سوئیت باروک

موسیقی‌سازی همواره پیوندی تنگاتنگ با رقص داشته است؛ در گذشته آثار سازی اغلب مجلس‌های رقص که در قصرها برپا می‌شدند به نگارش درمی‌آمد. در دورهٔ رنسانس، رقص‌ها بیشتر جفت (دو رقص پیاپی و همراه) بودند - اغلب به دنبال یک رقص باوقار با وزن چهارتائی، رقصی سرزنده و شاد با وزن سه‌تائی می‌آمد. در دورهٔ باروک و پس از آن، گونه‌ای از موسیقی‌سازی ساخته شد که از نظر تمپو، وزن و ریتم با رقص‌هائی خاص مرتبط بود - گونه‌ای که نه برای رقص بلکه برای شنیدن ساخته می‌شد.

آهنگسازان باروک به آفرینش سوییت (Suite)، مجموعه‌ای از چند موومان الهام گرفته از رقص، پرداختند. سوییت باروک چه برای ساز سولو، برای گروه کوچکی از سازها، یا برای ارکستر به نگارش درآمده باشد، از موومان‌هائی ساخته شده است که همگی در یک تونالیته اما از نظر تمپو، وزن و سرشت با یکدیگر متفاوت هستند. موومان‌های رقص‌گونهٔ سوئیت‌ها از نظر منشأ بومی رقص‌های به‌کار رفته در آنها متنوع هستند: آلِماند (Allemand)، (رقص آلمانی) که تمپوئی معتدل دارد ممکن است کورانت (Courante) تند را در پی داشته و گاوُت معتدل (فرانسوی) می‌تواند ساراباند (Sarabande) باوقار (اسپانیائی) و ژیگ (gigue) (با جیگ، رقصی انگلیسی و ایرلندی) را به‌دنبال داشته باشد. سوئیت‌ها در خانه‌های شخصی، در کنسرت‌های دربار، یا به‌عنوان موسیقی متناسب با هنگام صرف غذا و در جشن‌های فضای باز نواخته می‌شدند.

پیشینهٔ رقص‌ها بسیار متفاوت و گوناگون است. برخی در اصل رقص‌هائی عامیانه بوده‌اند و برخی دیگر از مجالس رقص اشراف سرچشمه گرفته‌اند. گاه یک رقص حتی از نظر سرشت و کاربرد نیز تحول‌هائی چشمگیر یافته است. برای نمونه، رقص کُند و باوقار ساراباند از آواز و رقصی شهوانی و وسوسه‌انگیز ریشه گرفته و یکی از اخلاقیون سدهٔ شانزدهم آن را چنین نکوهش کرده است: 'کلامش چنان هرزه و حرکت‌هایش چنان زشت و وقیح است که برای برانگیختن فردی بسیار عفیف نیز کفایت می‌کند' با این همه، ساراباند در سدهٔ هفدهم از چنان حرمتی برخوردار شد که کاردینالی در دربار فرانسه به نوای آن رقصید.

موومان‌های سوئیت اغلب فرمی دو بخشی (باینری) دارند که در آن هر یک از بخش‌ها تکرار می‌شود؛ فرمی که می‌تواند به‌صورت A A B B نشان داده شود. بخش A، که در تونالیتهٔ تونیک آغاز شده و به تونالیتهٔ دومینانت مدولاسیون می‌کند، توسط بخش B، که در تونالیتهٔ دومینانت آغاز می‌شود و به تونالیتهٔ تونیک باز می‌گردد توازن می‌یابد. این بخش‌ها هر دو مواد تماتیک یکسانی را به‌کار می‌گیرند و جز در نونالیته چندان تضادی با یکدیگر ندارند. سوئیت اغلب با موومانی آغاز می‌شود که ملهم از رقص نیست. اووتور فرانسوی (French overture) یکی از اینگونه موومان‌ها است که در آغاز سوئیت باروک متداول بود و می‌توان آن را در آغاز اوراتوریوها و اپراهای باروک نیز شنید. اووتور فرانسوی که اغلب در دو بخش به نگارش درمی‌آید، نخست بخشی کُند را ارائه می‌کند که ریتمی نقطه‌دار دارد و سرشار از شکوه و وقار است. بخش دوم که تمپوئی تند و حالتی سبُک‌تر دارد، اغلب مانند فوگ آغاز می‌شود. گاه در پایان اوورتور تکه‌هائی از بخش آغازین آن نیز باز شنیده می‌شوند.

