| اعمال داروشناختی به دو گروه فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک تقسیم می‌شوند. به زبان ساده، فارماکوکینتیک توصیف‌کننده آن چیزی است که بدن بر روی دارو انجام می‌دهد، و فارماکودینامیک توصیف‌کننده آن چیزی است که دارو بر روی بدن انجام می‌دهد. داده‌های فارمارکوکینتیک درباره جذب توزیع، متابولیسم و دفع دارو در بدن می‌باشد. داروهای فارماکودینامیک آثار دارو بر روی سلول‌های مغز و سایر بافت‌های بدن را بررسی می‌کند.
|
|
|
|
|
|
| - جذب:
|
| داروهائی که از راه خوراکی تجویز می‌شوند، در مایع لوله گوارش حل می‌شوند و سپس از راه جریان خون به مغز می‌رسند. برخی داروها به اشکال 'دپو ـ depot' در دسترس می‌باشند که هر ۱ تا ۴ هفته داخل عضلانی تزریق می‌شوند. تجویز داخل‌وریدی سریع‌ترین راه برای رسیدن به غلظت‌های خونی درمانی می‌باشد، اما در ضمن، دارای بیشترین خطر برای عوارض جانبی ناگهانی و بالقوه مرگبار می‌باشد.
|
|
| - توزیع و فراهمی‌زیستی:
|
| داروهائی که در حالت اتصال با پروتئین‌های پلاسمائی در جریان خون گردش می‌کنند 'متصل به پروتئین' و آنهائی که متصل نیستند، 'آزاد' نامیده می‌شوند. تنها بخش آزاد می‌تواند از سد خونی مغزی عبور کند. 'توزیع' یک دارو به مغز با میزان بالای جریان خون مغز، حلالیت در چربی، و میل ترکیبی با گیرنده افزایش می‌یابد.
|
|
| 'فراهمی‌زیستی' کسری از داروی تجویزشده است که می‌تواند در نهایت از جریان خون جدا شود. فراهمی‌زیستی متغیر همی است، زیرا قوانین FDA مشخص کرده‌اند که فراهمی‌زیستی یک ترکیب ژنریک نباید با ترکیب تجاری آن بیش از ۳۰% تفاوت داشته باشد.
|
|
| - متابولیسم و دفع:
|
| چهار مسیر متابولیک (اکسیداسیون، احیاء، هیدرولیز، و کونژوگاسیون) معمولاً متابولیت‌هائی تولید می‌کنند که نسبتاً قطبی‌تر هستند و بنابراین راحت‌تر دفع می‌شوند. البته فرآیندهای متابولیک ممکن است پیش‌داروهای غیرفعال را هم به متابولیت‌های فعال از نظر درمانی تبدیل کنند. کبد محل اصلی 'متابولیسم' است، و صفرا، مدفوع، و ادرار راه‌های اصلی 'دفع' می‌باشند. داروهای روان‌پزشکی در عرق، بزاق، اشک و شیر پستان هم دفع می‌شوند که این مسئلهٔ اخیر مطلب مهمی است که باید در مادرانی که می‌خواهند به کودک خود شیر بدهند در نظر گرفته شود.
|
|
| 'نیمه‌عمر' دارو مقدار زمانی است که طول می‌کشد تا غلظت پلاسمائی آن در اثر متابولیسم و دفع به نصف کاهش یابد. لازم است دوزهای روزانه داروهائی که نیمه عمر کوتاهی دارند، نسبت به آنهائی که نیمه عمر طولانی‌تری دارند، در دفعات بیشتری داده شوند. تداخلات داروئی با بیماری‌هائی که متابولیسم داروهای روانی پرمصرف را مهار می‌کنند، می‌توانند باعث مسمومیت شوند.
|
|
|
|
| ملاحظات اصلی فارماکودینامیک عبارتند از محل مولکولی اثر، منحنی دوز - پاسخ، شاخص درمانی (therapeutic index)، و پیدایش تحمل، وابستگی، و علایم ترک.
|
|
| - محل ملکولی اثر دارو:
|
| محل مولکولی اثر دارو با اندازه‌گیری‌های آزمایشگاهی مشخص می‌شود و ممکن است به درستی برهم‌کنش‌های دارو - گیرنده مسئول آثار بالینی دارو را مشخص کند یا نکند؛ این آثار بالینی به‌نوبه خود به‌طور تجربی در طبی کارآزمائی‌های بالینی به‌دست می‌آیند.
|
|
| - منحنی دوز - پاسخ:
|
| منحنی دوز - پاسخ، آثار یک دارو را در مقابل غلظت پلاسمائی آن ترسیم می‌کند. قدرت (potency) به نسبت دوز دارو به اثر بالینی آن اطلاق می‌شود. برای مثال ریسپریدون از اولانزاپین قوی‌تر است، چرا که اثر درمانی ۴ میلی‌گرم ریسپریدون قابل مقایسه با ۲۰ میلی‌گرم اولانزاپین است. البته، چون هر دو می‌توانند در دوزهای مناسب خود، پاسخ درمانی مشابهی ایجاد کنند. کارآئی بالینی (clinical efficacy) ریسپریدون و اولانزاپین معادل می‌باشد.
|
|
| - شاخص درمانی:
|
| شاخص درمانی، نسبت دوز سمی دارو به بیشترین دوز مؤثر آن است. برای مثال، داروهائی مانند لیتیوم شاخص درمانی کمی دارند، بنابراین برای اجتناب از مسمومیت باید غلظت پلاسمائی را به دقت پایش نمود.
|
|
| - تحمل، وابستگی، و علایم ترک:
|
| هنگامی‌که فردی پس از مدتی به داروی خاصی کمتر پاسخ می‌دهد، نسبت به آثار دارو 'تحمل' پیدا شده است (۱). پیدایش تحمل می‌تواند همراه با ظهور وابستگی فیزیکی باشد که عبارت است از نیاز به ادامه مصرف دارو به‌منظور جلوگیری از پیدایش علایم ترک.
|
|
| (۱) . کدام‌یک از عوارض داروئی زیر مربوط به مصرف بنزودیازپین‌ها نمی‌باشد؟
(دوره هفتم)
|
|
| الف ـ حالت خواب‌آلودگی |
|
ب ـ حالت فراموشی |
| ج ـ پیدایش علایم تاردیودیسکنزی |
|
د ـ بدتر شدن آپنه خواب |
|
|
| پاسخ: گزینه ج
|
