و مزوكارپ یا میان بر همان گوشت میوه است. در بیشتر ارقام هلو، میوه ۵-۳ ماه پس از شكوفه دادن می رسد. البته در شمار اندكی از واریته ها نیز طول دوره رسیدن میوه ممكن است شش ماه به طول بینجامد.
● وضعیت تولید در جهان
سالانه ۱۱۳۲۲ هزار تن هلو در سرتا سر جهان تولید می شود كه كشور چین با تولید ۳ میلیون تن در سال بزرگترین تولید كننده این محصول در جهان است و پس از آن به ترتیب ایتالیا با تولید ۴/۱ میلیون تن، آمریكا با ۳/۱ میلیون تن، اسپانیا با ۹ هزار تن، یونان با ۶۰۰ هزار تن، فرانسه با ۴۶۰ هزار تن، تركیه با ۴۰۰ هزار تن، شیلی با ۲۷۵ هزار تن، ایران با ۲۶۷ هزار تن و بالاخره آرژانتین با ۲۵۴ هزار تن، مقام های دوم تا دهم را به خود اختصاص می دهند. میزان تولید سالانه هلو در كشور چین از ۱۹۸۰ به بعد به پنج برابر مقدار قبلی افزایش یافت به طوریكه امروزه میزان تولید آن با سایر كشورهای تولید كننده قابل مقایسه نیست. در ایالات متحده نیز كالیفرنیا كه بزرگترین تولید كننده این محصول در آن كشور به شمار می آید، ۷۵-۷۰ درصد كل هلوی ایالات متحده را تامین می كند. انواع هلویی كه در آنجا تولید می شوند عبارتند از: هلوی كلینگ، هلوی بدون هسته و انواع شلیل ها. ایالت های كارولینای جنوبی و جورجیا نیز به ترتیب دومین و سومین تولیدكننده های بزرگ هلو در آمریكا هستند.
● ارزش غذایی ۱۰۰ گرم از میوه خوردنی هلو
▪ (درصد) آب ۸۹
▪ كالری ۳۸
▪ (درصد) پروتئین ۰‎/۶
▪ (درصد) چربی ۰‎/۱
▪ (درصد) كربوهیدرات ۱۰
▪ (درصد) فیبر ۰‎/۶
● موارد مصرف
هزاران رقم از انواع هلو در سرتاسر جهان كاشته می شود و عمده ترین دلیل به وجود آمدن این همه ارقام متنوع، آسان بودن فرآیند دورگه گیری در این گیاه است. در مجموع انواع ارقامی كه میوه خوردنی تولید می كنند به سه گروه عمده شلیل ها، هلوهای هسته آزاد و هلوهای هسته چسبیده تقسیم می شوند. درخت هلو به غیر از تولید میوه در مواردی نیز دارای كاربردهای زینتی است و برخی از انواع آن كه دارای جثه كوچكی هستند به عنوان گیاه زینتی در باغ ها كاشته می شوند، اما در مجموع علاقه چندانی برای استفاده از هلوهای تزیینی در باغ آرایی وجود ندارد زیرا گل های آن تنها بر روی شاخه های یكساله پدیدار می شوند و تاكنون راهی برای واداشتن شاخه های دارای عمر بیش از یك سال به گل دهی پیدا نشده است، مانند تمامی اعضای جنس پرونوس، برگ ها، گل ها و به ویژه هسته و پوست تنه هلو حاوی مقادیر قابل توجهی گلوكوزید سیانوژنیك های آمیگدالین و پرونسین است.
این تركیبات در دوزهای بالا، سمی و مهلك هستند و اما از آنجایی كه تراكم اسیانید در بافت های گیاهی تقریباً اندك است می توان از بخش های مختلف گیاه هلو در درمان سرطان و شماری از سایر بیماری ها استفاده كرد.
از مدت ها پیش از میلاد مسیح، از پوست تنه هلو برای تهیه داروی گیاهی استفاده می كردند. در گذشته زنانی كه مبتلا به پرخونی بودند و یا اینكه قاعدگی شان به تاخیر می افتاد از این دارو برای ایجاد خونروی استفاده می كردند. علاوه بر این تركیبات موجود در پوست تنه هلو دارای خاصیت ملین و خلط آوری است و از آن برای رفع التهاب مثانه، مشكلات ادراری، تسكین دردهای قفسه سینه و اسپاسم كمك می گرفتند. فلورتین، موجود در عصاره پوست ریشه هلو نیز، دارای خاصیت آنتی بیوتیكی است و از آن می توان علیه باكتری های گرم مثبت و گرم منفی استفاده كرده در برخی از كشورها نیز از عصاره هلو برای معطر ساختن سیگار استفاده می كنند.
از جوشاندن شاخه های جوان و گل های هلو، روغنی به دست می آید كه به لحاظ ساختار شیمیایی می توان آن را با روغن بادام تلخ مقایسه كرد.
برگ های هلو نیز دارای خواص درمانی اند. داروهای گیاهی تهیه شده از بخش های مختلف هلو به عنوان آرام بخش مدر و داروی مسكن استفاده می شود. در مواردی نیز از آنها برای درمان سیاه سرفه، سرفه های معمولی و برونشیت مزمن بهره برداری می شود. شربت هلو نیز باعث تقویت كودكان، افراد مبتلا به ضعف عمومی و مبتلایان به یرقان می شود، از تنتور حاصل از گل های هلو نیز برای تسكین گلو درد استفاده می كنند. پوست تنه هلو كه دارای جنبه های درمانی است معمولاً از گیاهان جوان برداشت شده و در برابر نور و حرارت خورشید خشك می شود.
● شرایط رشد و نگهداری
گیاه هلو در خاك های عمیق، به خوبی زهكشی شده، آهكی و با PH معادل ۷-۶ رشد می كند. شكوفه های هلو خیلی زود شكفته می شوند، از اینرو معمولاً هلو در نواحی جنوبی بهتر رشد می كند. سرمازدگی بزرگترین مشكل پرورش دهندگان هلو است. چنانچه گل های شكفته شده و میوه های نارس در معرض دمای ۲- درجه سانتی گراد یا كمتر قرار بگیرند، از بین می روند. تكثیر هلو معمولاً از طریق كاشت جوانه ساقه های زیرزمینی صورت می گیرد و برای كنترل ارتفاع درخت، چندبار آن را هرس می كنند.
هرس كردن مانع بلندشدن بیش از اندازه گیاه می شود و بدین ترتیب انرژی گیاه صرف شاخه دهی و در نتیجه تولید میوه بیشتر می شود. میوه های هلو را معمولاً با دست می چینند و سپس آنها را درون جعبه های مخصوص حمل میوه قرار می دهند. طول عمر میوه هلو پس از برداشت بسیار كوتاه است و تحت شرایط خاص نهایتاً می توان آنها را به مدت دو هفته در انبار نگه داشت. میوه هلو پس از برداشت عمدتاً دچار بیماری های قارچی مانند آنتراكنوز، ریزوپوس، پوسیدگی قهوه ای و پوسیدگی باكتریایی می شود كه برای جلوگیری از آنها می توان از قارچ كش استفاده كرد.

طاهره رنجبر

منبع : کشاورز تنها