سوئیت از فرم‌های سازی مهم دورهٔ باروک بود. حتی آثاری که 'سوئیت' نامیده نشده‌اند نیز اغلب دارای چند موومان ملهم از موسیقی رقص هستند. قطعه‌های الهام گرفته از رقص اغلب عبارت‌هائی متوازن، متقارن و هم‌اندازه دارند، زیرا رقص رسمی مجموعه‌ قدم‌هائی همسو دارد که یا حرکتی مشابه در جهت مخالف تقارن و توازن می‌یابند.

باخ چهار سوئیت ارکستری ساخته است. زمان دقیق آفرینش این آثار دانسته نیست، اما شاید ارکستر کالج موسیقی لایپزیگ آنها را در یکی از قهوه‌خانه‌های شهر اجراء کرده باشد.

سوئیت شمارهٔ ۳ در رماژور (۱۷۳۱ - ۱۷۲۹)، اثر یوهان سباستیان باخ

۲ اُبوا، ۳ ترومپت، تمپانی، زهی‌ها، باسو کُنتینوئو

- موومان اول: اوورتور:

سوئیت با اوورتوری فرانسوی که شاهوار و پُرشکوه است و از صدای درخشان ترومپت‌ها بهره می‌گیرد آغاز می‌شود. پس از بخش کُند آغازی که ریتم‌هائی نقطه‌دار دارد، بخش پُرتوان و تند را می‌شنویم. این بخش مانند یک فوگ و با تمی اوج‌گیرنده، که ابتدا به‌وسیلهٔ ویولون‌ها ارائه شده و سپس سازهای دیگر آن را تقلید می‌کنند، آغاز می‌شود.

بخش تند از نظر تناوب میان پاساژهای پُرحجم توتی و پاساژهائی که برای گروه کوچک‌تر سازها به نگارش درآمده، و صدای ویولون‌های اول را جلوه‌ای برجسته می‌بخشد، به کنسرتو گروسو شباهت دارد. پس از بخش تند، تمپوی آرام، ریتم‌های نقطه‌دار و حالت شاهوار بخش آغازین باز می‌گردد.

- موومان دوم: اِیر (Air):

موومان دوم یا اِیر دربردارندهٔ یکی از دلنشین‌ترین ملودی‌های باخ است. این موومان فقط برای سازهای زهی و باسو کُنتینوئو نوشته شده است و بر خلاف کیفیت شاهوار و پُرغوغای اوورتور فرانسوی، سرشتی باوقار و تغزلی دارد. عنوان این موومان اشاره بر آن دارد که این قطعه به سبک آریای ایتالیائی نوشته شده است. اِیر نیر، مانند موومان آغازی اثر، ارتباطی با تم‌های رقص ندارد، بلکه جریان دائم ملودی باس (که با پرش‌هائی بالارونده و پایین‌رونده پیش می‌رود) و ملودئی پُراحساس را، که ویولون‌ها می‌نوازند و از قاعده‌ای ریتمیک پیروی نمی‌کند، با یکدیگر می‌آمیزد.

- موومان سوم: گاوُت:

موومان‌هائی که به‌دنبال اوورتور و اِیر می‌آیند، و گاوُت اولین آنها است، همگی الهام گرفته از موسیقی رقص هستند. گاوُت وزن دوتائی و تمپوئی معتدل دارد و بار دیگر تمام ارکستر را به‌کار می‌گیرد. طرح گاوُت می‌تواند چنین نمایانده شود: گاوُت

AA B B) I) - گاوُت C C D D) II) - گاوُت A B) I). به تضاد بخش‌هائی که تمام ارکستر می‌نوازد با بخش‌هائی که در آنها ترومپت و تیمپانی حضور ندارند توجه کنید.

- موومان چهارم: یوره:

یوره که آن نیز وزن دوتائی دارد، از گاوُت نیز سرزنده‌تر است. فرم آن A A B B است و کوتاه‌ترین موومان سوئیت است. در بخش A تمام ارکستر، از جمله ترومپت‌ها و تیمپانی به‌کار می‌آیند. بخش B طولی سه ‌برابر بخش A دارد و پاساژهای قوی توتی و پاساژهائی ملایم‌تر دارد که به زهی‌ها و اُبوا اختصاص یافته‌اند.

- موومان پنجم: ژیگ:

سوئیت با موومان شاد و پُرجست‌وخیز ژیک با وزن 8^۶ پایان می‌گیرد. قطعه‌ای که آن نیز فرم A A B B دارد. راه و روش باخ در پرداخت این موومان، ساده و سرراست است. بشنوید که چگونه پیوستن گاه‌به‌گاه تیمپانی و ترومپت‌ها به دیگر سازهای ارکستر جلوه‌ای شکوهمند پدید می‌آورد.